ქართველები, ინგუშები და ოსები - და არავითარი პრობლემა
ჩრდილოეთ ოსეთის სოფელ ბალთაში ერთად სამი ეროვნული ჯგუფი ცხოვრობს: ქართველები, ინგუშები და ოსები. მათი შვილები ერთსა და იმავე სკოლასა და საბავშვო ბაღში დადიან. უფროსები კი ერთად შრომობენ და ერთმანეთს ისე ეხმარებიან, როგორც ეს სოფლებშია მიღებული.
ასეთი შემადგენლობა: ქართველები, ინგუშები და ოსები – როგორც წესი, ეთნო-ტერიტორიული კონფლიქტების ასოციაციას იწვევს: ქართულ-ოსურის – 1990-იანებსა და 2008 წლის აგვისტოში; და ოსურ-ინგუშურის, ქალაქის განაპირა რაიონთან დაკავშირებით – ასევე 1990-იანებში.
და მიუხედავად ამისა, ამ სოფელში არასდროს მომხდარა რაიმე ეთნიკური კონფლიქტი. ჩვეულებრივი, მეზობლური ჩხუბი, რასაკვირველია, ხდება. მაგრამ, ნაციონალურ ნიადაგზე – არასდროს. და სოფლის მაცხოვრებლები ერთხმად ირწმუნებიან, რომ 1990-იან წლებშიც კი, როდესაც მთელ კავკასიას ცეცხლი ეკიდა, აქ ერთი ტყვიაც კი არ გავარდნილა.
როგორ ახერხებენ ამას? სწორედ ამაზე უნდა გიამბოთ.
დარიალის კარიბჭე
სოფელი ბალთა საქართველოს სამხედრო გზაზე მდებარეობს, ზედ დარიალის ხეობის შესასვლელთან, ზუსტად ჩრდილოეთი ოსეთის, ინგუშეთისა და საქართველოს საზღვარზე. გზის ერთ მხარეს მდინარე თერგი მიედინება, მეორე მხარეს კი მთებზე სოფლის მაცხოვრებელთა სახლებია შეფენილი.
ტერიტორიულად ეს ჩრდილოეთი ოსეთია, ვლადიკავკაზამდე სულ რაღაც 8 კილომეტრის სავალზეა. მაგრამ, თუ ხეობას აღმოსავლეთის მხრიდან გადაკვეთთ – რამდენიმე კილომეტრში უკვე ჯეირახის რაიონში მოხვდებით, ინგუშეთში. ხოლო სამხრეთისკენ საქართველოს სამხედრო გზას თუ გაუყვებით, თხუთმეტიოდე წუთში საქართველოს საზღვართან აღმოჩნდებით.
ქვემო სოფლის პროდუქტების მაღაზია ზედ გზის პირას დგას. მომღიმარი გამყიდველი საბინა პლიევა საწყობისკენ მიგვიძღვება, სადაც მისი დედამთილი და თან მაღაზიის მფლობელი, დარიკო თინიკაშვილი მანიკურის განახლებით არის დაკავებული.
ქალები ერთმანეთს არ აცლიან კომუნიკაციების პრობლემებზე, ტროტუარების არარსებობასა და სხვა სიძნელეებზე ლაპარაკს.
“ჩვენში ეს ნაციონალობის საკითხი არც ერთ მხარეს არ აღელვებს. წყლის, ტრანსპორტის და შუქის პრობლემა გვაწუხებს. აი, ჩემი რძალი – პლიევა ოსია, მე – ქართველი. და რა?” – ამბობს დარიკო.
2010 წელს რუსეთში ჩატარებული საყოველთაო აღწერის მიხედვით, ბალთაში თითქმის ათასი ადამიანი ცხოვრობს. მათ შორის, ნახევარზე მეტი ქართველია, და უმეტესად ზემო სოფელში ცხოვრობს. სოფლის მოსახლეობის დაახლოებით მეოთხედი ინგუშია, თითქმის 15% კი – ოსი.
შერეული სისხლი
დათო კუძიევს რომ დაელაპარაკები და მის აქცენტს გაიგონებ – მაშინვე ინგუში გეგონება.
“მე დედა ქართველი მყავს, მამა – ოსი, და ბევრი ინგუში მეგობარი. ხანდახან ჩემს ოს მეზობლებს ოსურად ვუწყებ ლაპარაკს, ისინი კი ქართულად მპასუხობენ. ან პირიქით. 2008 წლის შემდეგ რაღაც მცირედი დაძაბულობა იყო, ხელისუფლების წარმომადგენლები ჩამოვიდნენ და სოფლის კრება ჩაატარეს. მაგრამ, აქ კონფლიქტის მოწყობა არც არავის დაუპირებია. ყველანი მეგობრულად ვცხოვრობთ”.
ეს ახალგაზრდა კაცი – ერთ-ერთი იშვიათი გამონაკლისია, ვინც აქვე, შინ ეწევა სასოფლო სამეურნეო საქმიანობას. სოფლის ახალგაზრდობა სამუშაოდ ძირითადად ვლადიკავკაზში მიემგზავრება.
ბალთის მოსახლეობა უფრო საბჭოთა კავშირის დროს ჩამოყალიბდა, 1060-1970-იან წლებში. იმ დროს ბალთაში ბევრი გადასახლდა საქართველოს, სამხრეთი ოსეთის ავტონომიური ოლქის, მაშინდელი ლენინგორის რაიონიდან და აქაურ კოლმეურნეობაში დასაქმდნენ. მათი შვილები, შვილიშვილები და შვილთაშვილები საბოლოოდ საცხოვრებლადაც აქ დარჩნენ.
მოხუცებმა თქვეს: “როგორც გვიცხოვრია, ისევ ისე ვიცხოვრებთ”
ბებია ეთერიც ლენინგორის რაიონიდან გადავიდა ბალთაში და მთელი სიცოცხლე აქ გაატარა. მეზობლები ხშირად იკრიბებიან მისი სახლის წინ მოწყობილ გადახურულში, სუფრას შლიან, მოაქვთ, ვისაც რა შეუძლია, და შინაური ყველითა და პომიდორებით გამვლელებსაც სიამოვნებით უმასპინძლდებიან.
ეთერი რუსულ-ქართულის მონაცვლეობით გვიყვება: “აქ ძალიან ბევრი შერეული ოჯახია. ერთმანეთს ვეხმარებით. აქ ქართველების, ოსებისა და ინგუშების გარდა, სომხები და რუსებიც ცხოვრობენ. რა ომზეა ლაპარაკი? ჩვენ გასაყოფი არაფერი გვაქვს. მართალია,1992 წელს ინგუშებმა უცებ დატოვეს აქაურობა, მაინც ეშინოდათ. თუმცა, შემდეგ აბსოლუტურად ყველა დაუბრუნდა თავის სახლს”.
ძველი “უაზით” კიდევ ერთი მეზობელი გვიახლოვდება – მურატ რამონოვი. ვიდრე მისი 12 წლის ვაჟი მაქნქანას აყენებს, მურატი აბოლებს და ჩვენს საუბარს უგდებს ყურს.
“აქ ერთმნიშვნელოვნად არ ყოფილა არანაირი კონფლიქტი. 1990-იან წლებშიც კი, როდესაც ინგუშებთან დაკავშირებული მოვლენები ხდებოდა – აქ, ჩვენთან არაფერი მომხდარა. იმიტომ, რომ მათი უხუცესები ჩვენებთან მივიდნენ და უთხრეს:”როგორც გვიცხოვრია, ისევ ისე ვიცხოვრებთო.”
ერთ-ერთი შავთავშალიანი მეზობელი ქალი ბოდიშს გვიხდის, სუფრას ტოვებს და შინ მიდის. ეთერი ჩურჩულით გვიყვება: “ორი ვაჟი დაეღუპა ტრასაზე, ჯერ წელიც არ გასულა. ისეთი კარგი ბიჭები იყვენენ, მაგრამ ახალგაზრდობამ აქ რა უნდა აკეთოს? არ იციან, რით დაკავდნენ და ამიტომ ცუდ ამბებში ეხვევიან”.
ალუბლები – თუ ადამიანი სახელად ბოლთა
გეოგრაფიული დასახელებები – ხშირად ვირტუალური და რეალური ომის მიზეზიც ხდება კავკასიის სხვა მხარეებში. სახელი ბალთა სოფლის მოსახლეობაში უთანხმოებას არ იწვევს და ყველა ენაზე ერთნაირად გამოითქმის.
თუმცა, სიტყვის ეტიმოლოგია მაინც სადავოა.
“კავკასიის ტოპონიმური ლექსიკონი” ირწმუნება, რომ სიტყვა “ბალთას” ფუძე ოსური სიტყვა “ბალ”-ისგან ( “ალუბალი”) წარმოიშვა, დაბოლოება “თა” კი – მრავლობითობის აღმნიშვნელია. ანუ ბალთა ნიშნავს “ალუბლებს”, – მსჯელობენ მეზობლები ჩაის სმისას.
ადგილობრივ ინგუშს, მაგომედ ციცკიევს სხვა ვერსია აქვს. ის ამბობს, რომ სახელწოდება სოფლის დამაარსებლის, მისი შორეული ნათესავის – ბოლთა ციცკიევის სახელიდან წარმოიშვა.
“აი ჩემი სახლი”, – ამბობს მაგომედი და თავის კეთილმოწყობილ სახლს მიჩვენებს. “და აი, ჩემი ოსი მეზობლის,” – ამბობს და მოპირდაპირე ლამაზ სახლზე მიმითითებს.
“ერთად ვშრომობთ და ძალიან მეგობრულად ვცხოვრობთ. უბრალოდ, სხვადასხვა საფლავებზე გვმარხავენ – ქრისტიანულზე, ან მუსლიმურზე”.
- ოსურ-ინგუშური კონფლიქტი – ეთნოპოლიტიკურმა კონფლიქტმა ჩრდილოეთი ოსეთის (რუსეთის ფედერაცია) ქალაქის განაპირა რაიონში 1992 წლის 31 ოქტომბრიდან 4 ნოემბრამდე შეიარაღებული დაპირისპირება და ორივე მხრიდან მრავალრიცხოვანი მსხვერპლი გამოიწვია.
- ქართულ-ოსური კონფლიქტი – ეთნოპოლიტიკური კონფლიქტი1991-1992 წლებში საქართველოს ცენტრალურ ხელისუფლებასა და სამხრეთი ოსეთის ოლქს შორის, რომელმაც ცალმხრივად განაცხადა თავისი დამოუკიდებლობისა და სამხრეთი ოსეთის რესპუბლიკის შექმნის შესახებ.
- დაურეგულირებელი ქართულ-ოსური კონფლიქტი 2008 წლის აგვისტოში ხუთდღიან სამხედრო შეტაკებაში გადაიზარდა; ამავდროულად, სამხრეთ ოსეთს მხარი დაუჭირა რუსეთის ჯარმა. ომის შემდეგ რუსეთმა სამხრეთი ოსეთის დამოუკიდებლობა აღიარა. მსოფლიოს სხვა ქვეყნების უმეტესობა ამ ტერიტორიას საქართველოს ნაწილად მიიჩნევს.
- ბოლო 25 წლის განმავლობაში ჩრდილოეთი ოსეთის ეთნიკური შემადგენლობა შეიცვალა. ბოლოს ჩატარებული მოსახლეობის საბჭოთა აღწერის მიხედვით, რესპუბლიკაში 12 ათასი ქართველი აღირიცხებოდა – 2010 წელს მათი რიცხვი სამი ათასით შემცირდა. ამავე დროს 13, 5 პროცენტით იკლო ინგუში მოსახლეობის რიცხვმაც – ქალაქის განაპირა რაიონში მომხდარი შეიარაღებული კონფლიქტის შემდეგ ინგუშების უმეტესობამ დატოვა ჩრდილოეთი ოსეთი. თუმცა, მომდევნო წლებში ბევრი ისევ დაუბრუნდა საკუთარ საცხოვრებელს.
