30 წლის შემდეგ. ადამიანები, რომლებსაც ლათის ტრაგედია არ შეეხოთ

ლათის ტრაგედია

14 დეკემბერს 30 წელი შესრულდა ლათის ტრაგედიიდან – 1992-93 წლების აფხაზეთის ომის დროს ჩამოაგდეს რუსული MI-8 შვეულმფრენი, რომელსაც აფხაზეთის ქალაქ ტყვარჩელიდან გუდაუთაში ქალები და ბავშვები გადაყავდა.

აფხაზური და რუსული მხარეები ვერტმფრენზე თავდასხმაში ქართულ მხარეს ადანაშაულებენ. საქართველომ უარყო ეს ბრალდებები და განაცხადა, რომ ტრაგედიის მიზეზი რუსული მხარის სამხედრო მანიპულირება იყო.

ვერტმფრენში 87 ადამიანი იმყოფებოდა, მათგან 35 ბავშვი და რვა ორსული ქალი. ყველა მგზავრი და ეკიპაჟის წევრი დაიღუპა.

აქ არის იმ ადამიანების ისტორიები, რომლებიც იმ ავბედითი ვეტმფრენის ბორტზე უნდა ყოფილიყვნენ, თუმცა სხვადასხვა მიზეზით გადაურჩნენ საბედისწერო ფრენას

არიფა. გაუმართავი მანქანა

ომის დროს არიფა აძინბა სამი წლის იყო. მის მრავალშვილიან ოჯახში ის უფროსი და იყო – შუათანა ძმა იმ დროს ორი წლის იყო, უმცროსი კი უკვე ომის დროს დაიბადა. ჰარი აძინბასა და ბელა ცვიჟბას ოჯახი სოფელ ჯგერდაში ცხოვრობდა.

• ორმაგი მოქალაქეობა აფხაზეთში: არა ფუფუნება, არამედ მგზავრობის საშუალება
• აგვისტო, 2008. რუსეთ-საქართველოს ომის ქრონიკები
• “მამაჩემი არასდროს წამოვა აფხაზეთიდან”- მშობლები ენგურს მიღმა. ვიდეობლოგი

„ჩვენი სოფელი გამუდმებით იბომბებოდა, რადგან იყო საავადმყოფო და ავტოფარეხი, სადაც ტანკები კეთდებოდა. ამიტომ მამაჩემმა, მისმა ძმამ და მეორე ბიძაშვილმა გადაწყვიტეს ქალები და ბავშვები გაეგზავნათ გუდაუთაში, სადაც უფრო უსაფრთხო იყო.

ასე რომ, ჩვენ – სამი ოჯახი ერთი გვარიდან – წავედით ტყვარჩელში, ბიძამ წაგვიყვანა. ბებიას დასთან დავრჩით. მერე ბიძაჩემმა მოახერხა ჩვენი გუდაუთაში წაყვანა, მაგრამ მანქანაში რომ ჩავსხედით, რათა ვერტმფრენამდე მივსულიყავით, ის უბრალოდ არ დაიძრა. რამდენჯერაც არ სცადა ბიძაჩემმა მისი დაქოქვა, ყველა ცდა წარუმატებელი აღმოჩნდა.” – ამბობს არიფა.

სანამ ვერტმფრენში სხდებოდნენ, ოჯახი ბებიის დის ბინაში დაბრუნდა და მალე ვიღაცამ კარზე დააკაკუნა. ზღურბლზე ბელა ცვიჟბას ძმა იდგა. „სად? სად არიან ისინი ვინც შენთან იყვნენ? სად არიან შენთან მოსულები? სად არიან? – ჰკითხა დიასახლისს.

როცა გაიგო, რომ ყველა სახლში ვიყავით, გონება დაკარგა“.

ყველაზე უარესი, არიფას თქმით, ის იყო, რომ ბევრმა უბრალოდ არ იცოდა დანამდვილებით, ჩასხდნენ თუ არა მათი ნათესავები და მეგობრები ამ საბედისწერო ვერტმფრენში. იმ დღეს მომხდარი ტრაგედიის ამბავს საერთოდ არ მიუღწევია არიფას მამასთვის:

„თავიდან ჯგერდაში არაფერი იცოდნენ. მეორე დღეს კი ავტოფარეხში რადიო ახალ ამბებს ავრცელებდა. მამაჩემმა სწორედ იქ გაიგო, რომ ვერტმფრენი ააფეთქეს. ვინც დაინახა, ამბობს, რომ გარეთ ტანსაცმლის გარეშე გავიდა და გადაწყვიტა ფეხით წასულიყო ტყვარჩელში, რათა გაეგო ვერტმფრენში ჩავსხედით თუ არა. მამა სოფელ კოჩარამდე მივიდა. იქ მას დახვდნენ ადამიანები, რომლებმაც თქვეს, რომ დაგვინახეს, რომ ვერტმფრენში არ ავსულვართ“.

ლათის ტრაგედიის შემდეგ არიფას ოჯახი ჯგერდაში დაბრუნდა და მთელი ომი იქ გაატარა.

ესმა. ხსნის მიმართულება

ესმა ფილია ომს აკუსკაში, მამის საგვარეულო სოფელში შეხვდა, სადაც ბავშვები ხშირად ატარებდნენ ზაფხულს. 1992 წლის აგვისტოში ესმას დედა უმცროს შვილთან ერთად დასასვენებლად კისლოვოდსკში წავიდა. უმაღლესი საბჭოს დეპუტატი პაპა სოხუმში გაემგზავრა. 14 წლის ესმასთან ერთად მათ უფროსი ბიძაშვილი, ნაალა დატოვეს მის მოსავლელად.

„მახსოვს, რომ ტყვარჩელში ძალიან საშინელება იყო. საშინლად მეშინოდა დაბომბვის, მაგრამ ვერ გავბედე ამის შესახებ მამაჩემისთვის მეთქვა.“

ჰუმანიტარული ფრენების განმახორციელებელ ვერტმფრენებში მოხვედრა ძალიან რთული იყო – სიები წინასწარ იყო შედგენილი, ფიზიკურად ძალიან რთული იყო იქამდე მიღწევა. ხალხმა არასდროს იცოდა, როდის მოვიდოდა ვერტმფრენი. დები ესმა და ნაალა ხშირად მოდიოდნენ ადგილზე, მაგრამ ვერაფრით მოახერხეს გაფრენა. 1992 წლის 14 დეკემბერს ეს აუცილებლად უნდა მომხდარიყო.

„იმ დღეს სოფელში წავედით, ჩვენც უნდა გავფრენილიყავით, მაგრამ მე დავრჩი. ნაალამ თქვა, რომ უჩემოდ ის ნამდვილად არ გაფრინდებოდა. ასე გავიდა დღე – სოფელში წავედით და დავბრუნდით, ნაალა კი ტყვარჩელში იყო“, – იხსენებს ესმა ფილია.

„საღამოს, შტაბიდან ძმები მოდიოდნენ ჩვენთან და გვეკითხებოდნენ, სად ვიყავით. ჩვენ ვთქვით, რომ აქ ვართ, სახლში. არ დაიჯერეს და ისევ იკითხეს, თუმცა ჩვენ მათ წინ ვიდექით. ჩვენ ვერ გავიგეთ რა მოხდა და მხოლოდ ღამით მეზობელმა თქვა, რომ ქართველებმა ააფეთქეს ვერტმფრენი“, – აგრძელებს ნაალ შადანია დის ისტორიას.

„კივილი, ყველა სახლიდან ისმოდა კივილი. არასოდეს დავივიწყებ ამას. მთელი ქალაქი ტიროდა. მამაკაცი, რომელმაც ცოლი და სამი შვილი, მათ შორის ახალშობილი გაუშვა.

ვაღმერთებდი ჩემს მშობლიურ ქალაქ ტყვარჩელს, ის ჩემთვის საუკეთესო ადგილი იყო მსოფლიოში, მაგრამ როცა ვერტმფრენი ჩამოაგდეს, შემძულდა. მეჩვენებოდა, რომ ამ ქალაქში მოვკვდებოდი. ისე მძულდა ტყვარჩელი, რომ ომის შემდეგ 15 წელი არ ვყოფილვარ. შემდეგ ერთხელ, მხოლოდ ბიზნესის გამო მომიწია ჩასვლა. ახლა კი, მხოლოდ ახლა, როცა უკვე 40 წელს გადაცილებული ვარ, სიამოვნებით ჩავდივარ იქ. შიში, რომელიც მაშინ დამეუფლა, 14 წლის ასაკში, მხოლოდ ახლა განელდა“, – ამბობს ესმა ფილია.

1993 წლის 11 იანვარს ფილიათა ოჯახმა მოახერხა ტყვარჩელის დატოვება და ჩრდილოეთ კავკასიაში გაფრენა.

გაქცეული ბავშვი

ომი რომ დაიწყო, თემურ ძაპუა საერთაშორისო ლიტერატურის ინსტიტუტის ასპირანტი იყო და მოსკოვში იმყოფებოდა. 1992 წლის 14 აგვისტოს ის სახლში უნდა გაფრენილიყო დასასვენებლად. მისი შვილი, 11 წლის გუდისა, ზაფხულის დასაწყისიდან აფხაზეთში, სოფელ ჭლოუში იმყოფებოდა.

რეისი, რომლითაც თემური სახლში უნდა გაფრენილიყო, გამუდმებით იგვიანებდა და როცა კიდევ ერთხელ მივიდა და იკითხა, რაში იყო საქმე, უთხრეს, რომ „ფაქტობრივად, შენს სახლში ომი დაიწყო“. შედეგად თემური აფხაზეთში სახმელეთო გზით ერთ კვირაში ჩავიდა და გარკვეული პერიოდის შემდეგ ფრონტზე წავიდა.

14 დეკემბერს თემურ ჯოპუამ ტყვარჩელში ვაჟი და ოთხი წლის მეზობელი მიიყვანა. არ ყოფილა შეთანხმება, რომ ბავშვებს აუცილებლად წაიყვანდნენ, მაგრამ ბორტზე მაინც იპოვეს ადგილი.

„ბავშვებმა თქვეს, რომ უჩემოდ არ გაფრინდებოდნენ, მაგრამ მე გაფრენას არ ვაპირებდი. ვეუბნებოდი: კარგი, პატარა, ჯერ შენ ჩაჯექი და მეც მოგიჯდები. დავარწმუნე და ვერტმფრენში ჩავსვით.

მაგრამ ბოლო მომენტში, როცა კარები უკვე იკეტებოდა, მეზობლის ბავშვმა უცებ დაინახა, რომ გარეთ დავრჩი.

ის ვერტმფრენიდან გადმოხტა, რომელიც უკვე ასაფრენად ემზადებოდა. პატარა თხრილში გადახტა და გაიქცა. ჩემს შვილს მარტო ვერ გავაგზავნიდი. ხალხი მენდობოდა და მათი შვილების წაყვანასაც მთხოვდნენ. ჩემი შვილი ვერტმფრენიდან გამოვიყვანე“.

იმ დღეს თემური შვილთან და მისთვის მინდობილ ბიჭთან ერთად დარჩა ტყვარჩელში.

„ბევრ ბიჭს ვიცნობდი, ვინც ვერტმფრენში ჩაჯდა. ჩემი სოფლიდანაც იყო ხალხი. ტყვარჩელიდან სახლში რომ მივდიოდით, გზად მეზობელი ბაბუა ტრაქტორით შეგვხვდა, გამაჩერა და მკითხა, დავინახე თუ არა მისი ოჯახი, ჩასხდნენ თუ არა ვერტმფრენში. დავინახე და ზუსტად ვიცოდი, რომ ისინი ვერტმფრენში ჩასხდნენ და აფრინდნენ, მაგრამ მე ამის აღიარება ვერ შევძელი.”

სტატია მომზადებულია სოხუმის რედაქციის მიერ და პროექტის პირობების თანახმად, დაბეჭდილია უცვლელად. ტექსტში გამოყენებული ტერმინები და ტოპონიმები, ასევე მოსაზრებები და იდეები, გამოხატავს სტატიის ავტორის პირად პოზიციას და ყოველთვის არ ემთხვევა JAMnews-ის და მისი ცალკეული თანამშრომლების მოსაზრებებსა და პოზიციას. JAMnews-ი იტოვებს უფლებას წაშალოს პუბლიკაციის ქვეშ დატოვებული კომენტარები, რომლებიც შეფასდება, როგორც შეურაცხმყოფელი, მუქარის შემცველი, ძალადობის წამქეზებელი და ასევე ეთიკურად მიუღებელი სხვა მიზეზების გამო