3 ნაბიჯი ძალაუფლების სამუდამოდ შესანარჩუნებლად
ზაფხულიდან სომხეთის მოქალაქეებს მიეცათ საშუალება, ქვეყნის კონსტიტუციის ახალ ვერსიას გასცნობოდნენ. ამ დოკუმენტის მიხედვით, სომხეთი საპრეზიდენტოდან საპარლამენტო მმართველობის ქვეყნად გარდაიქმნება. რეფერენდუმი 9 დეკემბერს ჩატარდება. ქვეყანა უკვე გაიყო ორად – რეფორმის მომხრეებად და მოწინააღმდეგეებად. ჩამოყალიბდა ფრონტი “არა”, რომელიც რეფორმების წინააღმდეგ გამოდის. მასში შესული პოლიტიკური ძალები, საზოგადოებრივი ორგანიზაციები და საინიციატივო ჯგუფები კონსტიტუციური რეფორმების შეჩერებას ისახავენ მიზნად.
კონსტიტუციური რეფორმის ინიციატორია ქვეყნის პრეზიდენტი, სერჟ სარგსიანი, რომელიც მეორე, უკანასკნელი ვადით იკავებს ამ პოსტს. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ბევრს გაუჩნდა ეჭვი, რომ პრეზიდენტი ამ გზით თავისი უფლებამოსილების ვადის ამოწურვის შემდგომი პერიოდისთვის ძალაუფლების შენარჩუნებას ცდილობს. გთავაზობთ იმ ნაბიჯების ჩამონათვალს, რომლებიც, კონსტიტუციის ახალი ვერსიის წყალობით, მას ამ მიზნის მიღწევაში შეიძლება დაეხმაროს.
1. მმართველი პარტიის საშუალებით ყველა ძირითადი სახელმწიფო სტრუქტურის კონტროლი
სერჟ სარგსიანი “სომხეთის რესპუბლიკური პარტიის” ლიდერად დარჩება. რესპუბლიკელების, როგორც მმართველი პარტიის, როლი კი არ არის დამოკიდებული იმაზე, თუ რა ეწერება კონსტიტუციაში. ეს პარტია სახელმწიფო სტრუქტურებს საკმარისად აკონტროლებს საიმისოდ, რომ ახალ პარლამენტში უმრავლესობა მიიღოს; ამით კი თავის ლიდერს ხელისუფლებაში ყველაზე დიდი გავლენის მქონე პოზიციით უზრუნველყოფს.
კარენ აკოფჯანიანი (გამომცემლობა’Zham.am’-ის მიმომხილველი): ” საკონსტიტუციო ცვლილებების განხორციელებით სერჟ სარგსიანს სურს, სომხეთში მორიგი ავანტიურა წამოიწყოს. მიზანი აშკარაა, ის ამჯერად “რესპუბლიკური პარტიის” გენერალური მდივნის სტატუსით ცდილობს, აღიდგინოს ძალაუფლება.”
2. სერჟ სარგსიანი პარლამენტის სპიკერად
შემოთავაზებული ცვლილებების მიხედვით, პარლამენტის სპიკერი, ფაქტობრივად, ხელშეუხებელი ფიგურა ხდება. კონსტიტუციის ახალ ვერსიაში აღწერილია, თუ რა შემთხვევებში შეიძლება დაკარგონ სავარძლები პრეზიდენტმა და პრემიერ-მინისტრმა, მაგრამ არაფერი წერია ეროვნული კრების თავმჯდომარის შესახებ.
ლევონ ზურაბიანი (სომხეთის ეროვნული კრების დეპუტატი) “მმართველი პარტიის ხელმძღვანელისა და ეროვნული კრების თავმჯდომარის პოსტების შეთავსებით, სერჟ სარგსიანი ხელისუფლების ყველა ბერკეტს ჩაიგდებს ხელში. თუკი ასეთი კონსტიტუციური ავანტიურა წარმატებით დასრულდება, სარგსიანს პარლამენტში გარანტირებული უმრავლესობა ეყოლება, რომელსაც ნებისმიერ დროს შეეძლება პრემიერმინისტრისათვის უნდობლობის გამოცხადება და ამ პოსტზე ახალი კანდიდატურის შეთავაზება. ასეთი ძალაუფლება დღემდე არასდროს ჰქონია რომელიმე საპარლამენტო სახელმწიფოს უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს სპიკერს.
3. ქვეყნის მართვაში ხალხის ჩართულობა გამოირიცხება
პრეზიდენტს, მიუხედავად იმისა, რომ მას რეალური ძალაუფლება აღარ ექნება, კონსტიტუციის ახალი ვერსიის მიხედვით, აირჩევენ არა ქვეყნის რიგითი მოქალაქეები, არამედ სპეციალური ამომრჩევლები, რომელთა უმრავლესობაც მმართველი პარტიიდან იქნება წარმოდგენილი. ქვეყნის პირველი პირს, სპიკერს, პარლამენტი აირჩევს. პრემიერმინისტრი მნიშვნელობით მესამე ფიგურა იქნება ხელისუფლებაში. მის კანდიდატურას სპიკერი შესთავაზებს პარლამენტს და მასაც საპარლამენტო უმრავლესობა დაამტკიცებს.
სტეპან დანიელიანი (პოლიტოლოგი): “ვფიქრობ, რომ საერთოდ არ გვჭირდება განყენებული მსჯელობა იმის შესახებ, თუ მართველობის რამდენად კარგი მოდელია საპარლამენტო სისტემა. მთავარია იმის დადგენა, თუ რა უშლის ხელს სომხეთს განვითარებაში და როგორ უნდა დავძლიოთ ეს სირთულეები ახალი კონსტიტუციის პირობებში. ამ დაბრკოლებების სიაში შედის გაუკონტროლებელი ხელისუფლება, საყოველთაო კორუფცია, ჩრდილოვანი ეკონომიკა, ხელისუფლებისა და ეკონომიკის შერწყმა, არჩევნების გაყალბების შესაძლებლობა და ა.შ. სწორედ ამ საკითხებიდან გამომდინარე უნდა განვიხილოთ შემოთავაზებული პროექტი. უნდა დავადგინოთ, შეუძლია ახალ კონსტიტუციას ზემოაღნიშნული პრობლემების გადაჭრა, თუ რეფორმების შედეგად კიდევ უფრო გართულდება სიტუაცია. რობერტ ქოჩარიანი (სომხეთის ყოფილი პრეზიდენტი): “ქვეყანაში კარდინალურ ცვლილებები უნდა გატარდეს, მაგრამ ამ შემთხვევაში საკონსტიტუციო ცვლილებებს არ ვგულისხმობ.”
ძირითადი ცვლილებების მოკლე ჩამონათვალი
გამოქვეყნებული პროექტი ამომრჩეველს საპრეზიდენტო წყობიდან საპარლამენტო მმართველობაზე გადასვლას სთავაზობს. აღნიშნულ პროექტში აღმასრულებელი ხელისუფლების უმაღლეს ორგანოდ პარლამენტი მოიაზრება, რომელიც ქვეყნის საგარეო და საშინაო პოლიტიკას საკუთარი პროგრამის საფუძველზე წარმართავს. მთავრობის ფორმირების უფლებას საყოველთაო არჩევნებში გამარჯვებული პარტია, ან პარტიების ბლოკი იღებს. თუკი კანონმდებლები ვერ შეთანხმდებიან ხელისუფლების ხელმძღვანელის კანდიდატურაზე, პარლამენტი დათხოვნილად გამოცხადდება.
მოქმედი კონსტიტუციური ნორმისგან განსხვავებით, პარლამენტი არა შერეული, არამედ პროპორციული წესით აირჩევა და მოწვევის უფლებამოსილების ვადა ხუთი წლით განისაზღვრება. თუმცა, დეპუტატების რიცხვი, რეფორმის განხორციელების შემთხვევაში, შემცირდება. ამჟამად დეპუტატების მინიმალური რაოდენობა არის 131, ახალი ვერსიით კი ეს რიცხვი 101 იქნება. ამასთან, საკანონმდებლო ორგანოში ეთნიკური უმცირესობებისთვის სპეციალური მანდატები გამოიყოფა. თუკი არჩევნების შედეგად პარლამენტში სტაბილური უმრავლესობა არ შეიქმნება, გეგმის მიხედვით, არჩევნების მეორე ეტაპი დაინიშნება და ამ შემთხვევაში მხოლოდ იმ ორი პოლიტიკურ ერთეულს შორის მოუწევს ამომრჩეველს არჩევანის გაკეთება, რომლებიც ხმების უმრავლესობას მიიღებენ.
პრეზიდენტის უფლებამოსილებები იკვეცება. მას აღარ ექნება უმაღლესი მთავარსარდლის ფუნქცია. საომარ მდგომარეობაში ყოფნისას მთავარსარდალი პრემიერ-მინისტრი იქნება, სხვა დროს კი სამხედრო უწყებას მთავრობა უხელმძღვანელებს. პრეზიდენტს ცერემონიული ვალდებულებები დარჩება, ანუ იგი ქვეყნის მეთაური და კონსტიტუციის დაცვის გარანტი იქნება. ამასთან, ის აუცილებლად უპარტიო უნდა იყოს. პრეზიდენტს არა პირდაპირი წესით, არამედ წარმომადგენლობითი კრების (პარლამენტის წევრები და ადგილობრივი თვითმმართველობების არჩეული წარმომადგენლები) საშუალებით აირჩევენ.
საპრეზიდენტო უფლებამოსილების ვადა ხუთიდან შვიდ წლამდე იზრდება, მაგრამ ერთი ადამიანს მხოლოდ ერთი ვადით შეუძლია ამ პოსტის დაკავება.
