ტრადიციები ხელშეუხებელია თუ საჭიროა მისი მოდერნიზაცია? ჩრდილოეთ ოსეთის გამოცდილება
ჩრდილოეთ ოსეთში აქტიურად განიხილავენ ტრადიციებთან დაკავშირებულ თემებს. საკითხი ასეთია: ტრადიციები ძველებური ფორმით უნდა შეინარჩუნონ თუ კულტურამ და საზოგადოების მენტალიტეტმა, ისევე, როგორც თვითონ რესპუბლიკამ, მოდერნიზაცია უნდა განიცადოს?
ჩვენ აზრი ორივე მხარეს ვკითხეთ.
• UNESCO-ს მტკიცებით, ოსური ენა ქრება
• სკანდალი ჩრდილოეთ ოსეთში – დეპუტატმა მასწავლებელს სცემა?
საკუთარი გზა
ოსური სიმღერის ანსამბლის, „უაცამონგას“ წევრი, გიორგი ჩიხავიევი საკუთარ თავს მკაცრი ტრადიციების მომხრეებს მიაკუთვნებს.
„მსოფლიო ისტორია აჩვენებს, რომ თანამედროვეობის დაწოლის ქვეშ ეროვნულ კულტურებს გაძლება უჭირთ. ტრადიციული მორალური სტანდარტები ქრება – და მათ სანაცვლოდ მოდის, მსუბუქად რომ ვთქვათ, ამ კონკრეტული საზოგადოებისთვის არატიპური ღირებულებები“.
რაც შეეხება კონკრეტულად ოსურ კულტურას, ჩიხავიევი ამბობს, რომ „სამწუხარო სიტუაციაა და ეს მხოლოდ 20 პროცენტია იმ კულტურისა, რომელიც ოსებს ოდესღაც ჰქონდათ“:
[su_quote]თუკი ის, რაც დარჩა, რაღაც თანამედროვე პრინციპებზე დაიწყებს მორგებას – მისი საერთოდ გაქრობის რისკი ჩნდება. მაშინ ჩვენ აღარ ვიქნებით ოსები, ჩვენ არავინ აღარ ვიქნებით[/su_quote]
ჩიხავიევი ეთანხმება იმას, რომ თანამედროვეობას აქვს დადებითი თვისებები. უბრალოდ, ამბობს, რომ „საჭიროა ყველაფერი გარკვეულ ფილტრში გავატაროთ – და აი, სწორედ ეს არ გამოსდით ოსებს“.
„რატომ უნდა მოვახდინოთ აუცილებლად სადღაც ინტეგრირება? რატომ არ შეგვიძლია ჩვენს ეროვნულ კურსს გავყვეთ? უნდა დავრჩეთ ოსებად, ვისაუბროთ მშობლიურ ენაზე, ვიცოდეთ ტრადიციები, კულტურა და წეს-ჩვეულებები. სწორედ ამაზე ვსაუბრობთ – და არა იმაზე, რომ ყველა გრძელ კაბებსა და ჩოხებში დადიოდეს. შეიძლება გეცვას თანამედროვე კლასიკური პიჯაკი და ოსადაც დარჩე.
მსოფლიოს ზურგი არ უნდა აქციო – მისგან საუკეთესო, დადებითი უნდა აიღო და არა ყველაფერი ერთად“.
„იდგე ადგილზე – ნიშნავს, არ განვითარდე“
JAMnews-მა Instagram-ზე ბლიც-გამოკითხვა ჩაატარა კითხვით: „რაზე უფრო მნიშვნელოვანია დაიხარჯოს ძალისხმევა: ტრადიციული კულტურის შენარჩუნებაზე თუ საზოგადოების მოდერნიზაციაზე?“
გიორგი ჩიხავიევის მოსაზრებას მხარი დაუჭირა გამოკითხულთა 62-მა პროცენტმა. ისინი ყველანი ეთანხმებიან მთავარ პოსტულატს: ეთნოსის კულტურა უცვლელი უნდა დარჩეს.
კითხვაზე პასუხის გამცემთა 38-მა პროცენტმა კი თანამედროვე მიდგომებსა და ღირებულებებს დაუჭირა მხარი.
„ტრადიციები ვერ დარჩება უცვლელი ერის მთელი ისტორიის მანძილზე“, – განუცხადა JAMnews-ს ტელეჟურნალისტმა, ინა მაკიევამ:
„იდგე ადგილზე – ნიშნავს, არ განვითარდე, არ გახდე უკეთესი, არ მიიღო პროგრესი. მე-19 საუკუნის ღირებულებები – ეს არის, მათ შორის, სისხლის აღების ტრადიცია, კალიმი (გამოსასყიდი) პატარძლისთვის, გარდაცვლილთათვის ცხენის შეწირვა“.
რა თქმა უნდა, ტრადიციები და კულტურა – ეს ის არის, რაც ოსებს პერუელებისგან განასხვავებს, გერმანელებს კი იაპონელებისგან, მაგრამ თანამედროვეობის გავლენით ენაც კი იცვლება, ამბობს მაკიევა.
[su_quote]პატარძალი რიტუალურ წრეს არტყამს საქმროს სახლში შუაცეცხლზე ჩამოკიდებული ჯაჭვის გარშემო, რათა საფამ (ოჯახის დამცველი ოსებისთვის) მიიღოს ის. მაგრამ ახლა, ტექნიკური პროგრესის წყალობით, ჩვენი სახლები შუაცეცხლით აღარ თბება და ჯაჭვი საქმროს აღარ ეკუთვნის, ის ნაქირავებია. მაშ, რაღა აზრი აქვს ასეთი რიტუალის შესრულებას? [/su_quote]
„ძველი ტრადიციებისა და ჩვეულებების რეინკარნირების მცდელობებს, საეჭვოა, რომ რამე კარგისკენ მივყავდეთ. ეს ძალიან ცუდ პროვინციულ თეატრს უფრო გვაგონებს“, – ამბობს ინა მაკიევა.
ცეკვები და კოშკები: დაპირისპირების ექსცესები
ცეკვები – ოსური კულტურის ერთ-ერთი ყველაზე გამოსარჩევი ელემენტია. რამდენიმე ცეკვის ანსამბლი მუდმივად წარმოადგენს ჩრდილოეთ ოსეთს სხვადასხვა საერთაშორისო ფესტივალზე.
და ისე ჩანდა, რომ რა-რა, მაგრამ ცეკვები არ შეიძლება კამათის თემა გამხდარიყო. ასეც იყო, სანამ მოდერნისტებმა ის თავისებურად არ შეასრულეს.
ჩრდილოეთოსეთელმა ბლოგერმა არტურ ენალდიევმა და მისმა მეგობარმა, სოსლან გაბარაევმა ახალი წლის წინ ვიდეო გადაიღეს – ასრულებდნენ ოსურ ეროვნულ ცეკვას „ხონგას“ ჰოვერბორდებზე შემდგრები, ამასთან, თავზე ფაფახები ეხურათ და მხრებზე ოსეთის დროშები ჰქონდათ შემოხვეული.
ვიდეომ ემოციების ქარიშხალი და კამათი გამოიწვია.
იყო უვნებელი და დადებითი კომენტარებიც კი: „ზარმაცების ხონგა“, „მაგარია“. მაგრამ იყო დიდი აგრესიაც, შეურაცხყოფაც და წინადადება, რომ მოცეკვავეები „საგიჟეთში გაეშვათ“.
მოდერნისტებსა და ტრადიციონალისტებს შორის კიდევ ერთი სახასიათო კონფლიქტი მოხდა 2019 აპრილში, ჩრდილოეთ ოსეთში, პოპულარული რუსი Instagram-ბლოგერის, კრის შელესტის ვიზიტთან დაკავშირებით.
მან Instagram-ის საკუთარ გვერდზე ძველი კოშკის ფოტო დადო – და სწორედ ეს მოეჩვენათ „მოდერნისტებს“ მნიშვნელოვნად: ბლოგერმა, რომელსაც 700-ათასიანი აუდიტორია ჰყავს, პრაქტიკულად, ჩრდილოეთ ოსეთის ტურისტული რეკლამა გააკეთა.
მაგრამ ტრადიციული კულტურის მომხრეების აღშფოთება გოგონას ჩაცმულობამ გამოიწვია. ისე, რომ არაფერს ეჭვობდა, მან დადო ფოტო, რომელშიც მთების ფონზე დგას ველოსიპედისტის შორტებში გამოწყობილი.
შელესტის მისამართით არა მხოლოდ უცენზურო კომენტარებს წერდნენ, არამედ ემუქრებოდნენ კიდეც. რუსული გამოცემები გამოდიოდნენ სათაურებით: „ოსეთის მცხოვრებლებმა შეურაცხყოფა მიაყენეს და დაამცირეს ბლოგერი ელასტიკების გამო“; „ბლოგერმა სიძულვილი გამოიწვია ოსეთის მთებში გადაღებულ ფოტოზე პოზის გამო“; „როგორც ჩანს, კადრში მეხუთე წერტილი, შეიძლება, შემაშფოთებელი გახდეს“.
მოგვიანებით, კრის შელესტს ბოდიში მოუხადეს ოსმა ჩინოვნიკებმა და ბევრმა ადგილობრივმა მცხოვრებმა. მან თქვა, რომ მუქარამ და შეურაცხყოფამ არ შეუცვალა კავკასიისადმი დამოკიდებულება.
მაგრამ, როგორი აზრი ჩამოუყალიბდა მის მრავალათასიან აუდიტორიას, როდესაც ამ გაბრაზებულ კომენტარებს ადევნებდნენ თვალს?
ერთობლივი ძალებით
განსხვავებული მიმართულებების მხარდამჭერები, მართალია, ვერ თანხმდებიან იმაზე, თუ როგორ უნდა განვითარდეს ეროვნული კულტურა, თანხმდებიან იმაზე, რომ ის აუცილებლად უნდა განვითარდეს. და ამით ჩრდილოეთ ოსეთში დაკავებული არიან როგორც ხელისუფლების წარმომადგენლები, ისე აქტივისტები.
ბოლო პერიოდის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მოვლენა გახდა პირველი ეროვნული ტელეარხის, „ოსეთი-ირისტონის“ შექმნა. მას 24-საათიანი მაუწყებლობა აქვს და საკუთარი გადაცემების წილი, როგორც მისი ვებგვერდი ამტკიცებს, 60 პროცენტს შეადგენს.
მნიშვნელოვანია, რომ, ძირითადად, ამ გადაცემებს ამზადებენ ახალგაზრდა ჟურნალისტები, რომლებზეც იყო კიდეც გაკეთებული აქცენტი ტელეკომპანიის შექმნისას.
ეთერში, გასართობი პროექტების გარდა, აჩვენებენ კულტურულ-შემეცნებით გადაცემებს, მაგალითად, ლექციებს სხვადასხვა ეროვნული ტრადიციის შესახებ და ნართული ეპოსის კითხვას. ბევრი გადაცემა ოსურ ენაზე მიდის.
კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი პროექტი, რომელიც კულტურის შენარჩუნებას ემსახურება – ონლაინბიბლიოთეკა Bærzæfcæg-ია, სადაც ოსურ ენაზეა წიგნები. ის უკვე შვიდი წელია არსებობს და იქ ათასზე მეტი წიგნის წაკითხვაა უფასოდ შესაძლებელი.
გამოჩნდა ერთდროულად რამდენიმე მობილური აპლიკაცია, რომლებიც ოსური ენისა და ლიტერატურის პოპულარიზაციას ემსახურება. ერთ-ერთი მათგანი – „ირონ ჩინიგია“ (ოსური წიგნი). იქ აუდიოსპექტაკლებისა და აუდიოწიგნების ჩანაწერებია, ასევე, კლასიკური ოსური ლიტერატურის ნაწარმოებები.
ასევე, რესპუბლიკაში არის ოსური მუსიკის უფასო კურსები, რუსულიდან ოსურად ითარგმნება მულტფილმებიც.
წლების განმავლობაში?
„მცირე პროგრესიც კი მრავალწლიან მტანჯველ მომწიფების პროცესს მოითხოვს“, – წერდა ფრანგი მწერალი ემილ ზოლა.
კითხვა – პროგრესს კულტურის სიკვდილი მოაქვს თუ პირიქით, მისი გადარჩენის საშუალებაა – ჯერჯერობით განსხვავებული მოსაზრებების მწვავე კონფრონტაციას იწვევს. ისინი ფაქტობრივად არ უსმენენ ერთმანეთს.
მაგრამ, რამდენადაც კამათი გრძელდება, შეიძლება ითქვას, რომ კომპრომისის მიღწევის პროცესი მიმდინარეობს?
