ქართული ინოვაცია - ინტერნეტთან წვდომა კონსტიტუციით იქნება გარანტირებული

საქართველოს კონსტიტუციაში მალე გაჩდება ჩანაწერი, რომლის მიხედვითაც, ინტერნეტზე წვდომა და ინტერნეტით თავისუფლად სარგებლობა კონსტიტუციით გარანტირებული ადამიანის ძირითადი უფლება გახდება. თითქმის ისეთივე, როგორიცაა, მაგალითად, სამართლიანი სასამართლოს უფლება.

აღნიშნული ნორმა არა თუ ქართული კონსტიტუციისთვისაა სიახლე, არამედ მსგავსი დებულება არც სხვა რომელიმე ქვეყნის კონსტიტუციაში არ გვხვდება.

რაში სჭირდება საქართველოს ეს ჩანაწერი და რას ცვლის ის?

„ყველას აქვს ინტერნეტზე წვდომისა და ინტერნეტით სარგებლობის უფლება,“ – ეს ჩანაწერი ახალი კონსტიტუციის პროექტის მე-17 მუხლშია გაკეთებული. თუ ის ამ სახით მიიღეს, ეს ნორმა ქართულ კონსტიტუციას უნიკალურს გახდის.

ინიციატივის ავტორი არასათავრობო ორგანიზაცია „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტია“ (IDFI) და საინტერესოა, რომ საპარლამენტო უმრავლესობა, რომელმაც არ გაითვალისწინა არასამთავრობო ორგანიზაციების ბევრი რეკონედაცია ახალ კონსტიტუციასთან დაკავშირებით, კონკრეტულად ამ მუხლთან არასამთავრობო სექტორს სრულად დაეთანხმა.

საკონსტიტუციო კომისიის წევრებმა ეს ჩანაწერი ასე ახსნეს – ინტერნეტის მნიშვნელობა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში სწრაფად იზრდება და პირდაპირ ზეგავლენას ახდენს ადამიანის ძირითად უფლებებსა და თავისუფლებებზე. აქედან გამოდინარე, კონსტიტუციაში სპეციალური ჩანაწერის არსებობით ეს უფლება უფრო მაღალი სტანდარტით იქნება დაცული.

ვინ და როგორ მოიხმარს ინტერნეტს საქართველოში

Freedom House-ის 2016 წლის „ინტერნეტ თავისუფლების“ ანგარიშის მიხედვით, საქართველო მთლიანად თავისუფალ ქვეყანათა სიაში შედის.

დღეს ინტერნეტთან წვდომა აქვს 3,7 მილიონიანი მოსახლეობის 45%-ს და ეს ციფრი წლიდან წლამდე იზრდება.

ამავე დოკუმენტიდან ირკვევა, რომ საქართველოში თავისუფლად ვრცელდება პოლიტიკური და სოციალური ტიპის ინფორმაცია და მას არავინ ბლოკავს. ქვეყანაში არ ავიწროებენ ბლოგერებს და მათი დაკავების არცერთი ფაქტი არ დაფიქსირებულა.

ერთეულ გამონაკლისს წარმოადგენს მოქალაქე სულხან წულაძის შემთხვევა. გასულ წელს ერთ-ერთ-ინტერნეტ ფორუმზე მან დაწერა, რომ აშშ-ის ელჩზე თავდასხმას გეგმავდა. ამ ჩანაწერის გამო წულაძემ წინასწარ პატიმრობაში ერთი თვე გაატარა და მხოლოდ მას შემდეგ გაათავისუფლეს, რაც სამართალდაცველები საბოლოოდ დარწმუნდნენ, რომ მისი პოსტი უბრალოდ ცუდი ხუმრობა იყო.

Freedom House-ის ანგარიშში ასევე ვკითხულობთ, რომ ქართველი მომხარებლები ინტერნეტის გამოყენებისას სრულად თავისუფლები არიან – არ არსებობს დაბლოკილი ვებგვერდები, ან რაიმე ტიპის კანონი, რომელიც ცენზურას ითვალისწინებს. ერთეული, შემთხვევების გარდა,

ბოლო პერიოდში სახელმწიფოს მხრიდან ინტერნეტ-რესურსების ბლოკირების მხოლოდ ორი და ისიც ძალიან ხანმოკლე შემთხვევის გახსენება შეიძლება. პირველად 2015 წლის ნოემბერში, როდესაც სახელმიწიფო უსაფრთხოების სამსახურმა WordPress-ი დროებით დაბლოკა. მიზეზი „ისლამური სახელმწიფოს“ წარმომადგენლების მიერ გამოქვეყნებული ვიდეომიმართვები იყო.

მეორე შემთხვევა 2016 წლის 11 მარტს მოხდა, როდესაც რამდენიმე საათით Youtube-ზე შესვლა შეუძლებელი იყო. საიტის დაბლოკვის მიზეზი Youtube-ზე ატვირთული პირადი ხასიათის, ფარულად ჩაწერილი ვიდეოები გახდა, რომელთა მიზანი პოლიტიკოსების დისკრედიტაცია იყო.

სოფლის მოსახლეობის 12%-მა არ იცის ინტერნეტის არსებობის შესახებ

მიუხედავად იმისა, რომ, საერთო ჯამში, ინტერნეტ-მომხმარებლების რიცხვი საქართველოში იზრდება, გარკვეულწილად ამ ტენდენციის მიღმა რჩებიან ქვეყნის რეგიონები.

საქართველოსთვის დღეს მნიშვნელოვან საზრუნავად რჩება რეგიონების ინტერნეტიზაცია/ თბილისსა და რეგიონებს შორის რომ დიდი დისბალანსია, ამაზე კონკრეტული ციფრები მეტყველებს:

საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული სააგენტოს 2017 წლის მონაცემებით, ინტერნეტზე წვდომა სულ 639 752 ფიზიკურ და იურიდიულ პირს აქვს, თუმცა მათი დიდი ნაწილი თბილისზე მოდის.

„ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის“ (IDFI) 2013 წლის ანგარიშის მიხედვით, თუ დედაქალაქში ინტერნეტს ყოველ დღე მოსახლეობის 46% მოიხმარს, სხვა ქალაქებში ინტერნეტმომხმარებლების რიცხვი 28 %, ხოლო სოფლად ეს მაჩვენებელი საერთოდაც 7%-ია.

ამავე კვლევაში გამოჩნდა, რომ სოფლად მცხოვრები მოსახლეობის 12%-მა არც იცის ინტერნეტის არსებობის შესახებ. ხოლო 67%-ს კომპიუტერი და სხვა მოწყობილობები ინტერნეტში შესვლის მიზნით არასდროს მოუხმარია.

რაც შეეხება მობილური ინტერნეტის გამოყენებას, ეს სერვისი განსაკუთრებით მზარდია – 2014 წლიდან მობილურ ინტერნეტს ყოველწლიურად 300 ათასი ახალი მომხმარებელი ჰყავს.

საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის 2016 წლის ანგარიშის მიხედვით, მობილური ინტერნეტის მომხარებელთა რაოდენობამ 2.48 მილიონი შეადგინა, რაც თითქმის 4-ჯერ აღემატება 2010 წლის ანალოგიურ მონაცემებს (790 ათასი).

საერთაშორისო ვალდებულებები

2016 წლის 27 ივნისის საქართველომ ხელი მოაწერა გაეროს ადამიანის უფლებათა საბჭოს მიერ შემუშავებულ რეზოლუციას, რომლის მიხედვით, ინტერნეტის ხელმისაწვდომობა ადამიანის ფუნდამენტურ და ძირითად უფლებად არის აღიარებული.

ამ ხელმოწერით საქართველომ, ისევე როგორც მსოფლიოს ბევრმა სხვა ქვეყანამ, აიღო ვალდებულება, რომ ქვეყანაში ინტერნეტის გავრცელებასა და ინტერნეტ-სივრცეში ინფორმაციის გავრცელებასა და მასზე წვდომას საფრთხე არ შეექმნება.

დოკუმენტში განსაკუთრებით ხაზგასმულია და ცალკეა გამოყოფილი ისეთი მოთხოვნები, როგორიცაა პერსონალური მონაცემების დაცვა, გამოხატვის თავისუფლების უზრუნველყოფა, კანონის უზენაესობა და ინსტიტუტების მაქსიმალური გამჭირვალება.

ამ რეზოლუციას ჯამში 53 ქვეყანა უერთდება. საქართველოსთან ერთად, ხელმომწერები არიან ისეთი ქვეყნები, როგორებიცაა დიდი ბრიტანეთი, აშშ, დანია, ფინეთი, ესტონეთი, ნორვეგია, ნიდერლანდები და სხვები.

რეზოლუციას ყველა ამ ქვეყანას, მათ შორის საქართველოსაც ამ მიმართულებით კანონმდებლობის დახვეწას ავალდებულებს, თუმცა კონსტიტუციაში მსგავსი ჩანაწერის ვალდებულებას არ აკისრებს. შესაბამისად, პროექტის დამტკიცების შემთხევევაში, საქართველო იქნება ერთადერთი სახელმწიფო, რომელსაც ინტერნეტთან წვდომისა და გამოყენების თავისუფლებას, კონსტიტუციის საფუძველზე ექნება დაცული.

მთავარი არგუმენტი: მეზობლების ცუდი მაგალითისგან თავის დაცვა

ცვლილებების მთავარი ინიციატორი, „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის“ (IDFI) დამფუძნებელი ლევან ავალიშვილი ამბობს, რომ კონსტიტუციაში ამგვარი ჩანაწერის აუცილებლობა, პირველ რიგში, რეგიონული კონტექსტითაა ნაკარნახევი.

„მაშინ როდესაც რუსეთში, თურქეთსა და აზერბაიჯანში ინტერნეტზე წვდომა თავისუფალი არ არის, საქართველომ სამომავლო რისკებზე უნდა იფიქროს. საქართველო სამეზობლოში უნდა გახდეს პირველი ქვეყანა, რომელიც მსგავსი მაღალი ხარისხით დაიცავს ინტერნეტის თავიუსუფლებას,“- განაცხადა ავალიშვილმა.

კიდევ ერთი არგუმენტი ავალიშვილის თქმით, ის დიდი დისბალანსია, რაც ინტერნეტის გავრცელების მხრივ თბილისსა და რეგიონებში არსებობს.

“კონსტიტუციაში არსებული ეს ჩანაწერი სახლმწიფოს დაავალდებულებს უფრო ქმედითი ნაბიჯები გადადგას ინტერნეტის გავრცელებისა და მისი ხელმისაწვდომობის კუთხით. უფრო სწრაფად მოხდება მთელი ქვეყნის ინტერნეტიზაცია და გაუმჯობესდება ინტერნეტის ხარისხი” – ამბობს ავალიშვილი.

როგორ უნდა მოხდეს სახელმწიფოს მხრიდან ინტერნეტის გავრცელების ხელშეწყობა?

ამ კითხვაზე პასუხი ექსპერტებისთვის ცალსახაა – უნდა შეიქმნას შესაბამისი საკანონმდებლო ბაზა და ეს სფერო მიმზიდველი უნდა გახდეს კერძო სექტორისთვის.

„საზოგადოებრივი მაუწყებელის მაგალითი ავიღოთ. დღეს სახელმწიფო ვალდებულია, რომ საზოგადოებრივი მაუწყებლის გადაცემებმა მოსახლეობის 85% მოიცვას. იგივე მიზანი უნდა დავისახოთ ინტერნეტიზაციის კუთხითაც,“- მიიჩნევს ავალიშვილი.

ინტერნეტის ხელმისაწვდომობისა და გამოყენების თავისუფლება ერთ-ერთი ის იშვიათი საკითხი იყო, რაზეც საკონსტიტუციო კომისიაში თითქმის სრულ თანხმობას მიაღწიეს.

ჩანაწერი მოსწონს ხელისუფლებასაც.

საპარლამენტო უმრავლესობაში მიიჩნევენ, რომ ქვეყნის მთავარ კანონში გაკეთებული ეს ჩანაწერი “საქართველოს საერთაშორისო პრესტიჟს კიდევ უფრო აამღლებს”.

„საქართველო მორიგ პროგრესულ გადაწყვეტილებას მიიღებს. გარკვეულწილად ეს ინიციატივა, მომავლზე გათვლილ ცვლილებად შეიძლება შეფასდეს,“ – განაცხადა საქართველოს პარლამენტის თავდაცვისა და უშიშროების კომიტეტის თავმჯდომარემ ირაკლი სესიაშვილმა.

კრიტიკა: უნდა გვიხაროდეს, რომ ჩრდილოეთ კორეა არ ვართ?

საკონსტიტუციო კომისიაში ამ ინიციატივის წინააღმდეგ მხოლოდ „დემოკრატიული მოძრაობა – ერთიანი საქართველოს“ ერთ-ერთი ლიდერი, გიორგი ახვლედიანი იყო, რომელიც რეგულაციის კონსტიტუციაში ჩაწერას არ ეთანხმებოდა, რადგან მისი თქმით, კონსტიტუციაში სამართლებრივად მნიშვნელოვანი საკითხები უნდა იყოს გაწერილი, მსგავსი ნორმები კი უფრო ქვედა დონეზე უნდა დარეგულირდეს.

ოპოზიციის სხვა წარმომადგენლები ფიქრობენ, რომ ხელისუფლების ამ მზაობაში, მხარი დაუჭიროს არასამთავრობო ორგანიზაციის ინიციატივას, პოლიტიკური სარჩული იმალება.

„ამით რას გვეუბნებიან, რომ ჩრდილო კორეა არ ვართ და უნდა გვიხაროდეს? – კითხულობს “ნაციონალური მოძრაობის” წევრი პეტრე ცისკარიშვილი.

მისი თქმით, კონსტიტუციის პროექტში ინტერნეტის თავისუფლების შესახებ გაკეთებული ჩანაწერის აუცილებლობა არ არსებობდა და ხელისუფლებამ ამ გზით საკუთარი თავის ფსევდოდემოკრატიულ მმართველობად წარმოჩენა განიზრახა:

“უმრავლესობა კონსტიტუციას საკუთარი სურვილებისა და საჭიროებების მიხედვით ცვლის და მსგავსი ნაკლებად მნიშვნელოვანი ჩანაწერებით საკონსტიტუციო ცვლილებების პაკეტის გაკეთილშობილებასა და რეალური პრობლემებისგან საზოგადოების ყურადღების გადატანას ემსახურება”.