Yerevanda məişət zorakılığı qurbanlarına necə kömək edirlər? Şəxsi hekayələr
Zorakılığa məruz qalmış qadınların hekayələri
Yerevanda məişət zorakılığından sağ çıxanlar üçün iki sığınacaq var. Çox az adam bu sığınacaqların harada yerləşdiyini və hətta onların mövcudluğunu bilir. Sığınacaqları və onların sakinlərini qorumaq üçün ciddi məxfilik qorunur. Burada onlar ayağa qalxmağa, fiziki və ruhi sarsıntıları aradan qaldırmağa, peşə öyrənməyə çalışırlar.
Sığınacaqlara sığınmağa məcbur olan qadınların hekayələri, zorakılıq qurbanlarının problemlərinin həlli ilə bağlı onlara dəstək verən təşkilatın mövqeyi.
- Azərbaycanda erkən nikahlar – problem dərinləşirmi?
- Cənubi Qafqazda geosiyasi mübarizə və Azərbaycanın gözləmə mövqeyi
- “Gürcüstan vasitəsilə Fransadan Ermənistana silah. Bu nə deməkdir?” Bakıdan baxış
“Mən indi həyatda olmazdım”
25 yaşlı Narine (ad dəyişdirilib) hazırda sığınacaqlardan birində yaşayır. O, bura niyə gəldiyini deyir:
25 yaşlı Narine (ad dəyişdirilib) hazırda sığınacaqlardan birində yaşayır. O, bura niyə gəldiyini deyir:
“Qeyri-sağlam münasibətlər və zorakılıq o yerə çatıb ki, ərim məni kresloya bağlayıb, elektrik mişarı yandırıb ayaqlarımı kəsəcəyini söylədi. Bu 15 dəqiqə davam etdi və bütün bu müddət ərzində ayaqlarımı itirmək üzrə olduğum üçün dəhşətə gəldim. Mən çox gənc evləndim, kənddə yaşayırdıq – mən, ərim və uşağım.
Bəzən mənə bıçaq verir, ayağımı körpənin başına qoyur və deyirdi ki, özümü kəsməsəm, körpəmizi öldürəcək. Davamlı olaraq xarici görkəmimi tənqid edirdi, mənə heç bir şey olmadığımı hiss etdirmək istəyirdi, bir dəfə başımı qırxdırırdı. Məni öz “əllərimlə” rüsvay etdi. İki ilə yaxın belə yaşadım. Körpə xatirinə buna dözdüm.
Deyə bilərsən ki, mən şanslıyam ki, valideynlərim ziyarətə gəlib, nəyinsə səhv olduğunu hiss edib bizi oradan çıxarıblar. Bir müddət sonra polislə o evə girib əşyalarımı ala bildim. O gün valideynlərim bizi götürməsəydilər, yəqin ki, indi həyatda olmazdım”.
Sığınacaqların və onların sakinlərinin təhlükəsizliyi necə təmin edilir
Sığınacaqların və onların sakinlərinin təhlükəsizliyi necə təmin edilir
Qadına Dəstək Mərkəzi tərəfindən zorakılığa məruz qalan qadınlar üçün sığınacaqlar yaradılıb.
Mərkəzin ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin rəhbəri, hüquq müdafiəçisi Zara Hovhannisyan deyir ki, işçiləri seçərkən onların etibarlılığına diqqət yetirilir:
“Yerlərini nə qədər az adam bilsə, bir o qədər təhlükəsiz olar. Sığınacaqlarda yaşayan qadınlar da sığınacağın yerini açıqlamamağa and içir, sənəd imzalayırlar. Sığınacaqdan çıxıb ərinin yanına qayıdan qadın ona bu qədər uzun müddət harada olduğunu dediyi zaman sızma ilə bağlı yalnız bir hadisə olub. Sığınacaq dərhal sonra başqa yerə köçdü. Anonimlik və təhlükəsizlik işimizin ən mühüm prinsipləridir. Valideynlər bizə zəng edib “qızım varmı?” deyə soruşsalar belə. onlara deyilir: “Əgər o bizimlədirsə və sizinlə danışmaq istəsə, sizinlə əlaqə saxlayacaq”.
Sığınacaqlarda vəziyyət
İyirmi dörd qadın və uşaqları eyni vaxtda qala bilər. Ancaq daha çox qadının sığınacağa ehtiyacı varsa, onlara kömək etməkdən imtina edilmir.
“Biz imkanlar tapırıq, onları yerləşdirməyə çalışırıq. Təbii ki, problemlər var. Sığınacaqların sahəsi kiçikdir. Biz bölgələrdə sığınacaq aça bilmərik, çünki onların yerini müəyyənləşdirmək və qadınları tapmaq daha asan olacaq”, – Zara Hovhannisyan izah edir.
O deyir ki, yalnız 2020-ci ildən hökumət sığınacaqları qismən birgə maliyyələşdirməyə başlayıb:
“2018-ci ilə qədər dövlət məişət zorakılığının mövcudluğunu tanımırdı. Cinayət məcəlləsində ancaq döyülmə və cinsi zorakılıqla bağlı maddələr var idi. 2022-ci ildə yeni cinayət məcəlləsi qəbul edilib və məişət zorakılığına görə cəzalar artırılıb. Amma indiyədək cinayət məcəlləsində “məişət zorakılığı” kimi xarakterizə edilən ayrıca cinayət tərkibi yoxdur”.
Sığınacaqlara kimlər və necə qəbul edilir
“Mərkəzə müraciət edən qadınların heç də hamısı sığınacaqlarda qalmır. Qadın 24 saat işləyən qaynar xəttə zəng edir, mərkəzin əməkdaşı məlumat toplayır və sosial işçiyə ötürür. Təbii ki, təcili deyilsə, sosial işçi gün ərzində onunla əlaqə qurur. Cavabın gedişatı təcililikdən asılıdır. Əgər qadın hazırda zorakılığa məruz qalırsa və təcili yardıma ehtiyacı varsa, biz bir neçə dəqiqə ərzində cavab veririk”, – hüquq müdafiəçisi izah edir.
O, Yeni il ərəfəsində bir qadının köməyinə ən qısa zamanda getmək lazım olan oxşar hadisəni xatırlayır:
“Ər bir yaşlı uşağın süd anası olan arvadını pokerlə döyüb. Onu çox ağır vəziyyətdə bizə gətirdik. Son vaxtlara qədər o, hələ də müalicə alırdı, çünki xəsarətləri çox ağır idi”.
Sığınacaq köçürülmə təklif edir, lakin israr edə bilməz
Sığınacaq köçürülmə təklif edir, lakin israr edə bilməz
“Keçən il bizdə qadın qətli hadisəsi baş vermişdi. Hazırda ehtiyac görmədiyini qeyd edərək, sığınacağa köçməkdən yazılı imtina edən qadın öldürülüb. Elə hallar var ki, qadın reabilitasiyadan sonra ərinin yanına qayıdır və zorakılıq təkrarlanır. Elə bir işimiz var idi ki, eyni qadını səkkiz dəfə qəbul etdik. Elə bir hadisə olub ki, bir qadın iki dəfə sığınacağımıza köçüb, lakin sonra eyni kişi tərəfindən öldürülüb.
Geri qayıdırlar, çünki qorxu çox böyükdür. Mərkəzdə uzun sürən reabilitasiya prosesi başa çatmazsa, kəsilirsə, qadın sığınacaqdan çıxmaq qərarına gəlir, heç nə etmək olmaz. Bu onun seçimidir. Şiddətəmeyilli kişilər olduqca kompulsivdirlər. Bal ayı mərhələsində dünyanın bütün nemətlərini vəd edir, dəyişəcəklərini, şiddətin bir daha baş verməyəcəyini, çox sevdiklərini təmin edirlər. Lakin təcrübə göstərir ki, bu vədlər sonda daha ağır nəticələrlə zorakılığa çevrilir”, – Hovhannisyan deyir.
Polis necə cavab verir
60 yaşlı Sona (ad dəyişdirilib) 30 il zorakılığa məruz qalıb. O, iki dəfə evdən çıxmağa çalışdığını deyir:
“Polis mənə özümü pis apardığımı başa saldı. Sığınacaq, çıxış yolu istədim. Polis isə dedi: “Sizi evlə təmin etməyimi istəyirsiniz, mən kimdən sığınacaq istəyim?”
Hovhannisyan təsdiq edir ki, polis bəzən vəziyyətə və qurbana qeyri-peşəkar münasibət göstərir, kişiyə bəhanə gətirir:
“Hökumət məişət zorakılığını problem kimi tanıyıb, bunun qarşısını almaq üçün artıq qanunlar qəbul edilib. Əvvəllər polisə gedərkən fiziki zorakılıq olmasaydı, polisin zorakılığa qarşı heç bir aləti yox idi. İndi məişət zorakılığının qarşısının alınması üçün qanunvericilik tədbirləri var.
Qadınlar zorakılığa məruz qaldıqda ictimai rəy və stereotiplərə görə uzun müddət əlaqəni kəsə bilməyəcəklər. Çox vaxt qadın öz vəziyyətini yaxınlarına danışır, lakin onlar, məsələn, “O, sənin ərindir. O nə etməlidir? O, sizin imkanlarınızı idarə etməlidir, bu normaldır” deyirlər. Belə bir vəziyyətdə qadının dəstək alması və münasibətlərin pozulduğu təqdirdə günahlandırılmaması ehtimalı azdır. Qadınlar stereotipik münasibətlə polisdə də üzləşirlər”.
“Sui-istifadə edənlərin xarakterləri çox oxşardır”
Sığınacaqda qadınlarla işləyən psixoloqlardan biri Marineh Aqumyan deyir ki, onlar yalnız təhlükəsiz olduqdan sonra başlarına gələnləri tam anlayırlar:
“Sığınacaqda Narine uzun müddət kabuslar gördü, çətin psixoloji vəziyyətdə idi. Belə vəziyyətlərin incəliyi ondan ibarətdir ki, zorakılıq zamanı qadınlar nə baş verdiyini dərk etmirlər – beyin əsasən yaşamaq üzərində işləyir. Bizim vəzifəmiz təkcə zorakılığa məruz qalan qadını reabilitasiya etmək deyil, həm də onu elə vəziyyətə gətirməkdir ki, o, bir daha özünə belə rəftar edilməsinə imkan verməsin”.
Psixoloqun sözlərinə görə, zorakılıq halları çox oxşardır:
“Bütün hallarda demək olar ki, eyni ssenari. Təcavüzkarların xarakterləri də çox oxşardır. Bəzən elə olur ki, xəstələr eyni adamdan danışırlar. Onların ümumi xüsusiyyətləri var. Onlar şübhəlidirlər, bu da tez-tez şərh olunur: “O, məni sevir, ona görə də qısqancdır.” Həddindən artıq qayğı göstərirlər, qadını işləməyə qoymurlar, maddi cəhətdən müstəqil olurlar. Onlar hökmranlıq etmək istəyirlər, bunun üçün istənilən vasitədən istifadə edirlər. Həmçinin, demək olar ki, bütün zorakılıq edənlər qurbanı alçaltmağa, onun özünə hörmətini sıfıra endirməyə, kişinin onunla bu cür rəftar etməsinin onun günahı olduğuna inandırmağa çalışır. Təəssüfləndirici odur ki, bunların bir çoxu cəmiyyətimizdə normal qəbul oluna bilər, lakin bunlar sui-istifadə edənin xüsusiyyətləridir”.
Uşaq amili
Psixoloq deyir ki, zorakı şəxslər boşandıqdan sonra belə uşaqlardan qadına qarşı zorakılıq vasitəsi kimi istifadə edirlər.
“10 yaşlı uşağımı evdə qoyub bayıra çıxdım. 10 il evli olduq, doqquz ilində mən zorakılığa məruz qaldım. Heç kim ərimin zorakı ola biləcəyini düşünmürdü. Hamı dedi ki, “Səninlə yaxşı davranır, sənə heç nə lazım deyil. Başqa nə lazımdır?” Mən təcavüzkar ailəsində böyümüşəm. Mən atamın zorakılığından qaçdım, evləndim və yenə eynisi oldu.
İndi maddi vəziyyətimi sabitləşdirmək və uşağımı götürmək üçün əlimdən gələni etməyə çalışıram. Getməyə yerim yox idi, uşağım var idi və məni hədələdilər ki, bir daha uşağımı görməyəcəm”, – 32 yaşlı Lusine (ad dəyişdirilib).
Zara Hovhannisyan hesab edir ki, uşaq problemi ən çətin problemdir. Çox vaxt qadınlar hansısa yolla zorakılığın əlindən qaça bilirlər, uşaqlar isə evdə qalırlar, və ya məktəbə gedirlər. Onları analarına qovuşdurmaq çox çətin ola bilər:
“Ona görə də biz həmişə tövsiyə edirik ki, qadın təhlükə hiss edən kimi qaynar xəttə zəng etsin. Bu, hər hansı bir tədbir görməzdən əvvəl təhlükəsizlik planı hazırlamaqdır. Peşəkar dəstək olmadan, qadın impulsiv davranır və son ana qədər evi necə tərk edəcəyini, hər şeyi necə təşkil edəcəyini, özü ilə hansı əşyaları götürəcəyini bilməyə bilər. Təhlükəsiz planı qadına soyuqqanlı davranmağa kömək edir. Uşaqlar daha az həssas vəziyyətdə olurlar.
Biz qadının uşaqları ilə birlikdə sığınacağa köçmək qərarını dəstəkləyirik. Çünki onun bütün fikri zorakılıq edənin yanında qalan uşaqlarda qalır. Bu halda onun reabilitasiyası tamamlana bilməz”.
Bir qadın sığınacaqda nə qədər qala bilər
“Sığınacaqda qalma müddəti reabilitasiya prosesinin dinamikası ilə müəyyən edilir. Əgər qadın hələ də məhkəmə prosesindədirsə, əri təqib etməyə davam edirsə, risklər yüksək qiymətləndirilir. Və sığınacaqda bir il də qala bilər. Maksimum müddət yoxdur, ancaq üç aydan sonra qadını başqa təhlükəsiz yerə köçürmək daha yaxşıdır ki, daha sakit bir mühitdə olsun. Axı sığınacağın öz qaydaları var.
Məsələn, siz öz mobil telefonunuzdan istifadə edə bilməzsiniz, çünki o, sığınacağın yerini müəyyən etmək üçün istifadə edilə bilər. Ancaq təhlükəsizlik standartlarına cavab verən sığınacaq işçisinin telefonundan istifadə edə bilərlər. Bu qaydalar uşaqlar üçün problem yaradır. Əgər onlar məktəbdədirlərsə, təcili olaraq təhsil müəssisəsi və ya tədris metodu dəyişdirilir ki, ata uşaqları izləyə bilməsin və onların harada olduğunu başa düşə bilməsin”, – Hovhannisyan deyir.
Onun sözlərinə görə, son bir ildə onlara gənc qadınlar müraciət edib:
“Uzun müddət idi ki, 30-40 yaş arası qadınlar 10 il boyunca zorakılıq görəndən sonra bizə müraciət edirdilər. Son bir il ərzində biz daha gənc bir tendensiya müşahidə etdik. Bu, bizim üçün qələbədir. Çünki bu, qadınların məlumatlı olduğunu, özlərinə qarşı zorakılığın qarşısını daha erkən mərhələdə almaq istədiklərini göstərir”.
