Azərbaycanlının Ermənistan sərgüzəştləri
“Çox geniş və bayram əhvallı görünən Yerevanın Zvartnots aeroportunda pasport nəzarəti növbəsində içimdə narahatlıq vardı. Sərhədçilərin üzlərinə baxırdım, onlardan hansının daha xeyirxah olduğunu anlamağa çalışırdım. Budur, məni onlardan birinə yönləndirdilər. Rusiya daxili pasportumu əlində fırlatdı. “Məmmədov” soyadını görəndə sanki üzünü turşutdu.
Amma nəticədə “Ermənistana xoş gəlmisiz” sözlərini eşitdim”.
Moskvalı Arslan [ad dəyişdirilib] Yerevana uçmağa hazırlaşanda bunu riskli addım hesab edən bəzi dostları onu fikrindən döndərməyə çalışıblar. Ukrayna müharibəsi başlayandan sonra minlərlə rusiyalı Ermənistana üz tutsa da, Arslanla bağlı vəziyyət fərqlidir – Rusiya vətəndaşı olmasına baxmayaraq, o, yarı-azərbaycanlıdır.
Otuz ildən çoxdur ki, iki cəmiyyəti parçalamış Qarabağ münaqişəsinə görə bu iki ölkənin vətəndaşları qarşı tərəfə ancaq rəsmi səbəblərlə gedib-gələ bilirlər. dövlətlər arasında diplomatik münasibətlər yoxdur, Azərbaycan Ermənistan vətəndaşları üçün sərhədlərini rəsmən bağlayıb, Ermənistan formal olaraq Azərbaycan vətəndaşları üçün vizasız rejimi saxlayır, amma əslində onları sərhəddən xüsusi icazə ilə buraxırlar. Üstəlik hətta sərhəd açıq olsaydı belə, çətin ki, bu səfərlər adi hal alardı, çünki hər iki cəmiyyətdə nifrət çox güclüdür.
“Anam moskvalı tatardır, atam isə 1990-cı illərdə Rusiyaya gəlmiş azərbaycanlı. O, kifayət qədər millətçi əhvallı insandır.
Uşaqlıqdan bəri atamın dünyaya baxışı mənə yad və anlaşılmaz gəlirdi, bu da daimi qarşıdurmalarla bizim münasibətlərimizi çətinləşdirirdi. Dünənə qədər birlikdə çay içdiyin qonşularla münaqişə ideyasının özü mənə uşaqlıqdan absurd, yad və düşməncə görünürdü.
Rusiya Ukraynaya müharibə elan edəndə bu, mənim üçün şok oldu, elə bir çox başqaları üçün də. Rusiyada tezliklə canlı olan hər şeyin total təmizliyi başlayacaq gümanı ilə dərhal getmək qərarı verdim. Üstəlik də mən jurnalistəm və çoxdan siyasi aktivistliklə məşğulam. Odur ki, Rusiya hakimiyyətinin qəbul etdiyi “feyklər haqqında” qanunun mənə bilavasitə aidiyyatı vardı.
Bundan başqa, mənə elə gəlir ki, indi Cənubi Qafqaz da daxil olmaqla dünyada müharibə əleyhinə emiqrant şəbəkəsinin yaradılması üçün əsl vaxtdır.
Mən elə bununla məşğul olmaq – həm emiqrant mühitində, həm də yerli sakinlər aprasında müharibə əleyhinə bütün təşəbbüsləri birləşdirmək qərarına gəldim. İstənilən müharibənin və diktaturanın əleyhinə çıxış edən aktivistləri, jurnalistləri, akademik və yaradıcı sahədən olan insanları birləşdirmək.
Məhz Ermənistana getmək qərarı ikili inkarın rəmzi jesti idi.
Mənim Rusiya vətəndaşlığım sanki məndən Ukrayna ilə müharibənin bir hissəsi olmağımı, etnik kimliyim isə Qarabağ münaqişəsində Azərbaycanın tərəfini saxlamağımı tələb edir. Mən münaqişələrdə və müharibələrdə iştirak etməkdən imtina edirəm, çünki “insan” kimliyi mənim üçün “rus”, “erməni” və ya “azərbaycanlı” kimliyindən daha vacibdir”.
“Taksi ilə şəhərə gedərkən “Sisernakaberd” memorial kompleksinin (Ermənistanda və bir çox Qərb ölkələrində ermənilərin soyqırımı kimi tanınmış Osmanlı imperiyasında ermənilərin kütləvi qırğınına həsr olunub) yanından keçirik. Taksi sürücüsü ilə söhbət etməyə çalışıram:
“Qəşəngdir!” – dedim.
“Qəşəngdir?!” – o qəzəbləndi, – “Burda qəşəng heç nə yoxdur. Bu insanlar ölüblər”.
“Bu, faciəvi musiqi kimidir, qəşəngdir, amma kədərlidir”. Deyəsən, sürücü nə demək istədiyimi tam anlamadı.
Mənzil başında məni rusiyalı miqrant dostum qarşıladı. Taksinin pulunu ödədi və biz onun mehmanxana nömrəsinə getdik.
Təklif etdim ki, gəzək. Amma o dedi ki, Yerevan küçələrində mənimlə dolaşmayacaq. Mənim də ehtiyac olmadan çölə çıxmağım məsləhət deyil, azərbaycanlını dərhal tanıyırlar… Bir sözlə, dedi ki, özünü dağıstanlı kimi təqdim et.
Zarafata saldım, amma az da olsa, məni qorxuda bilmişdi. Hərçənd, Rusiyadan ona görə gəlməmişdim ki, otel otağında oturum.
Rusiyalı miqrantlara kömək edən «Nuhun gəmisi» təşkilatının təqdim etdiyi hosteldə yerləşdim. Rusiyaya qısa səfərimi (xarici pasport almaq üçün) saymasaq, Yerevanda bir aya yaxın yaşadım.
Bütün bu müddət ərzində insanlarla tanış olur və müharibə əleyhinə olan həmfikirlərimi axtarırdım.
Hətta təsadüfi tanışlarımla söhbətlərimdə də atamın azərbaycanlı olduğunu, amma münaqişədə Azərbaycanın tərəfini tutmadığımı deməyə çalışırdım.
Hərçənd bu hallarda mən antimilitarizm haqda danışmamağa çalışırdım, sadəcə azərbaycanlılar haqda şablon təsəvvürün dəyişə bilib-bilməyəcəyinə baxırdım.
İnsanlar əksərən yaxşı reaksiya verirdilər.
Məni gərginləşdirən sadəcə bir neçə naxoş məqam oldu. Bir oğlan israrla milli kimliyimi öyrənmək istəyirdi, soruşurdu ki, özümü hansı millətə aid edirəm? Bu, aqressiya deyildi, o, məzə üçün soruşurdu, milli-qan kimliyinin olmamasının mümkünlüyünü anlaya bilmirdi. Mən isə öz növbəmdə istəyirdim ki, o bu çərçivələrdən qurtulsun.
Bir dəfə də metroda bir adam bütün yol boyu məndən gözünü çəkmədi, diqqətlə baxırdı. Sanki zahiri görünüşümdən azərbaycanlı olduğumu anlamışdı, hərçənd, anlamıram ki, bu, necə ola bilər.
Ən çox yerli bohemin və rusiyalı siyasi mühacirlərin toplaşdığı kafelərə gedirdim. Orada siyasi motivli şeir gecələri keçirilirdi, pianinoda “Beatles”, “Pink Floyd” mahnıları, bir qədər müasir musiqi, bəzən isə köhnə sovet repertuarından nəsə çalınırdı.
Yerevanda olduğum üç həftə ərzində yəqin ki, yüzə qədər insanla tanış oldum. Bəziləri ilə razılığa da gələ bildim, məsələn, müharibə əleyhinə birgə manifest yazmaq haqda.
Düşünürəm ki, bu səfər nəticəsində mən qoyduğum məqsədə – müharibə əleyhinə şəbəkənin yaradılmasına bir addım yaxınlaşdım və onlarla yeni tanışa sahib oldum.
Bu hekayə “Trayektoriya” media layihəsinin bir hissəsidir. Layihə Cənubi Qafqazda münaqişənin həyatlarına toxunduğu insanlardan bəhs edir. Bütün Cənubi Qafqazdan olan müəlliflər və redaktorlarla işləyir və münaqişələrin heç birində tərəflərdən heç birini dəstəkləmir. Bu səhifədəki materiallara görə müəlliflər məsuliyyət daşıyır. Əksər hallarda toponimlər müəlliflərin cəmiyyətlərində qəbul olunduğu kimi istifadə edilir. Layihə Avropa İttifaqının dəstəyilə GoGroup Media və International Alert təşkilatları tərəfindən həyata keçirilir.
