Azərbaycan və Ermənistanda noyabrın 16-da artilleriya, zirehli texnika və müxtəlif çaplı odlu silahların tətbiq edilməsilə baş verən ciddi hərbi eskalasiya müzakirə olunur. Azərbaycan və Ermənistan tərəfinin hadisələrin özü ilə – hərbi əməliyyatları kimin başlatdığı və necə baş verdiyilə bağlı dəyərləndirmələri fərqlidir.
Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev günün hadisələrini belə dəyərləndirib: “Bu gün sərhəddə Ermənistan tərəfindən növbəti təxribat törədilib və buna adekvat cavab verilib. Azərbaycan tərəfindən yaralananlar var. Sərhəddəki vəziyyətə görə bütün məsuliyyət Ermənistanın hərbi-siyasi rəhbərliyinin üzərinə düşür”.
Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan bildirib: “Sərhəd mübahisələri haqda söhbətlər absurd və mənasızdır. Sərhəd mübahisələri yoxdur, Ermənistanın suveren ərazilərinə qarşı təcavüz var. Ermənistan və Azərbaycan arasında sərhəd hələ Sovet İttifaqı zamanında qəbul olunmuş və mütləq qüvvədə olan razılaşmalarda dəqiq qeyd olunub”.
Bəs Azərbaycanda ekspertlər vəziyyəti necə dəyərləndirirlər, Ermənistanın ekspert çevrələrində hərbi əməliyyatları hansı səbəblərlə əlaqələndirirlər? Hər iki ölkədən bir neçə versiya.
Siyasi icmalçı Aqşin Kərimovun fikrincə, Azərbaycan Qarabağla Ermənistan arasında quru əlaqəsini kəsməyə çalışır.
“Ermənistan mətbuatında yayılan informasiyadan bu qənaətə gəlmək mümkündür. Bu məlumata əsasən əgər Azərbaycan M2 magistralı üzərindəki yüksəkliyi ələ keçirsə, Zəngəzur və Qarabağı Ermənistanla bağlayan yola nəzarəti əldə edəcək.
Hər keçən saat ordunun buna qadir olduğuna əminlik artır, hazırda əməliyyat üstünlüyü Azərbaycan tərəfindədir.
Azərbaycan ordusunun gücünün səbəb olduğu Ermənistan SQ-in psixoloji gərginliyi onları öz mövqelərini tərk etməyə məcbur edir. Ermənistanın Müdafiə Nazirliyi artıq iki mövqeni itirdiyini bəyan edib.
Azərbaycan hərbi balansının sadəcə kiçik qüvvəsini tətbiq etməklə buna nal olub. Ermənistan tərəfi anlayır ki, heç olmasa orta qüvvə tətbiq edilsə, bu, tamam başqa nəticələrə gətirib çıxara bilər.
Bütün bunlardan çıxış edərək iki nəticə çıxarmaq olar:
1.Azərbaycanın Rusiya sülhməramlılarının yerləşdiyi Qarabağ ərazilərində Ermənistan qüvvələri üzərində üstünlüyü yeni mərhələyə keçir;
2. Zəngəzur dəhlizinin açılması qaçılmaz hala gəlir. Çünki Azərbaycanın daha bir neçə yüksəklikliyə sahib olması Ermənistanı üçtərəfli bəyanatın şərtlərini yerinə yetirməyə vadar edir”.
Yerevandan şərh
Ermənistanın ekspert çevrələrində hesab edirlər ki, noyabrın 16-da eskalasiya Azərbaycanın növbəti dəfə güc yolu ilə ölkəni “Zəngəzur dəhlizi”nə razı salmaq cəhdi idi. Söhbət Azərbaycanla eksklavı Naxçıvanı birləşdirən yoldan gedir. Prezident Əliyev açıq demişdi ki, əgər Ermənistan “dəhliz” təqdim etmməzsə, Azərbaycan bu yolu güc yolu ilə açacaq.
Ermənistan tərəfi Qarabağda hərbi əməliyyatların dayandırılması haqda sənəd imzalanandan dərhal sonra bildirib ki, sənədin regionda kommunikasiyaların açılması ilə bağlı maddəsi ilə tam həmrəydir. Amma Ermənistan hakimiyyəti sərt şəkildə bildirir ki, “dəhliz” təqdim etmək, yəni qonşu ölkələrə təqdim olunan hər hansı yol üzərində suverenliyini itirmək niyyətində deyil.
Buna görə də Ermənistan sərhədinin şərq istiqamətində hərbi əməliyyatları çoxları bununla əlaqələndirirlər.
Bundan başqa, ermənistanlı ekspertlər bu amili Azərbaycanın güc tətbiq etməsi və güzəştlərə nail olması üçün yeganə səbəb hesab etmirlər.
Ermənistanda son zamanlar Azərbaycanla sərhədlərin demarkasiyası və delimitasiyası haqda sənədlərin, o cümlədən də sülh sazişinin imzalanması ilə bağlı yayılan şayiələri xatırlayırlar. Söhbət bu iki sənədin Qarabağda hərbi əməliyyatların dayandırılması haqda bəyanatın imzalanmasının ildönümündə imzalanmasından gedirdi. Amma burada da Ermənistan tərəfi belə bir razılaşmanın olduğu haqda faktı inkar edirdi və nəticədə imzalanma baş tutmadı.
Azərbaycanın niyə hərbi əməliyyatlara başlaması ilə bağlı üçüncü versiya ABŞ-ın Ermənistanı demokratiya məsələləri üzrə sammitə dəvət etməsi ilə əlaqələndirilir. Sammit dekabrın 9-10-da onlayn-formatda keçiriləcək.
Bu versiya Ermənistanın ekspert çevrələrində müzakirə olunur, çünki hərbi əməliyyatlar Ermənistan tərəfinin – həm də şəxsən baş nazirin ölkənin forumda təmsil olunacağını bəyan etməsindən cəmi bir neçə saat sonra başladı. Bu tədbir isə açıq-aşkar anti-Rusiya mahiyyəti daşıyır, çünki Bayden bildirib:
“Amerika yenidən dünyada aparıcı rolu öz üzərinə götürməyə hazırdır və indən belə Rusiya və Çin də daxil olmaqla avtoritar ölkələrə qarı tərəddüdsüz daha sərt mövqe tutacaq”.
“Demokratiya naminə” forumuna Cənubi Qafqaz regionundan dəvət olunanlar sırasında yalnız Gürcüstan qeyd olunub. Amerikanın “Politico” jurnalında dərc olunan siyahıda Azərbaycan, Türkiyə, İran və Rusiya yoxdur.
Ermənistan tərəfi görünür ki, Rusiyanın mənfi reaksiyasını gözləyirdi və uzun müddət bu dəvətə reaksiya vermirdi. Ölkənin tədbirdə iştirak edib-etməyəcəyi və dəvət qəbul edilərsə, ölkəni kimin təmsil edəcəyi bildirilmirdi.
Azərbaycan tərəfindən fəal hərbi əməliyyatlar başlayandan sonra belə bir fikir yarandı ki, Ermənistanın ABŞ-dakı konfransda iştirakı haqda bəyanatından sonra Azərbaycana eskalasiya üçün “yaşıl işıq” yanıb.
