"Tərəfdaşsız tanqo": Azərbaycan niyə Ermənistanla sülh müqaviləsi imzalamır?
Azərbaycan sülh müqaviləsi imzalamır
Ermənistan və Azərbaycan sülh sazişinin mətnini razılaşdırıblar, lakin gərginlik artmaqda davam edir, Beynəlxalq Böhran Qrupunun ekspertləri belə hesab edir. ABŞ dövlət katibi Marko Rubio da Azərbaycan və Ermənistan arasında silahlı münaqişə riskinin hələ də qalmaqda olduğunu bildirib. Eyni zamanda, Ermənistan hakimiyyəti sülh sazişini imzalamağa hazır olduğunu nümayiş etdirməkdə davam edir. Azərbaycan isə bundan yayınmaq üçün getdikcə yeni bəhanələr irəli sürür.
Ermənistandakı ekspert dairələri hesab edirlər ki, Bakı yeni eskalasiya üçün əlverişli məqamı gözləyir.
Tərəflərin sülh sazişini imzalamaqla bağlı mövqeləri, Azərbaycanın hansı halda hərbi əməliyyatlara başlaya biləcəyi və hələlik Bakını bu addımdan çəkindirən səbəblər haqqında — APRI Armenia analitik mərkəzinin baş elmi əməkdaşı, politoloq Benyamin Poqosyanın fikirləri.
Politoloq Benyamin Poqosyanın şərhi
Tanqo oynamaq üçün iki nəfər lazımdır
“Ermənistan ən yüksək səviyyədə dəfələrlə Azərbaycanla sülh sazişi imzalamağa hazır olduğunu bəyan edib. Bu barədə Baş nazir, Xarici işlər naziri, Təhlükəsizlik Şurasının katibi və digər yüksək vəzifəli şəxslər açıq şəkildə bildiriblər. Lakin məlumdur ki, tanqo oynamaq üçün iki nəfər lazımdır. Tərəflərdən birinin istəyi yetərli deyil.
İlk baxışdan Azərbaycan sazişin imzalanması üçün konkret şərtlər irəli sürür. Hazırda bu şərtlərə ATƏT-in Minsk qrupunun buraxılması və Ermənistan Konstitusiyasına dəyişiklik edilməsi daxildir. Söhbət Konstitusiyadan Müstəqillik Bəyannaməsinə istinadın çıxarılmasından gedir. Məsələ ondadır ki, həmin bəyannamədə 1 dekabr 1989-cu il tarixli Ermənistan SSR Ali Soveti və Dağlıq Qarabağ Milli Şurasının «Ermənistan SSR və Dağlıq Qarabağın birləşməsi haqqında» birgə qərarına istinad olunur.
Lakin bu tələblər, yerinə yetirildiyi halda, sazişin imzalanmasına səbəb olacaq real şərtlər deyil. Bunlar daha çox sazişi təxirə salmaq üçün bəhanələrdir.
Azərbaycan, əslində, Ermənistanla sülh bağlamaq istəmədiyini nümayiş etdirir. Tutaq ki, Ermənistan bu tələbləri yerinə yetirdi, konstitusiyanı dəyişdi və Minsk qrupunun buraxılması təşəbbüsü ilə çıxış etdi – bu halda da Bakı yeni ilkin şərtlər irəli sürə bilər. Məsələn, Sünikdən keçən ekstraterritorial dəhliz tələb etmək, yüz minlərlə azərbaycanlının Ermənistan ərazisinə yerləşdirilməsi, onların yaşaması üçün şərait yaradılması və Ermənistanın bu vətəndaşların təhlükəsizliyini təmin edə bilmədiyini əsas gətirərək üçüncü ölkə qüvvələrinin əraziyə gətirilməsi. Hər dəfə də Bakı bəyan edə bilər: şərtlər yerinə yetirilmədiyi müddətcə imzalama olmayacaq.
Azərbaycanın addımları və bəyanatları açıq şəkildə göstərir: söhbət konkret narahatlıqlardan yox, sülh sazişinin imzalanmasından qaçmaq üçün qəsdli şəkildə yürüdülən strategiyadan gedir.“
Paşinyan və daxili auditoriya: sülh sazişi siyasi kozır kimi
“İlham Əliyevin əslində, sülh sazişindən imtinaya bəhanə olan tələbləri heç bir sirr təşkil etmir. Azərbaycan prezidenti bu tələbləri hər fürsətdə açıq şəkildə səsləndirir.
Lakin Nikol Paşinyan üçün Azərbaycanla sazişin imzalanması təkcə xarici siyasət məsələsi deyil. Bu, həm də 2026-cı il parlament seçkiləri ərəfəsində onun mövqeyini möhkəmləndirmək məqsədi daşıyan vacib daxili siyasi alətdir.
Bir ildən sonra keçiriləcək seçkilərdə xarici siyasət iqtisadi vəziyyətlə yanaşı əsas müzakirə mövzularından biri olacaq. Müxalifət və cəmiyyət 2021-ci ilin yayından bəri hakimiyyətin əldə etdiyi nəticələri dəyərləndirəcək.
Bu kontekstdə Azərbaycanla sülh sazişi Paşinyan üçün əhəmiyyətli bir nailiyyətə çevrilə bilər və onun yürütdüyü siyasi kursun uğurunu nümayiş etdirə bilər.
2022-ci ildən bəri Ermənistan hökumətinin əsas xarici siyasət prioriteti «sülh gündəliyi» adlandırılan istiqamətdir. Hakimiyyət Bakı və Ankara ilə münasibətlərin normallaşdırılması, Türkiyə ilə sərhədlərin açılması və Azərbaycanla sülh sazişinin imzalanması məqsədini bəyan edir. Hökumətin fikrincə, bu addımlar yeni müharibə təhlükəsini aradan qaldırmalı və iqtisadi inkişaf üçün şərait yaratmalıdır.
Bu məqsədə çatmaq üçün Paşinyan uzunmüddətli sülh təmin olunacağı təqdirdə, ağrılı güzəştlərə getməyə hazır olduğunu vurğulayır.”
Paşinyan hökumətinin xarici siyasətdə nailiyyətləri və uğursuzluqları
“2026-cı il parlament seçkilərinə doğru Nikol Paşinyan hökuməti xarici siyasət sahəsində ciddi mənfi yük ilə yaxınlaşır.
Ən əsas uğursuzluqlardan biri — Dağlıq Qarabağ Respublikasının itirilməsi, bu prosesin ermənilərin etnik təmizlənməsi ilə müşayiət olunması və Azərbaycanın Ermənistanın strateji ərazilərini işğal etməsidir. Geqarkunik, Vayots Dzor və Sünik bölgələrində yerləşən bu ərazilər qarşı tərəfə mövqe üstünlüyü və Ermənistan infrastrukturunun bir hissəsinə nəzarət imkanı verir. Bundan əlavə, Rusiya ilə münasibətlər də qeyri-müəyyən olaraq qalır.
Müsbət nailiyyətlər arasında 2025-ci ilin yanvarında Ermənistan və ABŞ arasında strateji tərəfdaşlıq haqqında xartiyanın imzalanmasını qeyd etmək olar. Lakin Tramp administrasiyası Bayden dövründə imzalanmış sənədi ləğv etməsə də, ABŞ-ın Cənubi Qafqazdakı xarici siyasət kursu qeyri-müəyyən qalır. Bu isə atılan addımın əhəmiyyətini azaldır.
Avropa İttifaqı ilə münasibətlərin dərinləşməsi də müsbət qiymətləndirilə bilər. Viza rejiminin liberallaşdırılması ilə bağlı dialoq başlayıb. Hərçənd bu uzunmüddətli prosesdir və 2026-cı il seçkilərinədək başa çatacağı inandırıcı görünmür. 2025-ci ilin sonuna qədər Ermənistan–Aİ arasında yeni tərəfdaşlıq gündəliyi haqqında sazişin imzalanması gözlənilir. Lakin bu sənəd prinsipial dəyişikliklər vəd etmir. O, hələ 2017-ci ildə imzalanmış Hərtərəfli və Genişlənmiş Tərəfdaşlıq Sazişi əsasında hazırlanıb.”
Paşinyanın tezisi: ya iqtidar partiyası, ya da müharibə
“Hakimiyyət 2026-cı il seçki yarışına mənfi tərəflərin müsbətləri xeyli üstələdiyi xarici siyasi hadisələrin fonunda qatılacaq.
Paşinyanın partiyası olan “Vətəndaş Müqaviləsi”nin istifadə edə biləcəyi yeganə siyasi kozır sülh gündəliyinə vurğu olacaq. Hakimiyyət elektorata bildirəcək ki, yüz faizlik uğur əldə olunmasa da, Azərbaycanla sülh sazişinin mətni razılaşdırılıb, sərhədin delimitasiyası üzrə komissiyaların birgə fəaliyyət qaydaları imzalanıb. Üstəlik, gözləniləndən daha yavaş irəliləyiş olsa da, onlar sülhə can atırlar.
Baş nazir seçicilərə aşağıdakı seçimi təklif edəcək:
- onun partiyasına dəstək — Azərbaycanla sülh sazişinə və Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşmasına əsaslanan sülhə ümid,
- alternativ — digər partiyaların qələbəsi — yeni müharibə.
Paşinyan israrla bildirəcək ki, sülh gündəliyi işləyir, hərçənd arzulanan qədər effektiv olmasa da.“
Azərbaycanın strategiyası: nailiyyətləri möhkəmləndirmək və Ermənistanı zəiflətmək
“Azərbaycan 2020–2023-cü illərdə əldə etdiyi nailiyyətləri — Dağlıq Qarabağ Respublikasının məğlubiyyətini və bütün ermənilərin qovulmasını — möhkəmləndirməyə çalışır.
Bundan əlavə, Bakı Ermənistanın itiriləni qismən və ya tam şəkildə geri qaytarmağa cəhd etməyəcəyinə dair təminatlar almaq istəyir.
Bununla yanaşı, Azərbaycan 1918-ci ildən, Azərbaycan Demokratik Respublikası dövründən bəri Türkiyə ilə birlikdə xəyal etdiyi Naxçıvan dəhlizini əldə etmək məqsədi güdür.
Həmçinin Azərbaycan öz vətəndaşlarını Ermənistan ərazisinə yerləşdirməyi planlaşdırır.
Bütün bunların yeganə təminatı isə Azərbaycanın fikrincə, 2020-ci ilin sentyabrından sonra formalaşmış status-kvonu dəyişməyə qadir olmayan zəiflədilmiş Ermənistandır.
Bakı hesab edir ki, sülh sazişinin imzalanması və Ermənistan–Türkiyə sərhədinin açılması Ermənistanın mövqelərini gücləndirəcək. Yəni o, indiki qədər zəif olmayacaq. Sazişin imzalanmaması isə Ermənistanı daimi gərginlikdə — nə sülh, nə də müharibə şəraitində, yeni eskalasiya təhlükəsi və son otuz ildə davam edən yarıblokada vəziyyətində saxlamağa imkan verir.”
Sülh sazişi — sabitliyə zəmanət olmadan eskalasiya riskinin azalması
“Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh sazişi eskalasiya riskini azalda bilər, lakin onu tamamilə istisna etmir.
Sənədin imzalanmasından sonra Bakının dünya ictimaiyyəti qarşısında Ermənistana qarşı təcavüzü, məsələn, Naxçıvana dəhliz əldə etmək cəhdini əsaslandırması daha çətin olacaq.
Lakin bu, Azərbaycanın gücdən istifadə etməkdən imtina edəcəyi anlamına gəlmir. Bakı üçün saziş maneə sayılmır. Xüsusilə, hazırda müşahidə olunan qlobal xaos şəraitində.
Dünya nizamının dəyişməsi bir çox münaqişələrlə müşayiət olunur: onlarla ölkə beynəlxalq normaları nəzərə almadan digər dövlətlərin ərazisinə qoşun yeridir.
Bu baxımdan Azərbaycan istədiyi anda yeni eskalasiyaya başlamaq imkanını saxlamaq üçün gərginliyin qorunmasında maraqlıdır. Qeyri-sabitlik şəraitini davam etdirmək Bakıya öz şərtlərini diqtə etməyə və maraqları naminə hərəkət etməyə şərait yaradır.”
Eskalasiya üçün əlverişli an və gözlənilməz nəticələr riski
“Azərbaycan Naxçıvana dəhliz təmin etmək məqsədilə Ermənistana mümkün hücumun nəticələrinə dair gündəlik strateji analiz aparır.
Bakı anlayır ki, Ermənistanın zəiflədilməsi və Türkiyə ilə quru əlaqə haqda çoxdankı arzusunun reallaşdırılması kimi üstünlüklərlə yanaşı, təcavüz ciddi risklərə də yol aça bilər.
Xüsusilə, İranın münaqişəyə hərbi müdaxiləsi Azərbaycan üçün fəlakətli nəticələrə gətirib çıxara bilər, hətta dövlətçiliyinə təhlükə yarada bilər. İranın nə dərəcədə irəliləyə biləcəyi ilə bağlı minimum qeyri-müəyyənlik belə, Bakını qəti addımlardan çəkindirir.
Əlavə çəkindirici amil isə Rusiyanın mövqeyindəki qeyri-müəyyənlikdir, xüsusilə Ukrayna cəbhəsində vəziyyətin sabitləşəcəyi təqdirdə.
Qərbin reaksiyası da proqnozlaşdırılmaz olaraq qalır.
Hazırda Cənubi Qafqazın ABŞ-ın xarici siyasətində prioritet mövqe tutduğu çətin görünür. Eyni zamanda, Tramp administrasiyasının özünü müharibənin deyil, sülhün tərəfdarı kimi təqdim etdiyi bir şəraitdə, xüsusən də İranla aparılan danışıqlar fonunda necə davranacağı məlum deyil.
Bu qeyri-müəyyənliklər Azərbaycanı Ermənistana qarşı yeni müharibəyə başlamaq qərarından saxlayır.
Lakin Bakı ehtimal edilən üstünlüklərin riskləri üstələdiyini hesab edəcəyi və situasiyanın onun xeyrinə olduğunu düşünəcəyi halda eskalasiyaya qərar verə bilər.
Ukraynada müharibənin davam etməsi və ABŞ-ın İranla danışıqlarının iflasa uğraması, eyni zamanda İslam Respublikasına qarşı hərbi əməliyyatların başlaması Azərbaycanın Ermənistanı vurmaq üçün əlverişli şərait əldə etməsinə gətirib çıxara bilər.
Belə bir halda, yeni müharibə qərarı dərhal verilə bilər.”
Azərbaycan sülh müqaviləsi imzalamır
Azərbaycanda xəbərlər
