Qarabağ qaçqınlarının fotolarını və digər xatirələrini qoruyan avtomobil
Qarabağ qaçqınlarının hekayələri
Beş yaşlı Anna Qulyan balaca bacısı, valideynləri və anasının xalası ilə birlikdə birotaqlı mənzildə yaşayır. Ailə yeni evə uyğunlaşıb, amma Yerevanın kənarındakı bu mənzil onlara hələ də yaddır. Öz evləri Qarabağda, Şuşada qalıb.
“Gəl də”, – məni salamlayan Anna deyir, – “gəl, gör mən necə gözələm!”
Anna
Diribaş qızcığaz tanımadıqları adamlarla tez ünsiyyətə girir. Başına tac qoyub, şahzadə kimi geyinib. O, qonaqlara öz həyatı, bağçası, oyuncaqları haqda danışmağı, rəsmlərini göstərməyi sevir.
Veronika
“Biz hər yanda qonağıq. Bizə öz evimiz lazımdır”, – 38 yaşlı anası Veronika deyir.
Ailə bu mənzilə bir neçə ay əvvəl digər kirayə mənzildən köçüb, ora isə müvəqqəti sığınacaqdan sonra yerləşiblərmiş. Bu köhnə, amma səliqəli evdə hər şey keçmişi xatırladır, amma bu ailənin keçmişini yox. Qulyan ailəsinin burada özlərinə aid heç nəyi yoxdur.
Veronika deyir ki, onlar 2020-ci ilin payızında 44 günlük müharibə zamanı Şuşada qalan sonuncu uşaqlı ailələrdən biri olublar. Əri Artur cəbhədə döyüşür, o isə 3 yaş yarımlıq Anna və 4 aylıq Nare ilə bombardmandan müdafiə sığınacağında gizlənirmiş.
2020-ci ilin oktyabrında onlar təxliyyə olunan zaman balaca qızının süd qarışımları və bezlərindən başqa özləri ilə heç nə götürməyiblər.
“Mən ümumiyyətlə heç nə götürməyi düşünmürdüm, çünki əmin idim ki, bir neçə gündən sonra geri qayıdacağıq. Mən sadəcə Narenin arabasını götürmək istəyirdim, amma maşına yerləşmədi. Hava qaralan kimi biz eləcə əynimizdəkilərlə və bez paketi ilə çıxıb getdik”, – Veronika danışır.
“Mən hətta öz diş protezlərimi də götürmədim”, – Veronikanın evdə hamının Ayya deyə çağırdığı xalası deyir. O, ikinci dəfə qaçqın düşüb. Birinci dəfə 1990-cı ildə Bakı iğtişaşlarından sonra qaçmalı olub.
Anna Yerevanda uşaq bağçasına gedib. Burada o, Qarabağ dialektini kənara qoyub ədəbi erməni dilində danışmağı öyrənib. Yeni doslar tapıb. Anna uşaq bağçasını sevib. Xüsusən də rəsm dərslərini.
“Bura bizim Şuşadakı evimizdir. İndi evimiz sökülüb, amma eybi yox, biz onu yenə də tikərik”, – o, rəsmlərdən birini mənə göstərərək danışır.
Veronika deyir ki, əvvəllər Anna müharibə haqda danışmırdı, amma son zamanlar tez-tez Şuşanı xatırlayır və suallar verir.
Böyüklər isə uşaqların yanında müharibəni xatırlamamağa çalışırlar.
Veronika qızını bağçaya aparır, sonra da işə gedir. O az əvvəl işləməyə başlayıb və cəmi bir neçə saat məşğul olur. Cüzi maaş alır, amma bundan da razıdır, çünki maddi yükün bir hissəsini ərinin üzərindən götürə bilir.
- Azərbaycanlı məcburi köçkünlərin doğma yurdlarına qayıdışı başladı
- Doktor Akop və ya döyüşlər gedəndə kimi xilas edib, kimi etməyəcəyini düşünmürsən
- Müharibədən sağ çıxan gil ulağın hekayəsi
İndi azərbaycanlı ailənin yaşadığı ev
Bu yaxınlarda tanışları Veronikaya Azərbaycan telekanalında reportajın linkini göndəriblər. Veronika deyir ki, reportaj onun evində çəkilib.
“Düşünürəm ki, bu, həqiqət deyil, axı indi Şuşada heç kim yaşamır. Amma hətta bunu bilərək mən sakit baxa bilmirəm. Ancaq fincanlar bizim deyil, qalan hər şey eyni bizim qoyduğumuz kimidir: divan, üstünün örtüsü, vaz. Hamısı mənimdir”, – o deyir.
Bu reportajda azərbaycanlı Şuşa qaçaınları doğma şəhərlərinə qayıtdıqları üçün necə xoşbəxt olduqları, buranın havası və təbiəti üçün necə darıxdıqları haqda danışırlar. Şəhərdə tam məskunlaşma yoxdur, amma hərbçi, polis ailələri, şəhərdə açılan ilk supermarket, otel, kafe və digər infrastruktur obyektlərinin işçiləri və onların ailələri artıq orada yaşayır – redaktor qeydi.
“Şuşa o qədər təhlükəsiz və əlçatmaz şəhər idi ki, müxtəlif kəndlərdən və şəhərlərdən insanlar öz əmlaklarını gətirib Şuşadakı tanışlarının və qohumlarının evlərinə qoyurdular ki, müharibəyə görə hər şeylərini itirməsinlər. Amma belə alındı ki, hamı hər şeyini itirdi”, – Veronika deyir.
Şuşada onlar məscid yaxınlığında yaşayıblar. Artur özü mənzillərini təmir edib. Onlar yeni texnika alıblar və qonaq otağına böyük yeni dolab qoyublar.
“Artur deyirdi, nə qədər ki, pandemiya davam edir, gəl pul xərcləməyək. Mən isə israr elədim ki, alaq. Dolab böyük idi, biz ora bütün əşyalarımızı yerləşdirdik. Gətirib qoyduq və bircə gün də istifadə edə bilmədik. Əlbəttə ki, ona heyifslənmirəm. İnsanlar ən vacibini itiriblər – həyatlarını. Amma yenə də hərdən düşünürəm ki, maraqlıdır, görəsən, bu şkafı nə ediblər?” – Veronika deyir.
İş və uşaqların qayğısından başqa Veronika sosial işin əsaslarını da öyrənir. Onun sözlərinə görə, artıq bu peşəni sevir və hətta uyğun iş tapa bilməsə də, ən azı özünə və özü kimilərə kömək edə biləcək.
Nare
Veronikanın kiçik qızı Narenin artıq 2 yaşı var.
“Nare sayəsində bizə əvvəlcə müvəqqəti sığınacaqda yer verdilər, ora bağlananda və biz hara gedəcəyimizi bilməyəndə isə sığınacaq direktoru bizi anasının mənzilinə yerləşdirdi. Nareni görəndə insanlar deyirdilər ki, bu cür uşağı necə evsiz qoymaq olar?”, – Veronika deyir.
“Nare sığınacağın sevinci idi. Hətta ən çətin zamanlarda Narenin ürəkdən gülümsəməyi bəs idi ki, hamının ürəyinə rahatlıq çökürdü. Ayya bəzən məni uuşağı yad adamlara verdiyim üçün danlayırdı ki, bu təhlükəlidir. Amma həmin vaxtlarda Nare hamıya lazım idi”, – Veronika əlavə edir.
Narenin beş ayı sığınacaqda tamam olub. O, bir göz qırpımında böyüyüb sanki və atası müharibədən yaralı qayıdandan sonra xaç suyuna salınıb.
Artur və maşının hekayəsi
Artur deyir ki, əgər qızları və Veronika olmasaydı, dəli olardı. Hamının bir-birini tanıdığı Şuşada ünsiyyət aclığı yox idi. Yerevanda isə Artur əsasən susur.
Bir neçə ay əvvəl o, dondurma sexində işə düzəlib. İndi günlər daha maraqlı keçir, amma o, Yerevanda yenə də tənhadır.
Artur danışır ki, 2020-ci ildə müharibə başlayanda və ailəsini zirzəmiyə, bombadan müdafiə sığınacağına göndərməli olanda, pasportları və ailə fotolarının olduğu fleş-kartı qorumalı olduğu ağlına gəlib. Onları maşının yük yerinə qoyub.
Artur maşın almaq üçün illərlə pul yığıb, amma müharibə zamanı maşının açarını dostlarına verib, cəbhənin ehtiyacları üçün.
“Annanın əməliyyatı üçün 120 min dram [təxminən $300] tələb olunanda biz Yerevanda idik. Düşünürdüm ki, heç olmasa, maşın olsaydı, satardım, pulumuz olardı”, – Artur deyir.
44 günlük müharibə müddətində Artur üç dəfə mühasirəyə düşüb, sonuncu dəfə Hadrutda. İki dəfə yaralanıb, amma sağ qalıb. 30 nəfərlik qrup içindən ancaq altı nəfər Hadrutdan çıxa bilib.
Yaralı vəziyyətdə ailəsi ilə birlikdə sığınacağa yerləşib. Deyir ki, hətta qoltuq ağacları ilə evdə hərəkət etməyə başlayanda belə otaqdan çıxmağa utanırmış. Sığınacaqda ancaq qadınlar yaşayırmış, o isə bu qadınlardan birinin müharibədən sağ qayıtmış əri idi.
Artur qayıdandan və müharibə bitəndən sonra Qulyanlara zəng vurub, danışıblar ki, Arturun maşınını oradan çıxarmaq və Vardenisə gətirmək mümkün olub. Açarı yolda daşın altında gizlədiblər, yerini də Arturun yaxın dostuna işarə ediblər.
Dostu dərhal Vardenisə yollanıb, bütün müharibəni keçmiş və bir neçə yeri zədələnmiş maşını tapıb. Beləliklə, maşın və yük yerində gizlədilmiş Şuşadakı evin, Arturun qızlarının şəkilləri olan fleşka gəlib ailəyə çatıb.
Qulyanlar ailəsi Xankəndidə yeni mənzillə təmin edilməli olan ailələrin siyahısına düşüblər. Heç kim bunun nə zaman baş verəcəyini bilmir, amma Artura üçün bir şey aydındır ki, təhlükəsizliklə bağlı problem çözülmədikcə, qızlarını təhlükəyə atmayacaq.
“Mən bütün müharibələrdə iştirak etmişəm. Özüm üçün qorxmuram. Amma uşaqlarımın bir neçə metrliyində mərmi partlayışının qorxusunu yaşamaq istəmirəm”, – o deyir.
Qarabağ qaçqınlarının hekayələri
Bu hekayə “Trayektoriya” media layihəsinin bir hissəsidir. Layihə Cənubi Qafqazda münaqişənin həyatlarına toxunduğu insanlardan bəhs edir. Bütün Cənubi Qafqazdan olan müəlliflər və redaktorlarla işləyir və münaqişələrin heç birində tərəflərdən heç birini dəstəkləmir. Bu səhifədəki materiallara görə müəlliflər məsuliyyət daşıyır. Əksər hallarda toponimlər müəlliflərin cəmiyyətlərində qəbul olunduğu kimi istifadə edilir. Layihə Avropa İttifaqının dəstəyilə GoGroup Media və International Alert təşkilatları tərəfindən həyata keçirilir.
