07.06.2016

Abxaz kilsəsində kim daha böyük hörmət sahibidir?

Kim kimin tərəfindədir?

Abxaz kilsəsindəki münaqişə artıq çoxdan özününkülərə və yadlara bölünən Abxaziyadakı heç də bütün ictimai-siyasi vəziyyətin proyeksiyası deyil.

Kimi dəstəkləmək lazımdır: arximandrit Dorofeyin başçılıq etdiyi azadsevər və hətta höcət Mitropoliyanı, yoxsa Rus pravoslav kilsəsi (oxu Kreml) tərəfindən dəstəklənən Vissarion atanı? Bu sualla bağlı nə hakimiyyətin, nə də müxalifətin vahid mövqeyi yoxdur.

Kreml amili təbii ki, özünü göstərir. Forumda siyasətçilərin sayı ötən dəfəkindən xeyli daha az oldu.

Abxaziyanın üsyançı Müqəddəs Mitropoliyasının bu bazar günü səhər Yeni Afon monastırında keçirilən ikinci kilsə-xalq yığıncağı ancaq ilk baxışdan adi yığıncaq kimi görünürdü.
Amma xüsusi qələbəlik müşahidə olunmurdu. Yeganə istisna – kilsənin girişində iki sırada düzülən masaların arxasında duran ləçəkli qızlar məktəbli səliqəsiylə gələnlərin anketlərini doldururdu.

Tədbirə bir saat yarım qalmış monastırın həyətində az adam toplaşmışdı.
Mitropoliya Şurasının dünya əhlindən olan nümayəndəsi rəssam Temur Dzidzariya təskinlik verdi:

– Hər şey yaxşıdır, abxaz sayağı yığışırlar. Əsas kütlə ya tam vaxtında gələcək, ya da bir az gecikəcək.

Məsələnin tarixi

Rəsmi olaraq kilsə dövlətdən ayrılıb, amma Abxaziya kimi zəif inkişaf etmiş dövlətlərin konstitusiyası nizamlayıcı sənəddən daha çox xoş niyyətlər toplusudur. Reallıqda Abxaziyada (necə ki Rusiyada və Gürcüstanda) kilsə siyasi həyatdan heç də uzaqlaşmayıb.

Beş il əvvəl Müqəddəs Mitropoliya özünün ilk yığıncağını keçirəndə o vaxtlar müxalifətin lideri olan Raul Xadjimba Dorofey atanın tərəfdarı idi və hətta alovlu nitqlə də çıxış etdi.

Amma Abxaziya prezidenti kimi o, artıq burada ola bilməzdi.

Moskva Rusiya pravoslav kilsəsinin simasında Yeni Afon monastırına göz qoyub və Dorofey atadan heç xoşu gəlmir. Onu dövlət xadimlərinin bu məsələdə neytral davranışı qıcıqlandırır, həm də o dərəcədə qıcıqlandırır ki, Kremlin siyasətçiləri getdikcə daha tez-tez Abxaziyaya maliyyə dəstəyini kilsə münaqişəsinin həlli ilə əlaqələndirirlər.

Moskva sayağı həll etmək Dorofey və digər üsyançıları monastırdan çıxarmaqdır. Hətta lazım olarsa, güc yolu ilə.

Bir neçə ay bundan əvvəl Xadjimba deyəsən artıq qəti tədbirlərə əl atmağa hazırıydı. Amma onun yanına müstəqil abxaz kilsəsinin fəal tərəfdarları olan Stanislav Lakoba və Oleq Dameniyanın başçılığı ilə ilk çağırışdan olan parlament deputatları qrupu gəldi.

Nəticədə gücdən istifadə variantı ləğv edildi (ya da təxirə salındı). Amma prezident mətbuat xidməti vasitəsiylə öz münasibətini bildirdi: “Yeni Afon monastırında vətəndaşların yığıncağının keçirilməsi kilsə daxili parçalanmanın qarşısının alınması perspektivlərinə mənfi təsir edə… və Abxaziyanın bütün pravoslav icmasının maraqlarına zidd ola bilər.

Hakimiyyət dairəsindən Müqəddəs Mitropoliyanı dəstəkləmək üçün Yeni Afona prezidentin iki ən yaxın silahdaşı olan parlament deputatları Aslan Kobaxiya və Axra Bjaniya, eyni zamanda prezidentin köməkçisi Damey Kvitsiniya və miqrasiya xidmətinin başçısı Aleksey Acincal gəldilər.

Birləşmiş müxalifətin nümayəndələri isə daha az saydaydı – ancaq “Qadınlar siyasətdə təşkilatının rəhbəri İrina Aqrba və “Kərəzin lideri Dmitri Dbar gəlmişdilər.

Heç bir düşərgəyə qoşulmayanları “Aynar partiyasının fəalı Almas Capua və keçmiş daxili işlər naziri Raul Lolua təmsil edirdi.

Afonluların öz fikri var

Bu zaman kilsə yığıncağına Yeni Afonun demək olar ki, bütün sakinləri, o cümlədən də yerli administrasiyanın başçısı gəldi. İndi onlar çox güman ki, Müqəddəs Mitropoliyanın əsas dayağıdır.

“Biz bir neçə dəfə münaqişəni həll etməyə çalışdıq. Amma Vissarion ata tövbə etməyi və Moskvaya getməyi tələb edir, guya onlar orada hər şeyi həll edəcəklər. Təbii ki, Dorofeyi bu, qane etmir, çünki o özünü Rus Pravoslav Kilsəsinin kliriki saymır. Bundan əlavə, axı söhbət onun şəxsi taleyindən deyil, abxaz kilsəsinin müstəqilliyindən gedir, – Yeni Afon mağarasının direktor müavini Miron Çalmaz deyir.

Günortaya yaxın məhz afonlular kilsə yığıncağına toplaşan dünya əhlinin əsasını təşkil etdilər.

Nə etməli

Dorofey ata hesab edir ki, Abxaziyada kilsə problemi “müasir Abxaziya Respublikası ərazisində müstəqil Yerli Pravoslav kilsəsi institutunun mərhələli bərpası yolu ilə həll olunmalıdır.

“Gürcü Pravoslav Kilsəsinin nümayəndə heyəti Abxaziyanın pravoslav icmasını təmsil etməli deyil, – deyə o bildirdi və yığıncaq iştirakçılarını bu ilin iyun ayında Kritdə baş tutacaq Ümumi pravoslav məclisinin sədrinə müraciət etməyə çağırdı.

Nə etməməli

Mitropoliya başçısı qarşıya qoyulan məqsədə gedən yolda təhlükələri də qeyd etdi.

Birincisi, “öz milli kilsəsini yaratmağa çalışmaq lazım deyil, çünki pravoslav elmi milli və tamamilə müstəqil kilsələri tanımır. Ancaq vahid Ümumi (kafolik) və Apostol Kilsəsi mövcuddur.

İkincisi, dərk etmək lazımdır ki, kilsə normalarına əsasən Abxaziyada yeni mükəmməl kilsə institutunun yaranması ancaq Ümumdünya Patriarxının başçılığı altında bütün pravoslav ictimaiyyətinin iştirakı ilə mümkündür.

Və üçüncüsü, uzun müddətli mübarizəyə hazır olmaq lazımdır. “1917-ci ilin may ayında gürcü ruhaniliyi abxaz ruhaniliyindən daha çətin bir yola çıxdı. Onları kilsədən qovdular, kilsənin özü də 1943-cü ilə qədər təfriqəçi hesab olunurdu. Bu gün isə Gürcü Pravoslav Kilsəsi pravoslav cəmiyyətinin tamhüquqlu üzvü sayılır və Ümumi Pravoslav Məclisində iştirak edəcək. Abxaz ruhaniliyi isə Ümumrusiya kilsəsinin vədlərinə inanaraq, fərqli bir yol seçdi və bu yol nəticədə abxaz icmasının Gürcü Pravoslav Kİlsəsinin tərkibinə güclə daxil edilməsinə gətirib çıxardı.

Bir neçə il əvvəl Müqəddəs Mitropoliya ilə Ümumdünya patriarxı Varfolomey arasında abxaz məsələsinin müzakirəsi başlandı. Varfolomey prosesi yerindən tərpədə biləcək şərtləri dedi. Müqəddəs Mitropoliyanın katibi Qerman Marşaniya danışır:

Birincisi – xalqın Gürcü Pravoslav Kilsəsinin tərkibində qalmaq və ya qalmamaq barədə fikrini eşitmək lazımdır.

İkincisi –Abxaziya ərazisində ruhaniliyin bu məsələ ilə bağlı fikrini öyrənmək.

Və üçüncüsü – kilsə institutunun fəaliyyətinin bərpasına başlanması və bu fəaliyyətin Ümumdünya Patriarxiyası tərəfindən legitimləşdirilməsi üçün dövlət başçısının rəsmi müraciəti lazımdır.

Müstəqil Abxaz pravoslav kilsəsinin bərpası üçün artıq 70 min imza toplanıb, 2014-cü ilin may ayında isə hansı təşkilata aid olmasından asılı olmayaraq, bütün ruhanilik Yerli kilsə başçıları məclisinə bu xahişlə müraciət etdi. Üçüncü şərt olan Abxaziya prezidentinin rəsmi müraciəti hələ yerinə yetirilməyib.

Münaqişə tərəfləri bərabərçəkili görünmür.

Vissarion ataya Kreml, patriarx Kirill, ondan çox tanınmış abxaz siyasətçiləri, həm də prezident Xadjimba fəal dəstək verirlər.

Onun opponenti olan Dorofey atanı Yeni Afonun sakinləri və adları olsa da, resursları olmayan bir neçə siyasətçi dəstəkləyir.

Amma mübarizənin nəticəsi heç də aydın görünmür.

Müasir Abxaziyanın reallıqları elədir ki, heç bir ciddi ölkə daxili münaqişə ictimai konsensus olmadan həll oluna bilməz. Əlbəttə, keşişləri monastırdan qovmaq da olar, axı onların sayı orada elə çox da deyil və kiməsə kənardan belə görünə bilər ki, bununla da bu məsələdə bir dəfəlik nöqtə qoymaq olar.

Amma hətta prezident də bu problemin güc yolu ilə həllinin mümkün olmadığını anlayır. Razılığa gəlmək lazım olacaq.

“JAM-newsun dosyesi

2008-ci ildə Rusiya Federasiyası Abxaziyanın müstəqilliyini tanıdı, bununla belə Rus Pravoslav Kilsəsi onu Gürcü Pravoslav Kilsəsinin qanuni ərazisi saymaqda davam edirdi, çünki ona Ukrayna və digər kilsə separatçıları ilə mübarizədə müttəfiq lazımıydı.