“Anamla dostluq etmək istəyirəm”. UNICEF-in Gürcüstanda övladlarla valideynlər arasındakı münasibətlər haqqında araşdırması
“Yeniyetmələr və valideynlər” — BMT-nin Uşaq Fondunun Gürcüstanda keçirdiyi tədqiqat belə adlanır. Onun nəticələri dekabrın 12-də açıqlanıb.
Bütün Gürcüstan ərazisində keçirilən tədqiqatda 10-17 yaşlı yeniyetmələr, onların valideynləri və qəyyumlar iştirak edib. Tədqiqat göstərib ki:
— gürcü yeniyetmələrinin bir hissəsi həyatlarının ən çətin və emosional dövrlərində lazımi dəstəyi görmür;
— əksər valideynlər uşaqları avtoritar ruhda, azadlıqlarını məhdudlaşdıraraq tərbiyə edir;
— valideynlər və yeniyetmə olan övladları çox vaxt dost olmur;
— Gürcüstanda əksər valideynlər hələ də hesab edir ki, oğlanlar “küçə akademiyası” qanunları ilə tərbiyə olunmalı, yetkinlik yaşına çatandan sonra isə bordelə baş çəkməlidirlər.
JAMnews — Gürcüstanda valideynlərlə yeniyetmələr arasındakı münasibətlərin ən mühüm tendensiyaları barədə:
______________________
“Evdə problemlər barədə danışmaq istəmirəm”
UNICEF-in tədqiqatında iştirak etmiş oğlanlar və qızlar yekdilliklə valideynləri ilə dost olmaq istədiklərini bildiriblər.
“İstəyirəm ki, anam dostum olsun”, — Kaxeti regionunda təşkil olunan fokus-qrupda yeniyetmələrdən biri deyib.
Eyni zamanda tədqiqat göstərib ki, reallıqda hər şey tam fərqlidir.
•Gürcüstanda uşaqlara biganə münasibətdən xəbər verən 6 amil
•Uşaq internetdə. Nə etməli? BMT-nin Uşaq Fondunun hesabatı
Yeniyetmənin ən çətin və emosional dövrlərdə valideynlərindən dəstək hiss etmədiyi hallar az deyil.
“Evdə problemlər barədə danışmaq istəmirəm. Yenə də özümü günahlandıracaqlar”, — diskussiya zamanı onun iştirakçılarından biri deyib.
Zəhmli ata
“Uşaq hansısa çərçivələri aşanda özünü necə saxlayasan?” — tədqiqatda iştirak edən atalardan biri deyir.
Əksər yeniyetmələr məhz ataları daha mühafizəkar valideyn hesab edir. Həm qızlar, həm də oğlanlar etiraf edib ki, atalarının yanında özlərini başqa cür aparırlar — daha çox sıxılırlar.
Ataları təsvir edərkən yeniyetmələr aşağıdakı ifadələri işlədir: “onlar daha zəhmlidir”, “irad tuturlar”, “izahat tələb edirlər”, “taqsırlı olanda cəzalandırırlar”.
“Oğlan “küçə akademiyası” keçməlidir”. Valideynlər övladlarını zorakılıqdan necə qoruyur?
Əksər valideynlər övladlarının başına gələn zorakılıq hallarına səbr və dəstəklə cavab verə bilmir. Nəticədə uşaqlar sonradan bu hallar barədə danışmamağı üstün tutur. Bundan əlavə, adətən valideynlərin özləri, xüsusilə də atalar zorakılıq və aqressiyaya təhrik edir.
Misal üçün, sorğu iştirakçılarından biri etiraf edib:
“Atam kimisə alçaldan birisi ilə hesablaşsam, xoşbəxt olardı”.
Bəzi ataların özləri oğullarını cavab olaraq zorakılığa itələyir. Atalar qorxur ki, oğullarını kimsə alçaldar.
Tədqiqat göstərib — atalar çox vaxt oğulları üçün onların “küçə akademiyası” keçməsinin vacid olduğunu düşünürlər.
“Oğlan “küçə akademiyası” keçməlidir və bilməlidir ki, polisə müraciət etmək lazım deyil”, — Batumidən yeniyetmə atası deyib.
Digər valideyn kateqoriyası isə əksinə, övladlarından zorakılıq halında “üsyan etməməyi” xahiş edir:
“Valideynlərimə heç nə danışmadım. Çünki bilirəm ki, hər şeydə günahkar məni görəcəklər. Deyəcəklər ki, əgər kimsə incidən nəsə deyibsə belə dözmək lazımdır. Mənsə dözməyə hazırlaşmıram”, — Telavidən yeniyetmə deyir.
“Qışqıranda hamı sakitləşir”. Uşaqları Gürcüstanda necə cəzalandırırlar?
Öz nüfuzunu möhkəmləndirmək üçün tək atalar deyil, bir çox gürcü anaları da fiziki və mənəvi cəza növünə müraciət edir.
Yeniyetmə dövründə fiziki cəzalar nadir hallarda tətbiq olunur, daha çox emosional manipulyasiyadan istifadə edirlər:
“Səsimi qaldıra bilərəm. Qışqıranda hamı sakitləşir”, — yeniyetmələrdən birinin anası deyir.
Sorğu iştirakçılarından biri deyib ki, anası özündən çıxanda onu kəndə göndərməklə təhdid edir.
Mobil telefondan məhrum etmək populyar cəza növünə çevrilib.
“Monastıra göndərəcəm!” Yeniyetmələrin tərbiyəsində kilsənin rolu
Tədqiqatın gedişatında maraqlı tendensiya aşkar olunub.
Demə, uşaqlarının sözə baxmamasından cana doyan valideynlər, xüsusən də atalar ruhanilərdən kömək istəyir. Bu addımı digərlərindən daha çox Tbilisi sakinləri atır. Onların fikrincə, monastırda həyat oğlunu düzəldəcək.
“Hələ iki il əvvəl oğlumu monastıra göndərərdim, amma mənə dedilər ki, monastırda həyat çox ağırdır, xüsusən də böyük post dövründə”, — “çətin” yeniyetmənin atası danışıb.
“Dostum özünü yaxşı aparmadı, atam da dedi ki, bir də onu evimizə gətirməyim”. Avtoritet kimdir?
Belə bir fikir yayılıb ki, yeniyetmələr üçün bu yaş dövründə ancaq yaşıdları ilə münasibətləri vacibdir. Amma tədqiqat başqa bir tendensiyanı üzə çıxarıb — yeniyetmələrə yaşıdlarından daha çox, valideynləri ilə yaxın münasibətlər daha vacibdir.
Yeniyetmələrlə valideynlər arasında yaxın münasibətlər uşağın necə inkişaf etməsindən birbaşa asılıdır.
Valideynləri ilə yaxın münasibətləri olan yeniyetmələr daha rahatdır və özlərini daha əminli aparır, öz güclərinə inanırlar.
Valideynlərinə daha az bağlı olan yeniyetmələr isə çox vaxt öz hisslərini iqnor edir, söhbət zamanı öz problemlərinə toxunmur və nəticədə özünə qapanır.
Yeniyetmələr hesab edir ki, onların daha çox azadlıqları olmalı və valideynləri onlara daha çox etibar etməlidir.
Yeniyetmə üçün öz yaşıdları arasında hörmət sahibi olmaq da çox vacibdir. Valideynlər isə övladlarının bu istəyini öz şəxsi nüfuzlarına təhdid kimi qiymətləndirir. Misal üçün, tbilisili qız aşağıdakıları danışır:
“Rəfiqəm evimizdə qonaq olanda, özünü o qədər də etik aparmadı. Onda atam hirsləndi və onu evə qonaq çağırmağı qadağan etdi”.
“Valideynlərinin diqqətini çəkmək üçün özlərini ədəbsiz aparır”. Valideynlərlə yeniyetmələr arasında əlaqə niyə itir?
Valideynlərlə yeniyetmələr arasında zəif əlaqə bir çox amillə şərtləşir. Amma valideynlə övlad arasında kontakt olmayanda bunun günahı övladda deyil, valideyndədir, mütəxəssislər bildirir.
Bəzən buna səbəb valideynlərin daimi məşğul olması, ağır iş qrafikləri olur.
Tədqiqatda iştirak edən valideynlərdən biri şikayət edirdi ki, onun övladları ilə münasibətlərini internet pozub. Onun sözlərinə görə, uşaqlar valideynləri ilə daha az ünsiyyətdə olur və bütün suallarının cavablarını internetdə axtarır.
Kontaktın olmamasının daha geniş yayılmış səbəbi uşaqların hiss və istəklərinə qarşı diqqətsizlikdir; bir çox valideynlər hesab edir ki, balacaların problemləri həqiqətən də “balacadır” və onlara xüsusi diqqət yetirməmək də olar.
Qızlardan biri əmindir ki, məhz valideynlərin biganəliyi yeniyetmələrin özünəqəsd barədə düşünmələrinə səbəb olur:
“Bu cür hallar ondan xəbər verir ki, onlar nə ailədə, nə də başqa yerdə kifayət qədər sevgi almırlar”.
Başqa bir yeniyetmə isə bunları deyir:
“Valideynlər övladlarına diqqət yetirməyəndə, nə ilə məşğul olduqları ilə maraqlanmayanda onlar inciyir… Bəzən vaideynlərinin diqqətini çəkmək üçün ən pis əməllərə əl atırlar. Məsələn, gecə yarısına qədər evə qayıtmasan, valideynlər təbii ki, zəng vurur, harada olduqları ilə maraqlanır”.
“Bu oğlan, bu da qız işidir”. Gender tərbiyəsi
Gender stereotipləri daha çox şəhərlərdə deyil, kəndlərdə rast gəlinir. Amma qeyd etmək lazımdır ki, bu gün ötən illərlə müqayisədə patriarxal normalar zəifləyir.
Misal üçün, kənd yerindən olan qadın deyib:
“Qızıma da, oğluma da eyni tapşırıqları verirəm. Bu, evin təmizlənməsinə də, qabların yuyulmasına da aiddir. Bu işlə tək qızım deyil, həm də oğlum məşğul olur”.
Bununla belə, əksər valideynlər məsələyə fərqli yanaşır.
Əksər valideynlər razıdır ki, təhsil həm qızlar, həm də oğlanlar üçün vacibdir, amma bəziləri dəqiqləşdirir ki, oğlan üçün bu, daha aktualdır. Bundan başqa, hələ erkən yaşlarından yeniyetmələrin beyninə yeridilir ki, bəzi sənətlər kişilər, digərləri isə qadınlar üçündür.
“Əksər ailələrdə qız fizikadan 10 bal alanda sevinirlər. Eyni zamanda o, fizik olmaq fikrinə düşsə, valideynlərinin müqaviməti ilə üzləşə bilər, bu da axmaq stereotiplə bağlıdır ki, qız fizik ola bilməz”, — Batumidən qız deyir.
Valideynlər daha çox qızlara nəzarət edir, nəinki oğlanlara. Demək olar ki, bütün qızlar qeyd edib ki, onlara nəzarət analarının funksiyasıdır.
“Anamın deyək ki, saç düzümümdən xoşu gəlməsə mənə harasa getməyi qadağan edə bilər”, — Tbilisidən qız şikayət edir.
“Seks barədə heç kimdən soruşmayacam, yaxşısı Google–da axtarış verməkdir”
Seks və reproduktiv sağlamlıq – Gürcüstanda əksər valideynlərin iqnor etdiyi mövzudur. Adətən valideynlər və uşaqlar bu mövzuları müzakirə etmir, seksuallıq, bununla bağlı risklər, reproduktiv sağlamlıq, seksual fərdilik məsələlərinə toxunmurlar. Valideynlər hesab edirlər ki, bu haqda vaxtından əvvəl söhbətlər seksə erkən maraq oyada bilər.
Yeniyetmələr də sekslə bağlı söhbətlər etməkdən qaçır. Onlar lazımi informasiyanı internetdə axtarır və ya onu yaşıdlarından alırlar.
“Seksuallıqla bağlı heç nə barədə heç kimdən xəbər almayacam. Google–da axtarış aparacam, maraqlı olan nəsə tapan kimi axtarışı dayandıracam”, — sorğu zamanı Telavidən qız deyib.
Seksual yetkinlik, aybaşı, qızın bədəninin dəyişməsi barədə mütləq ana danışır. Ancaq bir neçə ata övladları ilə istənilən, o cümlədən seksual mövzularda söhbət etməyə hazır olduqlarını bildirib.
Oğlanların seksual maarifləndirməsinə gəlincə, bu, atanın işi hesab olunur. Bu zaman adətən, yeniyetmənin bordelə getməsi nəzərdə tutulur. Bu cür səfərin ilk təşəbbüskarı adətən ata olur. Pulu da ata ödəyir. Amma sorğu göstərdi ki, bu cür “dərs”də adətən kontraseptivlər və təhlükəsiz seks barədə danışıqlar aparılmır.
Qızlarda məsələ “sadədir”. Bir çox gürcü ailələrində qızın ərə getməzdən əvvəl seksual münasibətləri ümumiyyətlə nəzərdən keçirilmir və yolverilməz sayılır.
“Atanın əmri ilə ərə getmək”
Tədqiqatın müəllifləri qeyd edir ki, kənd yerlərində yeniyetmənin tərbiyəsi şəhərdən fərqli olaraq, daha kollektiv iş sayılır. Misal üçün, kənddə yeniyetməyə qonşu və ya dostunun valideynləri irad tuta, hətta nadir hallarda olsa da belə, hərfi mənada vura bilər.
Tərbiyənin xüsusiyyətləri etnik azlıqlarda da müşahidə olunur. Gürcüstanda etnik azlıqların ailələrində atanın rolu gürcü ailələrindəkindən daha güclü görünür. Burada atalar çox vacib qərarları öz qızlarının yerinə qəbul edə bilər – misal üçün, ailə həyatı məsələsini həll edə, onun fikrincə, münasib kürəkən tapa və qızı ərə verə bilər.
“Məndə qaraçı qanı da var. Qaraçılarda erkən nikah adəti var. Bəzən hətta 12 yaşında da ərə gedirlər. Hələ uşaqdır, amma ata qərar veribsə, tabe olmalı və ərə getməlidir. İstəməsə belə”, — Telavidən qız deyir.
