Կարծիք․ ինչո՞ւ են Հայաստանն ու Վրաստանը միմյանց պետք

Հայաստանի և Վրաստանի հարաբերություններն Արցախյան պատերազմից հետո․ Թոռնիկե Շարաշենիձեի կարծիքը

«Կայունությունը տարածաշրջանում, այդ թվում՝ Վրաստանում, ուղղակիորեն կապված է Հայաստանի քաղաքական և տնտեսական կայունության հետ», — հայտարարել է Վրաստանի վարչապետ Իրակլի Ղարիբաշվիլին Թբիլիսիում Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ համատեղ ասուլիսին, սեպտեմբերի 8-ի երեկոյան։

Տարածաշրջանային անվտանգության հետ զուգահեռները, կարելի է ասել, բոլոր հայտարարությունների լեյտմոտիվն են, որոնք արվել են Հայաստանի վարչապետի՝ Վրաստան կատարած երկօրյա այցի ընթացքում (2021 թ-ի սեպտեմբերի 8-9)։ Անվտանգության ապագայի հարցը գլխավորն են համարում նաև Վրաստանի շատ քաղաքագետներ․

«Եթե հայերը չփոխեն իրենց մոտեցումը, Ադրբեջանը գործն ավարտին կհասցնի։ Եվ այդ ժամանակ Արևմուտքում հարգված Փաշինյանն անգամ ստիպված կլինի Մոսկվային դիմել Հայաստանում ևս մեկ ռազմաբազա բացելու հարցով։ Հայաստանի այդպիսի թուլացումը շահեկան չէ ոչ ոքի, նախևառաջ՝ Վրաստանի համար» (ամբողջական մեկնաբանությունը՝ ստորև)։

Լրագրողների համար իրենց հայտարարություններում երկու վարչապետներն էլ հիմնականում խոսել են Արցախյան երկրորդ պատերազմի (2020 թ-ի սեպտեմբերի 27-նոյեմբերի 10) հետևանքների մասին։

Վրացի վարչապետը հայտարարել է, որ «այս պատերազմը մեծ մարտահրավեր էր ողջ տարածաշրջանի համար, սակայն այժմ, երբ ես ծանոթ եմ վարչապետի նոր տեսլականին, հավատում եմ, որ այդ մարտահրավերը կփոխակերպվի նոր հնարավորության, որը բարեկեցություն կբերի հայ ժողովրդին»։

Ղարիբաշվիլին «հաջող նախադեպ» է անվանել 2021 թ-ի հունիսյան իրադարձությունները, երբ Վրաստանի ուղղակի միջնորդությամբ Ադրբեջանն ազատ է արձակել 15 հայ գերիներին, որոնք գերեվարվել էին հակամարտության ժամանակ։ Որպես փոխանակման պայման՝ Երևանը Վրաստանի վարչապետի միջոցով փոխանցել էր Արցախյան  հակամարտության գոտու ականապատ դաշտերի քարտեզները։

«Պետք է վերականգնել վստահությունը, հենց վստահությունն է մեր ապագա տարածաշրջանային համագործակցության հիմքերի հիմքը», — հայտարարել է Ղարիբաշվիլին։

Հայաստանի վարչապետին Վրաստան կատարած երկօրյա այցի ընթացքում (2021 թ-ի սեպտեմբերի 8-9) ուղեկցում են բարձրաստիճան պաշտոնյաներ, այդ թվում՝ արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանը, որը բանակցություններ է անցկացրել իր վրացի գործընկեր Դավիթ Զալկալիանիի հետ։

Փաշինյանն առաջին հանդիպումն անցկացրել է Ղարիբաշվիլիի հետ։ Նա հանդիպել է նաև Վրաստանի նախագահ Սալոմե Զուրաբիշվիլիին։

Մեկնբանություն

Թոռնիկե Շարաշենիձե, միջազգային հարաբերությունների դոկտոր, GIPA համալսարանի պրոֆեսոր

Նիկոլ Փաշինյանի այցը Վրաստան, նախևառաջ, ըստ ամենայնի, հաստատեց, որ Հայաստանը՝ որպես երկիր, որը պարտություն է կրել պատերազմում, դեռևս շատ ծանր վիճակում է և պետք է հնարավորինս բարելավի հարաբերություններն իր բոլոր հարևանների հետ։

Արցախյան երկրորդ պատերազմի ավարտից հետո գրեթե հանդիսավոր կերպով հայտարարվեց ճանապարհների բացման մասին, որոնցից մեկը կկապի Հայաստանն ու Ռուսաստանը, մյուսը՝ Ադրբեջանն ու Թուրքիան։ Սակայն դա դեռևս այնպիսի տպավորություն է թողնում, որ այդ պլաններն առանձնապես հեռանկարներ չունեն։

Ավելին՝ իրավիճակը շփման նոր գծում, որը հաստատվել է պատերազմից հետո, դեռ լարված է, հաճախ է փոխհրաձգություն տեղի ունենում։ Այս իրավիճակում դեռևս վաղ է խոսել ճանապարհների բացման, անգամ՝ երկկողմանի հարաբերությունների որևէ կարգավորման մասին։

Հետևաբար, Հայաստանը դեռ կախված է Վրաստանից, սակայն այդ կախվածությունը ոչ միայն տրանսպորտային-տարանցային բնույթ է կրում։

Պատերազմում պարտված Հայաստանը (ուզի թե չուզի) էլ ավելի մեծ կախվածություն ունի Ռուսաստանից՝ անվտանգության տեսանկյունից․ ռուս խաղաղապահները կանգնած են Արցախի մնացած հատվածի և Ադրբեջանի միջև, Ադրբեջանն էլ ավելի է մտերմացել Թուրքիայի հետ (Հայաստանի ամենախնդրահարույց հարևանի հետ)։

Եթե հայերը չփոխեն իրենց մոտեցումը, Ադրբեջանը գործն ավարտին կհասցնի։ Նման իրավիճակում Արևմուտքում հարգված Փաշինյանն անգամ ստիպված կլինի ռուսներին դիմել Հայաստանում երկրորդ ռազմաբազա բացելու հարցով։

Մոսկվայից կախվածության այս աճն այնքան էլ շահեկան չէ հայերի համար։ Սա հարկադրված քայլ է։ Ժամանակին Երևանը ոչ պակաս աշխատանք է արել, քան Թբիլիսին՝ Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագիր ստորագրելու համար։ Սակայն վճռորոշ պահին Պուտինը Հայաստանի կառավարությանը թույլ չի տվել անել դա (շանտաժի ենթարկելով նրանով, որ Բաքվի դեմ նրան մեն-մենակ կթողնի)։

Այս իրավիճակում տարրական աշխարհագրության տեսանկյունից Ռուսաստանին որպես հակակշիռ մնում է միայն Վրաստանը, որի հետ հայերը կապում են Արևմուտքը։ Ակնհայտ է, որ Երևանն ուղիղ կապեր էլ ունի Արևմուտքի հետ (շնորհիվ հայկական սփյուռքի), սակայն աշխարհագրորեն Արևմուտքը հեռու է և տարածաշրջանում ամենաշատը ներկայացված է Վրաստանի միջոցով։

Սակայն պետք չէ սա ընկալել այնպես, որ հայ-վրացական հարաբերություններում Հայաստանն ավելի շատ ունի Վրաստանի կարիքը, քան հակառակը։ Վրաստանը նույնպես պարտվել է պատերազմում, և 2008 թ-ից ի վեր նրա համար շատ կարևոր էր Երևանի աջակցությունն Աբխազիայի և Ցխինվալի շրջանի չճանաչման հարցում։

Այն ժամանակ շատերը մտավախություն ունեին, որ Հայաստանը չի կարողանա դիմակայել Մոսկվայի ճնշմանն ու կճանաչի այդ շրջանները, սակայն Հայաստանի իշխանությունը ոչ միայն դիմացավ ճնշմանը, այլ նաև Ռուսաստանին ուղղված ցուցադրական ժեստ արեց՝ պարգևատրելով Սաակաշվիիլիին (որը Պուտինի համար գլխավոր պերսոնա նոն գրատան էր) Երևան կատարած նրա այցի ժամանակ։

Երևանի կողմից Վրաստանի օկուպացված տարածքների ճանաչումը ոչ միայն կխաթարեր բարիդրացիական հարաբերություններն, այլև ծայրահեղ կթուլացներ Վրաստանը։ Իսկ սա կնշանակեր, որ Հայաստանն էլ ավելի կախված է լինելու Ռուսաստանից և ոչ միայն անվտանգության առումով։

Նույն տրամաբանությամբ՝ Վրաստանին ձեռնտու չէ Հայաստանի հետագա թուլացումը։ Դա է՛լ ավելի կխախտի հավասարակշռությունը տարածաշրջանում։ Արցախյան երկրորդ պատերազմի ժամանակ Վրաստանը խուսափեց վատթարագույն սցենարից՝ պատերազմին Ռուսաստանի մասնակցությունից և Վրաստանի տարածքը որպես տարանցիկ ուղի օգտագործելու փորձից։

Սակայն, ակնհայտ է, որ հակամարտությունը Վրաստանի համար անհետևանք չի անցել․ հին հավասարակշռությունը (որի վրա հիմնված էին անվտանգության հարցերով վրացի վերլուծաբանների հաշվարկները), որի համաձայն՝ Բաքուն ու Երևանը հավասարակշռում էին միմյանց, խախտվել է։ Ավելին՝ Հայաստանում քաղաքական ապակայունացման սպառնալիք է ստեղծվել։ Այս սպառնալիքի ինտենսիվությունն, ըստ ամենայնի, նվազեց Հայաստանում ընտրությունների անցկացումից հետո, բայց մինչև վերջ չանհետացավ։ Այդ պատճառով էլ այժմ Փաշինյանին աջակցություն է պետք, այդ թվում՝ Թբիլիսիինը։

Պատերազմում պարտված երկու հարևաններն ակնհայտորեն ընդհանուր շատ բան ունեն։ Նրանցից յուրաքանչյուրը վախենում է մեծ հարևանից։ Սակայն տարբերությունները շատ են․ Հայաստանը վախենում է Թուրքիայից, իսկ Վրաստանը՝ Ռուսաստանից, որը Թուրքիայից ավելի ուժեղ է։ Սակայն միաժամանակ՝ Թուրքիայի կողքին Ադրբեջանն է կանգնած։ Հայաստանը խզել է գրեթե բոլոր կապերն Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ, մինչդեռ Վրաստանը չի խզել հումանիտար-առևտրային կապերը Ռուսաստանի հետ անգամ ամենադժվար ժամանակահատվածներում։ Արդյունքում՝ չնայած տարաձայնություններին, պարզ է մեկ բան․ պարտվածները միմյանց պետք են։