Ինչպե՞ս է դրսևորվում օլիգարխ Իվանիշվիլիի ոչ պաշտոնական կառավարումը Վրաստանում. օրինակներ
Իվանիշվիլիի ոչ պաշտոնական կառավարումը Վրաստանում
Այն մասին, որ օլիգարխ և միլիարդատեր Բիձինա Իվանիշվիլին հանդիսանում է Վրաստանի ոչ պաշտոնական կառավարիչը, հաճախ բարձրաձայնում են տեղական և միջազգային հասարակական կազմակերպությունները, քաղաքական գործիչներն ու փորձագետները։
JAMnews-ը դիտարկում է նրա ոչ պաշտոնական կառավարման մի քանի նշաններ՝ հիմնվելով «Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ Վրաստանի» հետաքննության վրա: Եզրակացությունները մեկնաբանում է Վրաստանի Սոցիալական արդարության կենտրոնի ծրագրերի տնօրեն, իրավաբան Գուրո Իմնաձեն։
Բիձինա Իվանիշվիլին իշխող «Վրացական երազանք» կուսակցության հիմնադիրն է։ Նա վարչապետի պաշտոնը զբաղեցրել է 2012-2013 թվականներին։ Դրանից հետո նա հրապարակավ հայտարարեց քաղաքականությունից հեռանալու մասին, բայց հետո պաշտոնապես «վերադարձավ» կուսակցություն 2018 թ.-ին: Մոտ երեք տարի անց նա հանդես եկավ նամակով՝ հայտարարելով քաղաքականությունից «վերջնական հեռանալու» մասին։ Դա, ըստ էության, տեղի չի ունեցել, ինչը հաստատում են բազմաթիվ փաստեր Վրաստանի քաղաքական կյանքից։
Կարևոր կադրային որոշումները կայացվում են միայն Իվանիշվիլիի հետ համաձայնեցմամբ
Վրաստանում ոչ մի լուրջ քաղաքական որոշում չի կարող կայացվել առանց ոչ պաշտոնական կառավարիչ Բիձինա Իվանիշվիլիի համաձայնության։ Սահմանադրական ինստիտուտները՝ խորհրդարանը և նախարարությունները, որոշումներ ընդունելիս անտեսվում են։
Դա հատկապես ակնհայտ է դառնում վարչապետների նշանակումների և հրաժարականների ժամանակ:
Օրինակներ՝
● Իրակլի Ղարիբաշվիլին (ներկայիս վարչապետ) նախկինում արդեն եղել է այս պաշտոնում և 2015 թվականի դեկտեմբերի 23-ին հանկարծակի հրաժարական է տվել։ Իվանիշվիլին հաստատել է, որ Ղարիբաշվիլին իր հետ խորհրդակցել է հրաժարական տալուց առաջ։
● Մեկ այլ նախկին վարչապետ Գիորգի Կվիրիկաշվիլին նույնպես բավականին հանկարծակի հրաժարական տվեց 2018 թվականի հունիսի 13-ին։ Նա իր որոշումը բացատրել է «սկզբունքային հարցերի շուրջ Իվանիշվիլիի հետ ունեցած տարաձայնություններով»։ Իսկ Իվանիշվիլին այդ ժամանակ ոչ մի պետական պաշտոն չէր զբաղեցնում և սովորական քաղաքացի էր։
● Անսպասելի էր նաև հաջորդ վարչապետ Մամուկա Բախտաձեի հեռանալը 2019 թվականի սեպտեմբերի 2-ին։ Նա իր հրաժարականի մասին հայտարարեց անսովոր կերպով՝ հրապարակելով հսկայական գրառում իր ֆեյսբուքյան էջում. «Վրաստանում ստեղծվել է զարգացման ռազմավարական մոդել, այն իրականացվել է, և ես իմ առաքելությունն այս փուլում կատարված եմ համարում»,- գրել էր Բախտաձեն։ Ավելի ուշ Իվանիշվիլին շնորհակալություն հայտնեց նրան «շնորհքով հեռանալու» համար։
● Գիորգի Գախարիան միակ վարչապետն էր, ով 2021 թվականի փետրվարի 18-ին հրաժարական տվեց ի նշան բողոքի՝ որպես պատճառ նշելով Իվանիշվիլիի թիմի հետ տարաձայնությունները։ Նա նաև հայտնեց, որ մինչ հրաժարականը փորձել է շփվել Վրաստանի ոչ պաշտոնական կառավարչի հետ, սակայն ապարդյուն։ Իվանիշվիլին այդ պահին ոչ մի կառավարական պաշտոն չէր զբաղեցնում։
Այն փաստը, որ Իվանիշվիլին անձամբ է նշանակում և պաշտոնից ազատում բարձրաստիճան պաշտոնյաների, հաճախ կարելի է պարզել հենց պաշտոնյաների հետ հարցազրույցների ժամանակ։
Կառավարության նախկին կամ ներկա անդամները հաճախ ուղղակիորեն ասում էին, որ կադրային որոշումները կայացվելու են Իվանիշվիլիի անմիջական մասնակցությամբ։
Օրինակ՝ էկոնոմիկայի նախկին նախարար Գիորգի Քոբուլիան, ով ստանձնեց պաշտոնը 2018 թվականին, իսկ Իվանիշվիլին այն ժամանակ այլևս վարչապետ չէր, ասում է, որ որոշ տեսակետների շուրջ համաձայն է նրա հետ: Նրա խոսքով՝ ինքը Իվանիշվիլիի հետ հանդիպել է աշխատանքից ազատվելուց առաջ:
Իրակլի Ղարիբաշվիլին հայտնել է, որ Գիորգի Գախարիան «Բիձինա Իվանիշվիլիի լիազորագրով» նախ նշանակվել է բիզնես օմբուդսմեն, ապա էկոնոմիկայի նախարար, ներքին գործերի նախարար, իսկ հետո՝ վարչապետ։
Պաշտոնյաների որոշումներին միջամտությունը բազմիցս հաստատել է անձամբ Բիձինա Իվանիշվիլին։ Նա ասել է, որ «լինում են դեպքեր, երբ իր հետ խորհրդակցում են»։
Իվանիշվիլին ասել է. «Իհարկե, ես մասնակցել եմ դրան, բայց այնպես չէ, որ ինչ-որ մեկին հավաքագրել եմ բանակ և ոստիկանություն: Հնարավոր է՝ տվել եմ խորհուրդ, որը կարող էին հաշվի չառնել։
«Ես մի քանի անգամ ասել եմ թիմին՝ ինձնից նկատողություններ մի սպասեք, այդ առումով դուք բացարձակապես ազատ եք լինելու»։
Կառավարությունը հերքում է ոչ ֆորմալ կառավարման փաստը, սակայն մշտապես ընդգծում է նախկին վարչապետ Բիձինա Իվանիշվիլիի առանձնահատուկ դերը և չի թաքցնում, որ կուսակցության հիմնադիրից հաճախ են կարծիք հարցնում, այդ թվում՝ կադրային կարևոր որոշումներ կայացնելիս։
Գուրո Իմնաձե: «Ոչ ֆորմալ կառավարման պայմաններում քաղաքական պատասխանատվության հարցը գործնականում չի դրվում։ Մենք գիտենք, թե ով է պատասխանատվություն կրում կառավարող թիմի կոնկրետ գործողությունների համար, սակայն չենք կարող պահանջել նրանց հրաժարականը։ Նույնիսկ գործող ֆորմալ ղեկավարները իրական որոշումներ կայացնողները չեն: Օրինակ՝ եթե մենք պահանջում ենք վարչապետի հրաժարականը, գիտենք, որ դա կարող է զրոյական ազդեցություն ունենալ. հին վարչապետին կփոխարինի նորը»։
Առանցքային պաշտոններում նշանակվում են Իվանիշվիլիի հետ կապ ունեցող մարդիկ
Վերջին տարիների փորձը ցույց է տալիս, որ բարձրաստիճան քաղաքական գործիչները Վրաստանում չունեն ակնհայտ քաղաքական կամ կուսակցական փորձ, այլ նշանակվում են միայն Բիձինա Իվանիշվիլիի հետ մտերիմ լինելու աստիճանով պայմանավորված:
Օրինակներ՝
● Երկրի ներկայիս վարչապետ Իրակլի Ղարիբաշվիլին Իվանիշվիլիի «Կարտու» ընկերությունում է աշխատում 2004 թվականից։ Հարցազրույցներից մեկում Իվանիշվիլին պատմել է, որ Ղարիբաշվիլին օգնել է իրեն բիզնես գործընկերների հետ հարաբերություններում, օրինակ՝ մի անգամ ուղղաթիռ է գնել։
Formula TV-ի ձեռք բերած բացառիկ տեսանյութում երևում է, թե ինչպես է Իվանիշվիլին շվեյցարական բանկի հետ Բերմուդյան դատարանում վեճի ժամանակ հեռավար ցուցմունք տալիս մեջբերում երկրի վարչապետին այնպես, ինչպես իր անձնական քարտուղարին, խոսում նրան ուղարկված նամակների, բիզնես պատվիրակությունների հետ հանդիպումների, փոխանցումների կատարման մասին և այլն:
Իվանիշվիլիի խոսքով՝ Ղարիբաշվիլին իր համար հեղինակություն չի եղել։ Նա նաև ասում է, որ Ղարիբաշվիլին չունի ոչ իրավաբանական, ոչ ֆինանսական կրթություն։
● Վրաստանի մեկ այլ վարչապետ (2015-2018 թթ.) Գիորգի Կվիրիկաշվիլին նույնպես ղեկավար պաշտոններ է զբաղեցրել Իվանիշվիլիին պատկանող «Կարտու» բանկում։
● Ներկայիս ՆԳ նախարար Վախթանգ Գոմելաուրին նախկինում եղել է Իվանիշվիլիի թիկնազորի պետը։
● Նախկին գլխավոր դատախազ Շալվա Թադումաձեն Իվանիշվիլիի անձնական փաստաբանն է եղել:
● Պետական անվտանգության ծառայության ղեկավար Գրիգոլ Լիլուաշվիլին նախկինում ղեկավար պաշտոններ է զբաղեցրել Բիձինա Իվանիշվիլիին պատկանող մի շարք ընկերություններում՝ «Կարտու-բանկ», «Բուրջի» ՍՊԸ և այլն։
● Ենթակառուցվածքների նախկին նախարարներ Մայա Ցկիթիշվիլին և Նոդար Ջավախիշվիլին նույնպես ղեկավար պաշտոններ են զբաղեցրել «Կարտու»-ում։
● Էկոնոմիկայի և ֆինանսների նախկին նախարար, նախկին փոխվարչապետ Դմիտրի Կումսիշվիլին եղել է Բիձինա Իվանիշվիլիին պատկանող «Կարտու բանկ» ԲԲԸ-ի տնօրենը։
● Պետական անվտանգության հատուկ ծառայության ղեկավար Անզոր Չուբինիձեն նախկինում աշխատել է որպես Բիձինա Իվանիշվիլիի թիկնազորի պետ։
Փոխարենը Իվանիշվիլին պարբերաբար շնորհակալության ու գովասանքի հրապարակային խոսքերի է արժանանում կառավարության անդամների կամ իշխող կուսակցության ներկայացուցիչների կողմից։
Գուրո Իմնաձե: «Երբ մարդիկ նշանակվում են կարևոր պաշտոններում ոչ թե քաղաքական կամ մասնագիտական փորձի, այլ օլիգարխի հետ կապի հիման վրա, դա վկայում է ոչ ֆորմալ կառավարման, ինչպես նաև այն մասին, որ երկրում որոշումները բաց ընթացակարգերով և կանխատեսելի չափանիշներով չեն ընդունվում, այլ կախված անձնական շահերից»:
Լայնածավալ նախագծեր
Փորձագետները կարծում են, որ ոչ ֆորմալ կառավարման ամենատեսանելի դրսևորումներից են այն լայնածավալ նախագծերը, որոնք Իվանիշվիլին իրականացնում է ողջ Վրաստանում։
Առաջին հերթին, իհարկե, սա Սև ծովի ափին՝ Գուրիայում դենդրոլոգիական այգու կառուցումն է, որի ընթացքում Սև ծովի տարբեր ծայրերից դարավոր հսկա ծառեր արմատախիլ արվեցին և տեղափոխվեցին Շեկվետիլի փոքրիկ քաղաք։ Իվանիշվիլին այնտեղ ունի իր նստավայրը։ Այդ այգու կառուցման ընթացքի մասին բազմաթիվ հոդվածներ են գրվել միջազգային լրատվամիջոցներում, նկարահանվել է նաև վավերագրական ֆիլմ։
Բազմաթիվ փաստեր, ուսումնասիրություններ, լրագրողական հետաքննություններ, ականատեսների պատմություններ վկայում են այս այգու ստեղծման ուղղությամբ Իվանիշվիլիի աշխատանքի մասշտաբների և այն մասին, որ ամբողջ պետական համակարգը ներգրավված է եղել ծրագրի իրականացման գործում։
Նման մասշտաբի է նաև «Թբիլիսիի համայնապատկեր» քաղաքային նախագիծը։ Հյուրանոցային համալիրը կառուցվում է Ազատության հրապարակում, Թաբորի լեռան և Սոլոլակի բարձունքի վրա։ Որոշ օբյեկտներ փոխկապակցված են լինելու ճոպանուղով։ Իվանիշվիլիի խոսքով՝ այդ հյուրանոցները նախատեսված են «բարձրաստիճան և հարուստ» հյուրերի համար։ Նախագիծը քննադատության է ենթարկվել քաղաքացիական հասարակության մեծ մասի կողմից, հայտվարարվել է, որ այն վտանգ է ներկայացնում մշակութային ժառանգության համար։
Բացի այդ, Բիձինա Իվանիշվիլին լայնածավալ շինարարություն է սկսել Աբասթումանիում, որտեղ նա ձեռք է բերել տուբերկուլյոզի դիսպանսերի նախկին շենքն ու դրա հարակից տարածքը՝ մինչև 24000 քմ ընդհանուր մակերեսով։
«Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ Վրաստան»: Իվանիշվիլիի այս անձնական նախագծերը լավ պատկերացում են տալիս այն մասին, թե ինչպես է պետության՝ ցանկացած մակարդակի ցանկացած ընթացակարգ, կանոնակարգ կամ օրենք ամբողջովին անտեսվում և հարմարեցվում ոչ ֆորմալ կառավարման համար պատասխանատու Բիձինա Իվանիշվիլիի անձնական շահերին ու ցանկություններին:
Գուրո Իմնաձե: «Եթե սովորական գործարարը ցանկանա նման ծրագիր իրականացնել, ապա չի կարող ակնկալել տարբեր պետական կառույցների, հատկապես քաղաքային խորհրդի կամ էկոնոմիկայի նախարարության նմանատիպ աջակցություն»:
Ֆորմալ խորհրդարան խորհրդարանական երկրում
Փորձագետներն ընդգծում են, որ խորհրդարանն ամբողջությամբ կորցրել է գործադիր իշխանության նկատմամբ վերահսկողության գործառույթը, և դրա հիմնական պատճառը ոչ ֆորմալ կառավարումն է։ Ինչպես գործադիր իշխանության ներկայացուցիչները, այնպես էլ իշխող կուսակցության պատգամավորները գտնվում են Իվանիշվիլիի ազդեցության տակ:
Դրա վառ օրինակն այն «հնարքն» էր, որ Իվանիշվիլին արեց խորհրդարանում համամասնական ընտրակարգի վերաբերյալ.
Ժողովրդական բողոքի արդյունքում Իվանիշվիլին խոստացավ, որ 2020 թվականի խորհրդարանական ընտրությունները լինելու են լիովին համամասնական, սակայն երբ բանը հասավ դրան, և խորհրդարանը պետք է կողմ քվեարկեր օրինագծին, իշխող կուսակցության մի քանի անդամներ դեմ քվեարկեցին, ինչն էլ հանգեցրեց օրենքի տապալմանը:
Գուրո Իմնաձե: «Մենք տեսանք, այսպես կոչված ապստամբ պատգամավորների, որոնց մեծ մասը մինչ օրենսդրական նախաձեռնությունը խորհրդարանում անելիք չուներ։ Նրանք կարծես հանկարծակի որոշեցին, որ պետք է դեմ լինեն հենց իշխող թիմի նախաձեռնած օրինագծերին։ Այս «ապստամբության» նպատակը հենց ոչ պաշտոնական հրամանի կատարումն էր։
«Շնորհակալություն պարոն Բիձինային». Իվանիշվիլիի պաշտամունք իշխող թիմում
Իվանիշվիլիի թիմի անդամները նրան անվանել են «Իմաստուն», «Գրոսմայստեր», «Պելե», «Յուրահատուկ անձ», ինչպես նաև ասել են, որ նրա՝ «քաղաքականություն մտնել-դուրս գալու գործընթացը քաղաքական բարեգործություն էր»։
Այլ օրինակներ՝
Իրակլի Ղարիբաշվիլի, վարչապետ. «Բիձինա Իվանիշվիլին մեծ բարերար է, ով երբեք չի մոռանում վրացիներին»:
Լադո Կախաձե, պատգամավոր. «Նա իր կյանքով արժանացել է ավելիին, քան շքանշանն է»:
Դավիթ Մատիկաշվիլի, պատգամավոր. «Բիձինա Իվանիշվիլիի բարեգործությունն արդեն հայտնի է ամբողջ աշխարհում»:
Լաշա Նացվլիշվիլի, գլխավոր դատախազի նախկին տեղակալ. «Բիձինա Իվանիշվիլին այս կառավարության ծնողն է՝ ուզենք, թե չուզենք։ Բիձինա Իվանիշվիլին այս իշխանության շարքերում է»։
Թեա Ծուլուկիանի, մշակույթի նախարար. «Շատ կարևոր է, որ փոքր երկրում լինի այնպիսի մարդ, ում վրա կարող է հույս դնել ոչ միայն ժողովուրդը, այլև պետական կառույցները։ Յուրաքանչյուր քաղաքացի առանձնահատուկ շնորհակալություն է հայտնում իրեն և իր ընտանիքին»։
Էլիսո Բոլկվաձե, պատգամավոր. «Բիձինա Իվանիշվիլին պետք է պարգևատրվի շատ ավելիով, քան Պատվո շքանշանն է: Իմ կարծիքով, եթե ձեզ հետաքրքրում է, այն բոլոր շքանշաններով, որոնք կան այս երկրում։
Թոռնիկե Ռիժվաձե, Աջարիայի կառավարության ղեկավար. «Բիձինան ամենահայտնի, համարձակ և հայրենասեր վրացիներից է, ում ես երբևէ հանդիպել եմ»:
Գուրո Իմնաձե: «Հաշվի առնելով ենթատեքստը և այն որոշումները, որոնք պաշտոնյաները ընդունում են ամենօրյա ռեժիմով, այս հռետորաբանությունը հաստատում է նրանց ոչ պաշտոնական ենթակայությունը Բիձինա Իվանիշվիլիին: Այս հռետորաբանության վրա ոչ պաշտոնական ազդեցությունը հատկապես նկատելի է ճգնաժամերի ժամանակ։ Օրինակ՝ ընտրություններից առաջ հատուկ ուշադրություն է դարձվում Իվանիշվիլիին։ Իշխող թիմը փորձում է իր լեգիտիմությունն արդարացնել Իվանիշվիլիի աջակցությամբ։ Ելնելով այս հռետորաբանությունից՝ նրանց լեգիտիմության աղբյուրը ոչ թե ժողովուրդն է, այլ Բիձինա Իվանիշվիլին»։
«Գործադիր իշխանությունն ամբողջությամբ գտնվում է մեկ անձի ազդեցության տակ»
Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլը հայտնում է, որ Իվանիշվիլիի ոչ պաշտոնական կառավարումը Վրաստանում արտահայտվում է նաև մի շարք այլ ոլորտներում, այդ թվում՝ դատական համակարգում: Կազմակերպությունը եզրակացնում է, որ «այսօր Վրաստանի կառավարության գործադիր իշխանությունն ամբողջությամբ գտնվում է մեկ անձի ազդեցության տակ»։
«Գործադիր իշխանությունը քանդել է զսպման և հավասարակշռության դեմոկրատական մեխանիզմները թույլ խորհրդարանական վերահսկողության և իշխող կուսակցության ու դատական համակարգը վերահսկող մի խումբ ազդեցիկ դատավորների միջև ոչ պաշտոնական գործարքի պատճառով:
Բիձինա Իվանիշվիլին, ով տարիներ շարունակ ոչ մի պետական պաշտոն չի զբաղեցրել և հաշվետու չէ հասարակությանը, հաջողությամբ կարողացել է Վրաստանի հիմնական պետական կառույցները, այդ թվում՝ պաշտոնապես անկախ մարմինները, ծառայեցնել իր բիզնես շահերին և անձնական անվտանգությանը»,- ասվում է զեկույցում։
Իվանիշվիլիի ոչ պաշտոնական կառավարումը Վրաստանում
