Անորեքսիա․ կատարյալ մարմին՝ հոգեկան առողջության գնով։ Երկու կնոջ պատմություն

Հայաստանում վերջին տարիներին ավելացել են մարդիկ, որոնք հոգեբաններին կամ հոգեթերապևտներին են դիմում «սննդային վարքի խանգարումներով»՝ ինչպես դա անվանում են մասնագետները: Անորեքսիան և բուլիմիան ամենատարածված խանգարումներից են: Սրանք հոգեկան առողջության լուրջ խնդիրներ են, որոնք, հաճախ, հնարավոր չէ լուծել առանց մասնագետների օգնության։

Խնդրին առնչված երկու կնոջ պատմություն և մասնագիտական բացատրություն։

• Կանայք ավելի շատ ներկայացված կլինեն Հայաստանի ՏԻՄ-երում․ ի՞նչ կփոխի դա
• Բիզնեսի նոր ձև Հայաստանում, որն օգնում է մարդկանց խնդիրները լուծել
• Հայաստան․ երեք կնոջ պատմություն, որոնք փրկում են իրենց բիզնեսը կորոնաավիրուսից

Հաջողության պատմություն

«Որքան ինձ հիշում եմ՝ ավելորդ քաշի խնդիր եմ ունեցել: Եթե փոքր ժամանակ դա ինձ առանձնապես չէր խանգարում, ապա տարիների հետ դա ոչ միայն առողջական խնդիրների պատճառ էր դառնում, այլև ինքնագնահատականի անկման, դեպրեսիաների:

27 տարեկանում որոշեցի լրջորեն զբաղվել դրանով: Մեկ տարվա ընթացքում նիհարեցի 40 կգ: Պատկերացնել անգամ չեք կարող, թե ինչ զգացողություն ես ունենում, երբ հասկանում ես, որ հաղթել ես այդ ճակատամարտում, ինքդ քո սովորությունների, ինքդ քո մարմնի, մարդկանց մեղադրական հայացքների դեմ մղվող պայքարում», — պատմում է Անին, որի համար վերջին 10 տարիները վերածվել են ավելորդ քաշի և կատարելության ձգտման դեմ ամենօրյա պայքարի:

Ասում է՝ նիհարելու համար չի դիմել որևէ սննդաբանի, փորձել է տարբեր տեսակի սննդակարգեր, այդ թվում՝ չափազանց բարդ և վտանգավոր․

«Նիհարելու ընթացքում ամենավտանգավոր ծուղակն այն է, որ սկզբում մտածում ես՝ 10-15 կգ նիհարեմ, և բավական է: Հետո հասկանում ես, որ երբեք բավական չի լինելու, և դա վերածվում է կպչուն մտքերի, կենսակերպի, անընդհատ տագնապների՝ որ մեկ ավել կտոր շոկոլադը քեզ վերադարձնելու է բոլոր կորցրած կիլոգրամները:

Հասա նրան, որ սկսեցի կշռվել օրական 2 անգամ, և եթե կշեռքի թվերը 100-200 գրամ ավելանում էին, ինձ թվում էր՝ ես ամեն ինչ սխալ եմ անում: Հասկացա, որ իմ երջանկությունը անմիջականորեն կախված է կշեռքի վրայի թվերից: Իսկ ես այդպես ապրել չէի ուզում այլևս»:

Արդեն շուրջ 5 տարի է, ինչ նա պարբերաբար այցելում է հոգեբանի: Խոստովանում է՝ այսօր էլ լինում են բարդ օրեր, երբ ընկճախտը ստիպում է ուտել ավելին, քան իրականում ցանկանում է, երբ օրերով վախենում է մոտ գնալ կշեռքին, բայց հիմնական բարդություններն այլևս հաղթահարված են.

«Երբ ինձ հարցնում են՝ ինչպե՞ս ես նիհարել, ասում եմ՝ կարդալով: Ես շատ էի կարդում մասնագիտական գրականություն և հասկանում էի, որ դա արդեն հոգեկան առողջության լուրջ խնդիր է: Բայց միևնույն ժամանակ ես հասկանում էի, որ իմ ողջ կյանքը պտտվում է կատարյալ լինելու ցանկության շուրջ:

Չգիտեմ՝ ինչ կլիներ ինձ հետ, եթե ժամանակին չգտնեի լավ հոգեբանի, որը կօգներ հաղթահարել այդ մոլուցքը: Այսօր ևս լինում են բարդ օրեր, բայց մենք հասել ենք նրան, որ ես կշռվում եմ շաբաթը մեկ անգամ, 1-2 կգ-ի տատանումները այլևս չեն դառնում պարտության ցուցանիշ, իսկ սովը՝ մշտական ուղեկից:

Հիմա զբաղվում եմ սպորտով, փորձում եմ առողջ ապրելակերպով ապրել, ոչ թե ժամանակ առ ժամանակ խիստ դիետաներ պահել: Բայց ամենամեծ ձեռքբերումս այն է, որ հասկացել եմ՝ չեմ ուզում կատարյալ լինել, ուզում եմ լինել առողջ, երջանիկ և ունակ՝ ընդունելու փոփոխություններ»:

Մասնագիտական մոտեցում

Բժիշկները բացատրում են․ սննդային վարքի խանգարումները հոգեկան առողջության խնդիրներ են, որոնք արտահայտվում են սննդի ընդունման սովորությունների անոմալ փոփոխություններով և անմիջականորեն ազդում մարդու հոգեկան կամ ֆիզիկական առողջության վրա:

Տագնապային խանգարումները, դեպրեսիան և հոգեմետ դեղամիջոցների օգտագործումը հաճախ են հանդիպում այս խնդիրներով անձանց շրջանում:

Սնման վարքի խանգարումների հստակ պատճառները դեռևս պարզ չեն, սակայն դրանց զարգացման մեջ դեր ունեն ինչպես կենսաբանական, այնպես էլ միջավայրային գործոնները, այդ թվում՝ հասարակության կողմից նիհարության իդեալականացումը:

Մասնագետների խոսքով, նման խնդիրներ հատկապես շատ են հանդիպում այն անձանց մոտ, որոնք ենթարկվել են սեռական բռնության:

Մասնագետները պնդում են՝ չնայած սննդային վարքի խանգարումը վտանգավոր հիվանդություն է, այն բուժելի և վերահսկելի է:

«Կատարելությունը միֆ է»

Հոգեբան, հոգեթերապևտ Տաթև Խաչատրյանը գրեթե ամեն օր շփվում է սննդային վարքի տարբեր խանգարումներ ունեցող անձանց հետ: Ամենից հաճախ անորեքսիա և բուլիմիա դիտվում է երեխաների և դեռահասների շրջանում, այն տարիքում, երբ սեփական մարմնի վերաբերյալ պատկերացումներն առավել հստակ են դառնում:

«Սննդային վարքի խանգարումները հիմնականում սկսվում են իդեալականության, կատարելության գաղափարից, երբ մարդն իր համար ստեղծում է մարմնի մի կատարելատիպ, որին ուզում է հասնել: Ամեն անգամ, երբ կշեռքին կանգնելիս կամ հայելու մեջ նայելիս մարդը տեսնում է իր պատկերացրած իդեալական վիճակից շեղում, նրա մոտ տագնապ է առաջանում:

Տագնապի հաճախակի կրկնությունը կամ տևական լինելը հանգեցնում է դեպրեսիայի, ինչն էլ, իր հերթին, բերում է որոշակի սոմատիկ, ֆիզիկական խնդիրների: Անորեքիսիայի դեպքում՝ սննդից հրաժարվելը, օրինակ, բերում է վերարտադրողական բնույթի խնդիրների, ինչպես նաև հագեցվածության, սննդի ընդունման և քաղցի զգացման կենտրոնի ընկճվածության», — բացատրում է հոգեբանը:

Ու եթե առաջ այս խանգարումներն ավելի շատ դիտվում էին կանանց մոտ, Տաթև Խաչատրյանն ասում է՝ այսօր դիմելիության միտումը ձգտում է հավասարության, տղամարդիկ ևս հաճախ գեղեցկության կարծրատիպերի զոհ են դառնում․

«Այնպես չէ, որ սա նոր խնդիր է մեր երկրում: Պարզապես այսօր ավելի շատ է խոսվում այս մասին: Մարդիկ ավելի շատ են մտածում հոգեկան առողջության մասին: Բայց ասել, որ հոգեբանի կամ համապատասխան մասնագետի դիմում են սննդային վարքի խանգարումներ ունեցող բոլոր մարդիկ, սխալ կլինի։

Մեզ դիմում են սովորաբար այն ժամանակ, երբ «դանակը ոսկորին է հասել»: Այսօր ավելի հաճախ հոգեբանների և հոգեբուժների մոտ իրենց պացիենտներին ուղղորդում են կոմպետենտ սննդաբանները, երբ հասկանում են, որ խնդիրն այլևս անկառավարելի է դարձել»:

Հոգեբանի խոսքով՝ այս խնդիրների լուծման, ժամանակին մասնագետի դիմելու հարցում շատ կարևոր է պացիենտի շրջապատի, ընտանիքի մասնակցությունը: Հատկապես անորեքսիայի և բուլիմիայի դեպքում մարդիկ շատ հաճախ թաքցնում են խնդիրը՝ անգամ հարազատներից.

«Այս խանգարումների պատճառներից է դիսմորֆոֆոբիան, այսինքն՝ վախը արտաքին տեսքից, դրանում անընդհատ թերություններ փնտրելը: Եթե նկատում եք, որ ձեր շրջապատում ինչ-որ մեկը հատկապես շատ է նայում հայելու մեջ կամ անընդհատ բողոքում է իր տեսքից, երբ դա հասնում է զառանցանքի աստիճանի, չի քնում, նյարդային փսխումներ է ունենում, լուծողական է խմում կամ կտրականապես հրաժարվում է սննդից, անմիջապես պետք է դիմել մասնագետի»:

Հոգեբանը պնդում է՝ պետք է հիշել, որ կատարելությունը հարաբերական հասկացություն է, յուրաքանչյուր մարդ յուրահատուկ և իդեալական է իր արտաքինով:

Պատմություն պարտության մասին

«Մեր տանը երբեք սնունդ չի պատրաստվել: Ես չեմ հիշում մորս գազօջախի դիմաց կանգնած՝ որևէ բան պատրաստելիս: Տանը սնվում էինք միայն այն դեպքում, եթե հայրս էր ինչ-որ բան պատրաստում, մնացած օրերին դրսում՝ սրճարաններում կամ արագ սննդի կետերում: Մեր տանը միայն երկու բան երբեք չէր վերջանում՝ մարտկոցներ՝ կշեռքի համար և ծխախոտ: Մորս համար դրանք ամենակարևորն էին», — հիշում է Նարինեն, որը 5 տարի առաջ է կորցրել մորը:

40-ամյա կինն ասում է՝ մայրը միշտ շատ համակրելի և բարեկազմ է եղել, և չի հասկանում՝ ինչպես և երբ գեղեցիկ լինելու միտքը նրա համար կործանիչ դարձավ: Տարիների ընթացքում մայրը ոչ միայն անընդհատ նիհարում էր, այլև անհասկանալի վարք էր դրսևորում՝ ընդհանրապես հրաժարվել էր սննդից, չէր քնում, ամենօրյա վեճերն ու սկանդալները, ի վերջո, բերեցին ապահարզանի։

«Ես գնացի հորս հետ ապրելու, ոչ թե որովհետև ինքս էի այդպես ցանկանում, այլ՝ մորս պահանջով: Իհարկե, շաբաթվա մեջ այցելում էի նրան: Ընդհանրապես չէր ուտում, միայն սուրճ և ծխախոտ:

Մի անգամ, երբ փորձեցի ստիպել նրան ինչ-որ բան ուտել, հերթական սկանդալն արեց: Հարևաններն արդեն հոգնել էին այդ ամենից, զանգահարեցին շտապօգնություն: Մորս ստացիոնար բուժում նշանակվեց հոգեբուժարանում, բայց 24 օր անց նա վերադարձավ, և ամեն ինչ կրկնվեց», — պատմում է Նարինեն:

Մայրը մահացավ 54 տարեկանում: Բժիշկների խոսքով՝ ներքին օրգաններն արդեն գրեթե չեն գործել։ «Երբ մայրս մահացավ, ընդամենը 34 կգ էր կշռում: Ես ինձ անընդհատ մեղադրում էի, որ բավարար չափով չեմ հետևել նրան, կարող էի ստիպել ուտել, կարող էի բժշկի տանել, բայց այդ ժամանակ մենք գրեթե ոչինչ չգիտեինք սննդային վարքի խանգարումների մասին: Գուցե, եթե բժշկի դիմեինք 10-15 տարի առաջ, մայրս դեռ ողջ լիներ», — ասում է Նարինեն ու ավելացնում՝ իր տանը հիմա միշտ պատրաստի ուտելիք կա իր երկու երեխաների համար, իսկ կշեռք չունի և չի էլ ունենա: