Միջերկրական ծովի գազը՝ որպես սպառնալիք ՆԱՏՕ–ի համար։ Վերլուծություն
Արևելյան Միջերկրականում գազի հսկայական նոր հանքավայրը հանգեցրել է ՆԱՏՕ–ի երկու երկրների՝ Թուրքիայի և Հունաստանի դիմակայության։ Կոնֆլիկտի մեջ են ներգրավվում տարածաշրջանի մյուս երկրներն, ընդ որում, Թուրքիային դեռևս սատարում է միայն Ադրբեջանը։
Հիմնական աղբյուրը՝ Բի–Բի–Սի
Թուրքիան ու Հունաստանը միաժամանակ զորավարժություններ են պլանավորում Կրետե կղզու ափամերձ տարածքում և սպառնալից նախազգուշացումներով փոխանակվում։
Կոնֆլիկտի էությունը
Գազի վերջերս բացահայտված հանքավայրը լարվածության աղբյուր է դարձել այն պատճառով, որ Թուրքիան ու Հունաստանը կարծում են, որ այն մայրցամաքային ելուստում է, որը վերաբերում է իրենց ինքնիշխան տնտեսական գոտուն։
• Կարծիք․ ի՞նչ են Հայաստանի համար նշանակում թուրք–ադրբեջանական զորավարժությունները Նախիջևանում
Տնտեսական գոտին ափամերձ տարածք է, որտեղ ցանկացած ռեսուրսներ (ծովային կամ ելուստային տարածքում) պատկանում են մեկ երկրի։
Պատճառը պատմական և աշխարհագրական բնույթ է կրում․ թուրքական ափի մոտ մի քանի կղզիներ կան, որոնք Հունաստանին են պատկանում։
Այդ պատճառով էլ որոշելը, թե որտեղ է սկսվում մի երկրի ինքնիշխան տնտեսական գոտին, որտեղ ավարտվում մյուսինը, չափազանց բարդ է։
Եթե Հունաստանն ընդլայնի իր տարածքային ջրերը վեց մղոնից մինչև միջազգային մակարդակով առավելագույնը թույլատրված 12 մղոն, ինչպես պնդում է Թուրքիան, նրա ծովային ուղիները լրջորեն վտանգված կլինեն։
Միջերկրական ծովում ծովային գոտիների սահմանազատման հունական տարբերակը։ Թուրքիային դուր չի գալիս, որ Կաստելորիզո հունական փոքր «կղզյակի» պատճառով (նշված է քարտեզի վրա) Թուրքիան կորցնում է Միջերկրական ծովում իր պոտենցիալ ծովային գոտու գրեթե կեսը։ Քարտեզը՝ Առցանց Թուրքիա Telegram–ալիքի
Ինչպե՞ս է կոնֆլիկտը տարածաշրջանային դարձել
Ի սկզբանե նոր հանքավայրի շահագործման մասին պայմանավորվել են Հունաստանը, Եգիպտոսն, Իսրայելն ու Կիպրոսը․ այն գտնվում է հենց նրանց տարածքային ջրերում։
Թուրքիան համարում է, որ իր շահերը չեն պահպանվել, քանի որ հանքավայրը մասամբ վերաբերում է իր տնտեսական գոտուն։
Նա այս վեճերի մեջ ներգավել է Լիբիային՝ այդ երկրի հետ միասնական տնտեսական գոտի ձևավորելով, որը խոչընդոտում է Հունաստանի պլաններին։
Լրացուցիչ հանգամանքներ
Հունաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունները պատմականորեն լարված են։
Վերջերս այս երկու երկրների միջև հակասություններ են առաջացել երկու պատճառով․
• Թուրքական կառավարության կողմից Սուրբ Սոֆիայի տաճարը Ստամբուլում մզկիթի վերածելը։
• Թուրքական կառավարության քաղաքականությունը, որը չի խոչընդոտել Թուրքիայից դեպի Հունաստան Սիրիայից և այլ մերձավորարևելյան երկրներից փախստականների ներթափանցմանը, որոնք ձգտում են հայտնվել Եվրամիության տարածքում։
Տեսանյութում հազարավոր սիրիացի փախստականներ գրոհում են Հունաստանի սահմանն այն բանից հետո, երբ Թուրքիան Եվրոպայի հետ սահմանը բացեց սիրիացի փախստականների համար 2020 թ–ի փետրվարի 29–ին՝ Սիրիայի հյուսիսում թուրքական ռազմական խմբերի վրա Ռուսաստանի աջակցությունն ունեցող սիրիական կառավարական ուժերի աննախադեպ հարձակումից հետո։
• Սուրբ Սոֆիան մզկիթ դարձավ։ Լուսանկարներ և պատմություն
• Ի՞նչ են Ադրբեջանը, Հայաստանն ու Վրաստանն արել, երբ 102 տարի առաջ անկախ պետություններ են դարձել
Բացի այդ, Կիպրոսը, որը հանքավայրի մշակման առաջին մասնակիցներին մեկն է, 1974 թ–ից երկու մասի բաժանված երկիր է։ Այն կազմված է ՄԱԿ և Եվրամիության անդամ Կիպրոսի Հանրապետությունից և միայն Թուրքիայի կողմից ճանաչված Հյուսիսային Կիպրոսի մուսուլմանական Հանրապետությունից։
Ո՞վ է լուծելու կոնֆլիկտը
Իրավիճակը բարդանում է նրանով, որ և Հունաստանը, և Թուրքիան ՆԱՏՕ–ի անդամներ են, իսկ Հունաստանը՝ նաև Եվրամիության։ Ադ պատճառով էլ նրանց միջև բացահայտ կոնֆլիկտ այս երկու կազմակերպությունները չեն կարող թույլ տալ։
Այս երկրների միջև միջնորդի դերն իր վրա է վերցրել Գերմանիան, որն այժմ նախագահում է Եվրամիությունում։
Գերմանիայի արտգործնախարար Հայկո Մաասն օգոստոսի վերջին այցելել է Աթենք և Ստամբուլ և նախազգուշացրել, որ «ցանկացած կայծ կարող է աղետի բերել»։
Գազային հանքավայրի շահագործման հարցում բոլոր շահագրգիռ երկրների մասնաբաժնային մասնակցության մի քանի պլան է մշակվում։
Այս դիմակայության մեջ Թուրքիայի դիրքորոշման բացահայտ սատարման մասին է հայտարարել դեռևս միայն Ադրբեջանը։
Ընդունելով Ադրբեջանում Հունաստանի նոր դեսպան Նիկոլաս Պիպերիգկոսի հավատարմագրերը 2020 –ի սեպտեմբերի 2–ին՝ նախագահ Իլհամ Ալիևը հայտարարել է․
«Կարող եմ ևս մեկ անգամ ձեզ ասել, որ Թուրքիան ոչ միայն բարեկամական, այլև եղբայրական երկիր է մեզ համար, իսկ թուրքերը մեր եղբայրներն են։ Մենք առանց որևէ տատանման սատարում ենք և բոլոր դեպքերում սատարելու ենք Թուրքիային […], այդ թվում՝ Արևելյան Միջերկրականում հետազոտությունների հարցում»։
Թուրքական ընդդիմադիր Gelecek Partisi կուսակցության հիմնադիր Ահմեդ Դավութօղլուն ի պատասխան մեկնաբանել է․
«Մենք սատարում ենք կառավարությանն Արևելյան Միջերկրականի հարցում։ Սակայն պետք չէ անտեսել այն, որ Ադրբեջանը միակ երկիրն է, որը մեզ սատարում է։ Եվ դա բացատրվում է ոչ թե մեր անարդար դիրքորոշմամբ, այլ մեր դիվանագիտության թուլությամբ»։
