44-օրյա պատերազմի մասին զեկույցը բաց ռեժիմով չի քննարկվի. ինչի՞ց է խուսափում ՀՀ իշխանությունը
44-օրյա պատերազմին նվիրված զեկույցը չի հանրայնացվի
Հայաստանի խորհրդարանում ստեղծված քննիչ հանձնաժողովն ավարտել է 2020 թ․-ի 44-օրյա պատերազմի հանգամանքների ուսումնասիրությունը։ 215 էջից բաղկացած զեկույցն արդեն պատրաստ է, սակայն չի հանրայնացվի։
Խորհրդարանի խոսնակ Ալեն Սիմոնյանը ժամկետների խախտման պատճառաբանությամբ որոշել է փաստաթուղթն ուղարկել Ազգային ժողովի առաջին՝ գաղտնի բաժին։ Այստեղ զեկույցը հասանելի է լինելու միայն գաղտնիության թույլտվություն ունեցող պատգամավորներին։
Զեկույցը հանրությանը չներկայացնելու իշխող թիմի որոշումն ընդդիմադիրների և փորձագետների շրջանում հարցեր է առաջ բերել։ «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Գեղամ Մանուկյանը հասցրել է գաղտնի բաժնում ծանոթանալ փաստաթղթին։ Ասում է՝ իշխանության քաղաքական նպատակն էր «այլոց մեղավոր կարգել, իսկ Փաշինյանին հրեշտակի թևեր հագցնել ու մաքրագործել», ինչը սակայն չի հաջողվել անել։
Ռազմական փորձագետ Էդուարդ Առաքելյանը Civilnet.am-ում թեմային նվիրված հոդված է հրապարակել, որում նկատել է՝ ռազմական պարտությունները հաճախ են դառնում հետաքննությունների առարկա։ Դրա նպատակն, ըստ նրա, ոչ միայն մեղավորներին, այլև համակարգային սխալները բացահայտելն է։ Ասում է՝ նման փաստաթղթերի արդյունավետությունն անմիջականորեն կախված է դրանց թափանցիկությունից։
«Զեկույցի գաղտնազերծման մերժումը կարող է պայմանավորված լինել գործող իշխանության քաղաքական հաշվարկներով և սեփական հեղինակության կորստի վախով»,- արձանագրել է Առաքելյանը։
- Արցախի անկման երկրորդ տարելիցն է, պաշտոնական Երևանը լուռ է
- Առաջընթա՞ց, թե՞ հետքայլ․ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը լուծարվեց
- «Ոտքի տակ կտամ ձեզ, ոչ թե կբանավիճեմ»․ Փաշինյանի ելույթն ու ընդդիմության արձագանքը
44-օրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովի աշխատանքներին մասնակցել են միայն իշխանական պատգամավորները։ Խորհրդարանական ընդդիմությունն ի սկզբանե բոյկոտել է այն՝ պնդելով, որ «պատերազմում կրած պարտության պատասխանատուները չեն կարող օբյեկտիվ քննություն անցկացնել»:
Քննիչ հանձնաժողովում հարցաքննվել են բազմաթիվ բարձրաստիճան պաշտոնյաներ՝ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, պատերազմի օրերին Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետ Օնիկ Գասպարյանը, Պաշտպանության նախարար Դավիթ Տոնոյանը, Արտաքին գործերի նախարար Զոհրաբ Մնացականյանը և այլոք։
Փա՞կ, թե՞ լիագումար նիստի քննարկման առարկա․ թեժ բանավեճ իշխող ուժի ներսում
Քննիչ հանձնաժողովի զեկույցը գաղտնի բաժին է ուղարկվել ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանի որոշմամբ։ Նրա պարզաբանմամբ՝ փաստաթուղթը նիստերի օրակարգ մտցնելու իրավական հիմքեր չկան, զեկույցի ժամկետները խախտվել են։
«Հարցը խախտելը չի, է, հարցը էն է, որ իրոք գործը էնքան ծավալուն է եղել, որ դա երկար ժամկետ է իրենից վերցրել։ Եվ [հանձնաժողովի նախագահ] պարոն Քոչարյանին ես ոչ մի բանի մեջ էս առումով չեմ մեղադրում»,- միաժամանակ նշել է Սիմոնյանը:
44-օրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովը ստեղծվել է 2022 թ․-ի փետրվարին։ ԱԺ կանոնակարգ օրենքի համաձայն՝ քննիչ հանձնաժողովի լիազորությունների ժամկետը մինչև վեց ամիս է, որը կարող է երկու անգամ, հանձնաժողովի առաջարկությամբ՝ Ազգային ժողովի որոշմամբ երկարաձգվել մինչև վեցական ամսով: Եթե մինչ այդ զեկույց չի ներկայացվում, հանձնաժողովի լիազորությունները համարվում են ավարտված:
Իշխանական պատգամավոր, հանձնաժողովի նախագահ Անդրանիկ Քոչարյանը, սակայն, կարծում է՝ ինքը ժամկետ չի խախտել: Համոզված է՝ զեկույցը պետք է ԱԺ հերթական նիստում քննարկման դրվեր ԱԺ խոսնակի՝ փաստաթուղթը ստանալուց հետո մեկամսյա ժամկետում։
Տեղական ԶԼՄ-ներում շրջանառվում են նաև վարկածներ այն մասին, որ զեկույցի հրապարակման հարցի շուրջ տարաձայնությունները Սիմոնյան-Քոչարյան լարվածության հետևանք են։
ԱԺ նախագահը վստահեցնում է՝ Անդրանիկ Քոչարյանի հետ որևէ խնդիր չունի, պարզապես իրավական կարգավորումները տարբեր կերպ են մեկնաբանում։ Քննիչ հանձնաժողովի նախագահը, սակայն, Factor TV-ի եթերում նկատել է՝ եթե ի վերջո զեկույցը չմտնի լիագումարի օրակարգ, ուրեմն կասկածները, թե Սիմոնյանն անձնական շահագրգռվածությունից ելնելով է դա արել, կհաստատվեն։
Ալեն Սիմոնյանը հայտարարել է՝ փաստաթուղթը կներկայացվի փակ լսումների ձևաչափով։ Անդրանիկ Քոչարյանը, սակայն, դեմ է դրան։
«Ամենակարևորը ինքդ քո հետքի վրա դուրս չգալն է»․ ընդդիմության տեսակետը
Քննիչ հանձնաժողովի զեկույցին գաղտնի բաժնում ծանոթացել է ընդդիմադիր պատգամավոր Գեղամ Մանուկյանը։
«Հայտնի խոսք կա՝ հանցագործության բացահայտման մեջ ամենակարևորը ինքդ քո հետքի վրա դուրս չգալն է: Այդ նախադասությունը հատուկ եմ օգտագործում»,- նկատել է նա։
Ընդդիմադիր պատգամավորի փոխանցմամբ՝ փաստաթղթում հարցադրումներ կան նաև Փաշինյանի ռազմավարական որոշումների և կադրային նշանակումների վերաբերյալ։
«Ազատության» հետ զրույցում Մանուկյանը նշել է՝ փակագծեր բացել չի կարող, սակայն զեկույցը կարդալուց հետո սկսել է իրավապահ մարմիններին հարցումներ ուղարկել։
«Գլխավոր դատախազին՝ երեկ երկու հատ ուղարկել եմ, Քննչական կոմիտե՝ երկու հատ ուղարկել եմ։ Այսօր ուղարկելու եմ Ազգային անվտանգության ծառայություն խիստ կարևոր երկու [հարցում] հաստատման հետ կապված, որ կարող են ատոմային ռումբի ազդեցություն ունենալ Հայաստանում»,- մանրամասնել է նա։
Ռազմական փորձագետ Էդուարդ Առաքելյանի մեկնաբանությունը
«Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի ավարտից հետո անցած հինգ տարիների ընթացքում Հայաստանի իշխանությունները բազմիցս խոստացել էին բացահայտել պարտության պատճառները և պատասխանել հանրության հիմնական հարցերին՝ սկսած զորքերի կառավարման սխալներից մինչև աղետին հանգեցրած քաղաքական որոշումները։
2022 թ․-ին խորհրդարանը ստեղծեց պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող քննիչ հանձնաժողով։ Սակայն այն ձևավորվեց իշխանական մեծամասնության նախաձեռնությամբ, ինչը սկզբից արդեն կասկածի տակ էր դնում հանձնաժողովի անկախությունը՝ ի տարբերություն Իսրայելի նմանատիպ հանձնաժողովների, որոնք գործել են բարձր ինքնավարությամբ։
Հանձնաժողովի աշխատանքների մեկնարկին իշխանությունը ակտիվ PR արշավ իրականացրեց․ հրավիրվեց վարչապետը՝ ցուցմունք տալու համար, հանրությանը ցուցադրվում էր ինքնաքննադատության և թափանցիկության պատրաստակամություն։ Սակայն արդյունքը եղավ հակառակը․ պատրաստի զեկույցը գաղտնադրվեց, փոխանցվեց խորհրդարանի արխիվ և հասանելի դարձավ միայն սահմանափակ թվով անձանց՝ հատուկ մուտքի թույլտվությամբ։
Հնարավոր է՝ փաստաթղթում ներկայացված են 2020 թ․-ից ի վեր հանրային տիրույթում շրջանառվող հայտնի փաստեր և գնահատականներ։ Սակայն չի բացառվում, որ զեկույցում արձանագրված են նաև այնպիսի դրվագներ կամ որոշումներ, որոնք հրապարակման դեպքում կարող են մեկնաբանվել որպես ղեկավարության սխալ գործողություններ, պատերազմի կառավարման լուրջ բացթողումներ կամ ռազմավարական մակարդակի սխալ քաղաքական որոշումներ։
Պարտության հանգամանքների քննությունն ու դրա արդյունքների գաղտնազերծման մերժումը իշխանությունների համար կարճաժամկետում կարող են դիտվել որպես ապահով քայլ, բայց երկարաժամկետ տեսանկյունից դառնալ ռազմավարական սխալ։
Բանակն ու պետությունը չեն կարող վերափոխվել առանց սեփական սխալների ճանաչման։ Այլ երկրների փորձը ցույց է տալիս, որ նման զեկույցների հրապարակայնությունը չի թուլացնում պետությունը, այլ ընդհակառակը՝ նպաստում է ինստիտուցիոնալ կայունության ամրապնդմանը, հրամանատարական պատասխանատվության ձևավորմանը և հանրային վերահսկողության ապահովմանը։
Միաժամանակ այդ նույն փորձը ցույց է տալիս, որ սխալները թաքցնելու փորձը չի պաշտպանում քաղաքական գործիչներին և զինվորականներին հեղինակային կորուստներից։ Հետևաբար, զեկույցի գաղտնազերծման մերժումը կարող է պայմանավորված լինել գործող իշխանության քաղաքական հաշվարկներով և սեփական հեղինակության կորստի վախով։
Հայաստանի համար խորհրդարանական հանձնաժողովի զեկույցի հրապարակումը՝ հնարավորինս օբյեկտիվ քննության ապահովման պայմաններում, կարող էր դառնալ կարևոր քայլ դեպի պաշտպանական համակարգի ինստիտուցիոնալ վերականգնում և հետպատերազմյան վստահության ճգնաժամի հաղթահարում։
Իսկ զեկույցի արխիվացումը շարունակությունն է փակ լինելու այն ավանդույթի, որը, ի վերջո, կարող է թուլացնել պետությունը»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube
44-օրյա պատերազմին նվիրված զեկույցը չի հանրայնացվի
