Փոթի․ Վրաստանի աղքատ հարուստ քաղաքը
Վրաստանի նավահանգստային խոշորագույն քաղաքի բնակիչները բողոքում են աղքատությունից և գործազրկությունից
Փոթին խոշորագույն նավահանգիստ ունեցող քաղաք է Վրաստանում։ Սեփական եկամուտների հաշվին այն կարող է լցնել երկրի կենտրոնական բյուջեն և լավ ապրել։
Սակայն Վրաստանում ինքնակառավարման համակարգն այնպիսին է, որ այսօր քաղաքի եկամուտները գրեթե ամբողջությամբ փոխանցվում են կենտրոնական բյուջե։
Իսկ Փոթիի բնակիչները բողոքում են աղքատությունից և գործազրկությունից։ Երկրի գլխավոր նավահանգստային քաղաքի կոյուղին սարքին չէ, վատ վիճակում են ճանապարհները, իսկ ջրահեռացման համակարգի բացակայության պատճառով յուրաքանչյուր անձրևից հետո քաղաքը ողողվում է։ Փոթին շնչահեղձ է լինում ձկան հոտից, բնակիչները տանջվում են մոծակներից և ծանր մետաղներով թունավորված օդից։
Քաղաք ճահճի վրա
Քաղաքի առանձնահատուկ, Վրաստանի համար ոչ բնորոշ նախագիծը՝ խիստ ուղղահայաց և զուգահեռ փողոցներով, սիմետրիկ թաղամասերով, միևնույն չափսի տներով և կանաչ բակերով, առավել լավ է երևում օդից, օրինակ՝ դրոնով նկարահանելիս։
Ավելի քան 40 հազար բնակչությամբ Փոթին թերևս Վրաստանի միակ քաղաքն է, որտեղ քաղաքաշինական քաոս չկա։
«Սա փարիզյան պլան է», — հպարտությամբ ասում են Փոթիի բնակիչներն այդ համաչափության մասին հարցին պատասխանելիս։
Փոթիի կենտրոնում՝ նավահանգստից ոչ հեռու, փոքր կանաչ պուրակ կա՝ հետիոտնային կամարաձև կամուրջներով։
Ստվերում՝ փայտե նստարանին երկու տարեց մարդ է նստած՝ վանդակավոր տաբատով, ամբողջությամբ ճերմակահեր մի տղամարդ և դասական սև տաբատով ու մարզակոշիկներով մի կին, նրանք խոսում են ռուսերեն և վրացերեն։
«Յուրա Շիլովիցկի», — ներկայանում է տղամարդը։ Նա ասում է, որ ողջ կյանքը, մանկությունից սկսած, կապված է եղել Փոթիի նավահանգստի հետ։
«Փոթիի պատմությունը սկսվում է նավահանգստից։ Այն, ինչ տեսնում եք այստեղ, այս շենքերը նավահանգստի բնակելի շենքերն են։ Այս քաղաքը կառուցվել է նավահանգստին զուգահեռ և նավահանգստի համար… Փոթիի «Կոլխեթի» ֆուտբոլային թիմը նույնպես նավահանգստին էր պատկանում»,— պատմում է նա։
- Անակլիա․ նավահանգիստ Վրաստանում, որը քաղաքականության պատանդ է դարձել
- Վրաստան․ «Բաժանում, որն անհետևանք չի մնա»
Փոթի քաղաքը տեղակայված է Սև ծովի ափին, Վրաստանի արևմուտքի՝ Կոլխիդիի ցածրադիր տեղանքում, Սամեգրելո-Զեմո Սվանեթի շրջանում։
Ծովից զատ՝ քաղաքով է անցնում Ռիոնի գետը, Փոթին սահմանակից է նաև երկու մեծ լճերի՝ Պալիաստոմի և Օքրոս Թբա (Ոսկե լիճ)։
Փոթիի պատմությունը սկսվում է դեռևս մեր թվարկությունից առաջ, VII-VI դարերի Ֆազիս լեգենդար քաղաքից։ Ֆազիսը հիմնվել է հույն գաղութարարների կողմից։ Ինչպես գրում է հին հույն պատմաբան Ստրաբոնը, այն ժամանակ այստեղ ապրել է տարբեր լեզուներով խոսող 60 ցեղախումբ։
Իր ժամանակակից նշանակությունը Փոթին ձեռք է բերել 1858 թ-ին․ այդ տարի Փոթին նավահանգստային քաղաք է հայտարարվել։
Արարողությանը ներկա է եղել ֆրանսիացի գրող Ալեքսանդր Դյուման, որն ավելի ուշ այդ իրադարձությունը նկարագրել է իր «Կովկաս» գրքում։
Դյումայի նկարագրությունում Փոթին իրենից ներկայացնում էր փայտե ցցագերանների վրա կառուցված մի քանի տուն՝ շրջապատված ճահիճներով, ցեխով և մոծակներով։ Այստեղ տարածված է եղել մալարիան, և, ինչպես Դյուման է գրել, այն «դրախտ էր խոզերի համար»։
Չորս տասնամյակ անց՝ 1894 թ-ին, քաղաքապետ է նշանակվել վրացի հայտնի հասարակական գործիչ Նիկո Նիկոլաձեն։ Փոթիի կայացումը որպես քաղաք՝ սիմետրիկ նախագծմամբ, սալարկված փողոցներով, կամուրջներով, կոկիկ տներով, կապված է Նիկոլաձեի անվան հետ։
Նիկոլաձեն Փոթի է բերել գերմանացի ճարտարապետ Էդմունդ Ֆրիկին և նրան հանձնարարել նախագծել քաղաքը։ Փոթիում մինչ օրս պահպանվել են նրա նախագծած շենքերը։ Դրանք մոտ 70 կառույցներ են, որոնք այժմ մշակութային ժառանգության կարգավիճակ ունեն։
Նիկո Նիկոլաձեի անվան հետ է կապված նաև Փոթիի նավահանգստի զգալի ընդլայնումն ու 1867-1874 թթ-ին Անդրկովկասում Թբիլիսի-Փոթի առաջին երկաթուղու շինարարությունը։
Այսօր Փոթիի նավահանգիստը խոշորագույնն է Վրաստանում, ունի 15 կառան, որոնց երկարությունը 29 կիլոմետր է։ Այս տարածքում ավելի քան 20 նավահանգստային ամբարձիչ է աշխատում, անցնում է 17 կմ երկարությամբ երկաթուղային ճյուղը։
XXI դարի Փոթին և բաց թողնված եկամուտը
Փոթիի բնակիչներն ասում են, որ քաղաքի զարգացումն արդեն երկար տարիներ է՝ կանգ է առել, և պատճառը Վրաստանում իրական ինքնակառավարման բացակայությունն է։ Կենտրոնը քաղաքին միջոց չի թողնում զարգացման համար։
Այստեղ կրկին հիշում են նախկին ժամանակները․ ժամանակին Փոթիի վերածնումը սկսվել է այսպես կոչված «փութի հարկից», որը նույնպես նախաձեռնել է Նիկո Նիկոլաձեն։
«Փութի հարկը» նշանակում էր, որ Փոթիի նավահանգստից դուրս բերված ապրանքի յուրաքանյուր փութի դիմաց տեղի բյուջեն ստանում է այն ժամանակվա կես կոպեկը։ Շնորհիվ այս հայեցակարգի՝ Նիկո Նիկոլաձեն 1894 թ-ին ավելացրել է Փոթիի բյուջեն 75-ից մինչև 723 հազար ռուբլի։ Իսկ ճահճացած ավանը 10 տարում վերածվել է եվրոպական տիպի քաղաքի։
Այսօր երկրում գործող հարկաբյուջետային քաղաքականության համաձայն՝ 2007 թ-ից մունիցիպալ մարմինների բյուջեում մնում է միայն հողահարկն ու գույքահարկը, ինչպես նաև տեղի հարկահանության և տարբեր տուգանքներից գոյացած գումարները։ Եկամտահարկն ու շահութահարկը փոխանցվում են կենտրոնական բյուջե և շրջաններ են վերադառնում փոխանցումների տեսքով։
«Փոթիի եկամտի փաստացի 90 տոկոսը փոխանցվում է կենտրոնական բյուջե»,- ասում է Փոթիի նախկին քաղաքապետ Վախթանգ Ալանիան։
Փոթիի 2021 թ-ի բյուջեն կազմում է 20 մլն 792 հազար լարի [մոտ $6,6 մլն]։ Դրանից 14 մլն 532 հազարը հարկերից ստացված գումարն է։ Որպես նպատակային փոխանցում՝ Փոթին այս տարի կենտրոնական բյուջեից կստանա շուրջ 5,9 մլն լարի [մոտ $1,8 մլն]։
Այս միջոցներին գումարվում է նախորդ տարվա մնացորդը, ու քաղաքի ընդհանուր բյուջեն կազմում է մինչև 32 մլն լարի [մոտ $10 մլն], մեզ բացատրեցին քաղաքապետարանի մամուլի ծառայությունում։
«Եկամտային ծառայությունից տեղեկություններ եմ խնդրել այն միջոցների մասին, որոնք Փոթին փոխանցել է կենտրոնական բյուջե, պարզվել է, որ 2020 թ-ին դա կազմել է 48 մլն լարի [մոտ $15,2 մլն]»,— պատմում է լրագրող և ակտիվիստ Էլիսո Ջանաշիան։
Ինքնակառավարման եվրոպական չափանիշի համաձայն՝ այդ 48 միլիոնի ոչ պակաս, քան 15 տոկոսը պետք է տեղում մնա, ասում է ինքնակառավարման հարցերի փորձագետ Իրակլի Մելաշվիլին․
«Սրան պետք է գումարել ոչ լիարժեք հավաքագրված գույքահարկը, ինչը նունպես խնդիր է Վրաստանում, քանի որ գույքը կամ թերագնահատված է, կամ մինչ օրս մունիցիպալիտետին չի պատկանում»։
2001 թ-ին Փոթիի այն ժամանակվա քաղաքային խորհուրդը նավահանգստին էր փոխանցել 380 հեկտար՝ այդպիսով հարյուրավոր միլիոն լարիի վնաս հասցնելով տեղի բյուջեին, հիշեցնում է Վախթանգ Ալանիան․
«Այդ հողի վրա ստեղծվել է ազատ ինդուստրիալ գոտի, սակայն, նախ՝ այն հարկ եղած ձևով չի զարգացել, երկրորդը՝ այս շրջանում արդյունաբերությունից, ինչպես և նավահանգստից ստացվող եկամուտը բաշխվում է նույն սկզբունքով՝ մեծ մասը գնում է կենտրոնական բյուջե»։
Մելաշվիլին որպես օրինակ է նշում այդ 380 հեկտարը, որն ավելի ուշ վաճառվել է 155 մլն դոլարով, և Փոթին կորցրել է այդ գումարի մեկ երրորդը (երբ կառավարությունը վաճառում է մունիցիպալիտետի սեփականությունը, տեղական իշխանությունն իրավունք ունի պահանջելու այդ գումարի 30 տոկոսը), ինչը գրեթե հավասար է Փոթիի ութ տարվա բյուջեին։
«Իսկ հիմա հաշվեք․ միայն մեկ գործողությունից քաղաքը կորցրել է իր մի քանի տարվա բյուջեն, բան չի մնում եկամտահարկից և շահութահարկից, գույքահարկ քիչ են վճարում։ Սրան գումարեք եկամուտը, որն ամեն տարի կորում է չտրամադրված գույքի պատճառով։ Սրանք այն բանի տարրական օրինակներ են, թե ինչպես է քաղաքը տարեկան տասնյակ միլիոններ կորցնում»։
«Փոթին տարածաշրջանի դարպասն է, Հայաստանն ու Ադրբեջանն առևտուրն իրականացնում են Փոթիի նավահանգստի միջոցով, և պետք էր շատ գլուխ կոտրել՝ քաղաքը դոտացիոն դարձնելու, իսկ դրա բյուջեն ընդամենը 6,5 մլն դոլարի հասցնելու համար»,- ասում է Մելաշվիլին։
Մյուս երկրների նավահանգստային քաղաքները տնտեսապես ամենազարգացածն են, օրինակ՝ Համբուրգը կամ Ամստերդամը, ասում է ինքնակառավարման հարցերի մյուս փորձագետ Կոտե Կանդելակին, որը քաղաքացիական մշակույթի միջազգային կենտրոնի նախագահն է։ Իսկ Փոթին աշխարհի նավահանգստային քաղաքներից տարբերվում է իր աղքատությամբ․
«Այս քաղաքը ժամանակին զարգանում էր որպես նավահանգիստ և պետք է ամենահարուստներից մեկը դառնար։ Սակայն, ցավոք, այս խնդիրը գոյություն ունի դեռևս խորհրդային ժամանակներից․ կախվածություն կենտրոնից, չնչին տրանսֆերտներ, որոնք քաղաքը ձեռնունայն են դարձնում։ Ներկա պահին գիտենք, որ Փոթիում շատ խնդիրներ կան՝ սկսած բնապահպանությունից և ավարտած ենթակառուցվածքների խնդիրներով»։
«Սա շատ անարդար քաղաքականություն է, — ասում է Էլիսո Ջանաշիան, – Փոթիի բնակիչներն իրենց քաղաքում կարողություն են ստեղծում, ուզում են այն ավելի լավը դարձնել, իսկ փողը գնում է կենտրոնական բյուջե։ Այժմ նավահանգիստն առանձին է, քաղաքն՝ առանձին։ Տնտեսական ակտիվությունը մեռնում է»։
Կոտե Կանդելակին նույնպես բյուջեի նման բաշխումն անարդար է համարում և ասում է, որ այդպիսի քաղաքականությունը խնդիրների շղթայի և շրջանների դատարկման է բերում․
«Նման վերաբերմունքը սպանում է տնտեսական զարգացման մեջ միջոցներ ներդնելու քաղաքի մոտիվացիան։ Նախ՝ այն ռեսուրս չունի (սեփականություն), երկրորդը՝ խթան չունի։ Ահա թե ինչու, եթե հարցնեք Փոթիի ցանկացած չաշխատող հասարակ բնակչի, թե ինչ է նախընտրում, նա կասի, որ նախընտրում է փակել այդ ձեռնարկություններն ու ապրել մաքուր քաղաքում»։
Այս մասին են խոսում նաև քաղաքացիներից ոմանք։
«Ես Փոթիում եմ ապրում 30 տարի, բայց այդպես էլ չեմ կարողացել նավահանգստում աշխատանքի տեղավորվել։ Պետք է «վերևներում» ազգական, զարմիկ ունենալ, որ քեզ գոնե որպես բահով աշխատող բանվոր վերցնեն»,- ասում է Գոչա Ցացուան, որն այժմ աշխատում է Փոթիի գործարաններից մեկում և ամսական 400 լարի [մոտ $130] աշխատավարձ ստանում։
Ինչո՞ւ Փոթին չի կարող զբոսաշրջությամբ ապրել
Մենք Փոթի ենք եկել հունիսի երկրորդ կեսին, սակայն քաղաքից չի երևում, որ այն պատրաստվում է զբոսաշրջային սեզոնին։ Զբոսաշրջային ենթակառուցվածք գրեթե չկա․ ո՛չ ամառային սրճարաններ և բարեր, ո՛չ բազմագույն փչովի փրկողակների և ներքնակների երկար շարքեր, ինչպես մյուս ծովափնյա քաղաքներում։
Հանգստացողներ նույնպես չկան։
Սակայն, ըստ զբոսաշրջության մասնագետների, նավահանգստային քաղաքը զբոսաշրջային մեծ ներուժ ունի․ այստեղի կլիման խոնավ և տաք ծովային է, մագնիսական ավազ կա, լճեր, գետեր, Կոլխիդայի յուրահատուկ բնությունը, մշակութային ժառանգություն։
Բնակիչներն ասում են, որ քաղաքի հանգստի գոտին գրեթե յուրացված չէ։ Օրինակ՝ Մալտակվան՝ մագնիսական ավազով և փշատերև անտառներով Փոթիի արվարձանը։
«Փոթիի դիրքը, ծովը, լճերը, գետերը, Կոլխեթիի ազգային պարկը շատ բան են թույլ տալիս անել։ Փոթին այստեղ ներուժ ունի ջրային, հետիոտնային և մշակութային-ճանաչողական զբոսաշրջության զարգացման համար»,- ասում է պատմաբան և հետազոտող Սիլովան Գվասալիան։
Սակայն միայն բնական պայմանները քիչ են ժամանակակից զբոսաշրջության զարգացման համար։
«Քաղաքին ենթակառուցվածք է պետք, բարեր, ռեստորաններ, զվարճանք։ Երբ զբոսաշրջիկ է գալիս, նրան հետաքրքրում են ոչ միայն ծովն ու գետերը։ Ցավոք, չեմ տեսնում, որ այս ուղղությամբ որևէ բան արվի», — ասում է նախկին քաղաքապետ Վախթանգ Ալանիան։
Զբոսաշրջության փորձագետների կարծիքով, այսօր Փոթիում ոչ մի նորմալ հյուրանոց չկա, որտեղ զբոսաշրջիկները կարող են գիշերել։ Մալտակվայի հանգստյան գոտում արդեն երկար տարիներ է՝ անկազմակերպ և աղտոտված լողափի խնդիր կա։
«Ծախսերի դետեկտոր» հասարակական կազմակերպությունը, որն ուսումնասիրում է բյուջետային միջոցների ծախսը, հայտնաբերել է, որ Փոթիի մունիցիպալիտետը 18,5 մլն լարի [մոտ $5,8 մլն] է տրամադրել Մալտակվայի լողափի բարեկարգմանը։ Այդ միջոցների կեսից ավելին՝ 10 միլիոնն արդեն ծախսվել է, թեև լողափի գոտին դեռ չի օգտագործվում։
Ըստ կազմակերպության տեղեկության՝ Մալտակվայի բարեկարգման տենդեր է հայտարարվել չորս անգամ։ Երկու տարբեր ընկերություններ, որոնք տենդերը շահել են առաջին երկու անգամ, ընդհանուր առմամբ ավելի քան վեց միլիոն լարի [մոտ $1,9 մլն] են ստացել անորակ և ուշացումով իրականացրած աշխատանքի դիմաց։
«Դրանից հետո Փոթին ևս երկու տենդեր է հայտարարել, որոնցից մեկը շահել է իշխող կուսակցության New Road դոնոր ընկերությունը, մյուսը՝ ZM Group Ltd.-ն, որը պետք է աշխատանքն ավարտեր չորս ամիս առաջ»,- գրում է «Դետեկտորը»։
Փոթիի քաղաքապետարանում JAMnews-ին հաղորդել են, որ կառավարությունն ակտիվորեն աշխատում է զբոսաշրջային նախագծերի վրա։
Մասնավորապես, վերականգնվել է Փոթիի մշակույթի և հանգստի այգին։ Բացի այդ, Մորտոցկալա լճի վրա ձկնորսական ենթակառուցվածք՝ կառանատեղ է կազմակերպվել, ինչպես նաև ծածկեր և այցելուների ու ձկնորսների սպասարկման կենտրոններ։
Քաղաքապետարանի լավատեսությունը չեն կիսում տեղի բնակիչները։ Սիլովան Գվասալիան ասում է, որ Փոթին որպես զբոսաշրջային գոտի գոյություն ունի միայն հռչակագրի մակարդակում, ըստ էության, այս ուղղությամբ ոչինչ չի արվում։ Ոչինչ չի արվում նաև ներդրողների գրավման համար։
«Ոչինչ չի արվել Փոթիում խոշոր հյուրանոցների շինարարության համար, ինչպես, օրինակ, հարևան Անակլիա հանգստավայրում։ Այդ հյուրանոցները հետո ինքնուրույն զարգացնելու են ոլորտը, զարգանալու են մանր ու միջին ձեռնարկությունները, սպասարկման հատվածը։ Սակայն, կարծես, կառավարությունն այդպիսի տեսլական չունի»,— ասում է Սիլովան Գվասալիան։
Խնդիրներ, որոնք չեն լուծվում
Քանի որ Փոթին փող չունի սեփական զարգացման համար, այն ամբողջությամբ կախված է նրանից, թե ինչ նախագծեր է շրջանում պլանավորում Թբիլիսին։ Խնդիրները շատ են, և դրանցից գրեթե ոչ մեկը չի լուծվում։
Ցանկացած տեղացուց հարցրեք, թե որն է քաղաքի խնդիրը, առաջին իսկ պատասխանը ձկան հոտն է։
Տարվա մեջ բազմաթիվ ամիսներ, հատկապես՝ նոյեմբերից փետրվար, մանրաձկան որսի ժամանակ, բնակիչները տանջվում են հոտից։
Այն այնքան սուր է, որ աչքերն է այրում, գլխացավ, թունավորում և շնչառական խնդիրներ առաջացնում։
«Փաստացի՝ մենք չենք կարողանում պատուհան բացել, ձմռանը ձկան հոտ է գալիս, ամռանը փոշի է»,- ասում է տեղի բնակիչ Լյուբա Չալայան։
Վրաստանի շրջակա միջավայրի պաշտպանության նախարարության տվյալներով՝ Փոթիում ձկնամշակման չորս ձեռնարկություն է աշխատում։
Տեղացիների խոսքով՝ այդ անտանելի հոտի պատճառը ձեռնարկություններում սանիտարական նորմերի չպահպանումն է, օդի մաքրման հատուկ ֆիլտրերի բացակայությունը, թափոնները ծովը նետելը, ձկան նեխումն ու անսարք բեռնատարներով տեղափոխումը։
Փոթիի բնակիչները տարիներով պայքարում են, ակցիաներ են անցկացնում, լրագրողների հետ են շփվում։ Ֆեյսբուքում հատուկ խումբ կա, որտեղ մարդիկ, որոնք անհանգստացած են այս խնդրով, իրենց կարծիքն են արտահայտում։ Դեռևս ամեն ինչ ապարդյուն է։
Transparency International Georgia-ն 2018 թ-ին ուսումնասիրել է Փոթիի ձկնամշակման ձեռնարկությունների աշխատանքը։
Հետազոտությունում ասվում է, որ այդ չորս ընկերություններից երեքի բաժնետերերը ներկայիս և նախկին իշխող կուսակցությունների դոնորներն ու նրանց հետ կապված անձինք են։ Այդ ձեռնարկությունները շրջակա միջավայրի աղտոտման համար բազմիցս տուգանվել են բնապահպանական վերահսկողության դեպարտամենտի կողմից։
Ոչ միայն ձկան հոտն է սպառնում Փոթիի բնակիչների կյանքին և առողջությանը։
Վերջին մի քանի տարում Փոթիի բռնի տեղահանվածների ավանի բնակիչները տառապում են բեռնատարների աղմուկից, արտանետումներից և ծանր մետաղների վերամշակումից։
Ավանի երկու փողոցները՝ Ջավախիշվիլին ու Ճավճավաձեն, սահմանակից են Փոթիի արդյունաբերական գոտուն։ Բարձրահարկների վերևի հարկերից երևում է կուտակված բեռը տերմինալի տարածքում։
Տերմինալից պատշգամբներում և պատուհանների վրա դեղին փոշի է հավաքվում։
«Այստեղ այդպիսի բեռներ են բեռնաթափվում, և իրավիճակն այնպիսին է, որ կյանքն անտանելի է։ Հատակը լվանում ենք առավոտյան և երեկոյան, և երբ քամում ենք հատակի շորը, մուր է թափվում։ Առավոտյան ամենուրեք փոշի է, մաքրում եմ, իսկ երեկոյան նույն բանն է։ Երեխաներն ամեն ինչին ձեռք են տալիս, փոքրն ամեն ինչ բերանն է տանում, մեր երեխաներին չեն զննել, հնարավոր է, որ նրանց արյան մեջ նույնպես կապար կա»,- ասում է տեղի բնակիչ Աննա Շուքվանին։
Այս ավանում շուրջ 70 երեխա է ապրում, և նրանցից շատերի արյան մեջ կապարի բարձր պարունակություն է հայտնաբերվել։
Բռնի տեղահանվածները քաղաքապետարանին խնդրում են իրենց վերաբնակեցնել։ Փոթիի քաղաքապետարանը նշում է, որ այս հարցով հանձնաժողով է ստեղծվել։
«Ներդրող են փնտրում, որը տարածքով հետաքրքրվելու դեպքում տեղի բնակիչներին այլ թաղամասում բնակարան կտրամադրի»,— մեզ հաղորդել են քաղաքապետարանից։
Քաղաքի հիմնական խնդիրների թվում է կոյուղու, ջրահեռացման խողովակաշարի և պոմպակայանների աշխատանքի խաթարումը, ասում է լրագրող Էլիսո Ջանաշիան․
«Քաղաքում պոմպակայանների տեղակայման և վերանորոգման համար կպահանջվի ոչ պակաս, քան 13-14 մլն լարի [մոտ $4,3 մլն]։ Դա քաղաքի գրեթե մեկ տարվա բյուջեն է։ Ահա թե ինչու ոչ մի իշխանություն, չունենալով ֆինանսական անկախություն, չի կարողացել լուծել Փոթիի խնդիրները»։
Այս խնդրի հետ է կապված նաև մոծակների մշտական «գրոհը»․ քաղաքը հաճախ է ողողվում, ջուրը ճահճանում է խողովակներում, և միջատները բազմանում են։
«Այն, ինչ տեղի է ունենում Փոթիում, քաղաքի մաքուր թալան է»,- ասում է Իրակլի Մելաշվիլին։ Նրա խոսքով՝ կենտրոնն ուզում է այնպես անել, որ մունիցիպալիտետն իր եկամուտները չունենա և անընդհատ նայի կենտրոնի ձեռքին և սատարի կառավարությանը․ «այդպես է աշխատում համակարգը»։
Էլիսո Ջանաշիայի խոսքով՝ կենտրոնի առաջնահերթությունները հաճախ չեն համապատասխանում տեղի բնակիչների պահանջմունքներին․
«Ամեն անգամ, երբ անձրև է գալիս, Փոթին ողողվում է, կաթվածահար լինում, մեքենաները լողում են, քաղաքը մեռնում է, անհնար է տեղաշարժվել։ Փոխարենը, օրինակ, Մունիցիպալ զարգացման հիմնադարմը Փոթիում 16 մլն լարիի [մոտ $5 մլն] լողավազան է կառուցել։ Այն դեռ շահագործման չի հանձնվել»,- ասում է Ջանաշիան։
JAMnews-ը դիմել է Փոթիի քաղաքապետարան՝ քաղաքում պլանավորվող ենթակառուցվածքային նախագծերի մասին տեղեկություն տրամադրելու խնդրանքով։ Ցանկն իրոք մեծ է։
Քաղաքապետարանը տեղեկացրել է, որ 2020-2021 թթ-ին ենթակառուցվածքային աշխատանքներ են իրականացվել Փոթիի 135 օբյեկտներում։ Դրանք ներառում են Փոթիի ներքաղաքային ճանապարհների վերանորոգումը, շենքերի տանիքների վերականգնումը, մանկապարտեզների վերանորոգումը, մարզական հարթակների և հաստատությունների վերականգնումը։
«Մենք պատրաստվում ենք 2023 թ-ին Ֆուտբոլի Եվրոպայի երիտասարդական առաջնությանն ու այդ կարևոր միջոցառումն անցկացնելու ենք երկու նոր մարզադաշտերով և համապատասխան ենթակառուցվածքով։ Դա Փոթիի կենտրոնական մարզադաշտն է և Ֆուտբոլի ֆեդերացիայի Փոթիի ֆուտբոլային դպրոցի տեխնիկական կենտրոնը։ Մոտ ժամանակներս շահագործման կհանձնվի լողավազանով մարզահամալիրը»,- իր գրավոր պատասխանում նշել է Փոթիի քաղաքապետ Գոչա Կուրդգելիան։
Ի՞նչը կօգնի Փոթիին․ արդյո՞ք ելք կա
«Հասարակական ակտիվությունը»,- առանց երկար մտածելու պատասխանում է Էլիսո Ջանաշիան, երբ նրան հարցնում եմ, թե ինչը կփրկի քաղաքը։
Էլիսոն ասում է, որ քաղաքացիական հասարակությունն ակտիվություն չի ցուցաբերում Փոթիում, բայց վերջերս դրա նախանշանները երևում են։ Օրինակ՝ «Փոթին՝ հանուն իր իրավունքների» նախաձեռնող խումբը։
Այս խումը գոյություն ունի ընդամենը մի քանի ամիս, բայց այն արդեն հաջող հասարակական արշավեր է անցկացրել։
Օրինակ՝ խմբի նախաձեռնությամբ նավահանգստի մոտ ապրող երեխաների արյան անալիզներ են անցկացվել տեղի բյուջեի հաշվին։ 2021 թ-ի բյուջեից այս նպատակով 50 հազար լարի [մոտ $16 հազար] է տրամադրվել։
Այդ գումարով մոտ 150 երեխաների արյան մեջ կստուգվի կապարի, պղնձի, կադմիումի, ալյումինիումի և սնդիկի առկայությունը։
Հաջորդ քայլը կլինի այդ երեխաների բուժման համար անհրաժեշտ միջոցների տրամադրումը։
«Փոթիի գլխավոր դժբախտությունն անիսկական ինքնակառավարումն է։ Մարդիկ, որոնք տնօրինում են բյուջեն, իրականում որոշումներ չեն կայացնում»,- ասում է Էլիսո Ջաշանիան։
Նա կարծում է, որ քաղաքին այնպիսի քաղաքապետ է պետք, որը ոչ թե կենտրոնին է լսելու, այլ կարողանալու է համարձակ որոշումներ կայացնել՝ հաշվի առնելով տեղի բնակչության շահերը․
«Օրինակ՝ այդ պոմպակայանների հարցը։ Մասնագետների հետ խորհրդակցելով և մի շարք հետազոտություններ անցկացնելով՝ մենք այն եզրակացության ենք եկել, որ քաղաքին անհրաժեշտ է մոտ 1 մլն լարի [մոտ $317 հազար]։ Լողավազանի վրա ծախսված գումարով կարելի էր 16 պոմպակայան կառուցել։ Լավ իշխանությունը եթե ոչ մեկ տարվա, ապա գոնե չորս տարվա ծրագիր կարող էր կազմել, որպեսզի տարեկան 4-5 պոմպակայան բացվի։ Բայց մենք այդպիսի իշխանություն չունենք»։
Կոտե Կանդելակին ասում է, որ ապակենտրոնացման համար քաղաքական կամք չկա, որովհետև կենտրոնից կախվածությունը վերահսկողության լավ մեխանիզմ է․
«Հիմա մեզ ասացին, որ շրջանների զարգացման վրա կենտրոնական բյուջեից ծախսվելու է 500 մլն լարի [մոտ $160 մլն]։ Եթե բյուջեում կա այդ գումարը, ապա այն ի սկզբանե կարելի էր տալ մունիցիպալիտետներին, և դրանք արդեն կորոշեին, թե ինչ և ինչպես անել իրենց քաղաքներում։ Սակայն այդ (կենտրոնացված) մոտեցումից չի կարողանում հրաժարվել ոչ մի կառավարություն, էլիտաները չեն ուզում կորցնել ազդեցության լծակները, որոնց օգնությամբ վերահսկում են ողջ երկիրը»։
Իրակլի Մելաշվիլիի խոսքով՝ հնազանդ քաղաքապետներն ու մունիցիպալիտետների վերահսկողությունը կենտրոնին անհրաժեշտ է, նախևառաջ, ընտրությունների պատճառով․
«Եթե գույքահարկի հավաքագրումը խնդրահարույց չլիներ, եթե մյուս հարկերը մնային քաղաքային բյուջեում, ապա քաղաքապետարանը սեփական եկամուտը կունենար և այլևս կախված չէր լինի կենտրոնից։ Հետևաբար, կենտրոնն էլ չէր կարողանա վերահսկել բոլոր քաղաքապետներին, որպեսզի նրանք հավատարիմ լինեին, և անհրաժեշտության դեպքում չէր կարողանա վարչական ռեսուրսն օգտագործել թե՛ ընտրական, թե՛ մյուս քաղաքական նպատակներով»։
Կոտե Կանդելակին ասում է, որ, եթե մունիցիպալիտետները, որոնք մեծ ռեսուրսներ են ծախսում, ավելի շատ եկամուտ ստանային, դա կավելացներ մրցակցությունն ու մյուս մունիցիպալիտետներին կստիպեր ավելի ակտիվ լինել տնտեսության զարգացման հարցում։
Փոթիի քաղաքապետարանը JAMnews-ին հաղորդել է, որ պլան ունի, որի իրականացումից հետո «Փոթի կվերականգնի իր առանձնահատուկ գործառույթը, որը պայմանավորված է նրա աշխարհաքաղաքական դիրքով»։
Փոթիի քաղաքապետարանը հաղորդում է, որ հաստատվել է Մալտակվա շրջանի զարգացման պլանը, որի նպատակը դրա զբոսաշրջային ներուժն օգտագործելն է։ Այն ներառում է բարձրահարկ (մինչև 16 հարկանի) հյուրանոցների, մարզահամալիրների, էկոքոթեջների, բնակելի շենքերի և հանգստյան տների շինարարություն։
«Նշենք նաև, որ Փոթիում երկու նոր նավահանգիստ է կառուցվում։ Ներդրումների ընդհանուր ծավալը գերազանցում է կես միլիարդը։ Արդյունքում՝ մինչև հազար աշխատատեղ կստեղծվի», — գրում է Փոթիի քաղաքապետարանը։
Փոթիի բնակիչները, որոնք տարիներով պահանջում են ձկան հոտի վերացում և կոյուղու վերանորոգում, չեն հավատում այս հավանոտ պլաններին։
«Քանի տարի է՝ մի հյուրանոց չի կառուցվել քաղաքում», — հիշեցնում է Սիլովան Գվասալիան։
Մարդիկ չգիտեն, թե ինչ է լինելու քաղաքի հետ տասը տարուց։ Նրանց կարծիքով՝ իշխանությունը նույնպես չգիտի։
Էլիսո Ջանաշիան նույն զգացողությունն ունի։
«Փոթին կարծես ստոպ-կադր լինի․ դինամիկա չի զգացվում։ Կենտրոնական կառավարությունը քաղաքի զարգացման հստակ տեսլական չունի։ Սակայն, եթե երկրում իրական ինքնակառավարում լիներ, մենք՝ բնակիչներս, տեղում կաշխատեինք այդ տեսլականի վրա։ Մենք ավելի լավ գիտենք, թե ինչ է մեզ պետք»։
«Մեդիացանցի» աջակցությամբ
