Վրաստանը պլանավորում է 2024 թ-ին Եվրամիությանն անդամակցելու գործընթաց սկսել։ Ի՞նչ է սա նշանակում
Վրաստանը Եվրամիությանն անդամակցելու հայտ կներկայացնի 2024-ին, դեռևս հունվարի 6-ին հայտարարել է Վրաստանի վարչապետ Գիորգի Գախարիան։
Իսկ հունվարի 19-ին Համաշխարհային բանկի Հարավային Կովկասի հարցերով տարածաշրջանային տնօրեն Սեբաստիան Մոլինեսուսը Վրաստանի վարչապետ Գիորգի Գախարիայի հետ հանդիպումից հետո հաղորդել է, որ Համաշխարհային բանկը պատրաստ է Վրաստանին աջակցել 2024 թ-ին ԵՄ անդամակցության պաշտոնական հայտի նախապատրաստման հարցում։
Ի՞նչ է երկրի համար նշանակում ԵՄանդամակցության հայտ ներկայացնելը։ Որքանո՞վ է Վրաստանը դրան պատրաստ, և արդյո՞ք կարելի է ասել, որ Վրաստանն իրոք ԵՄ անդամակցության թեկնածու երկիր կդառնա 2024 թ-ին։
Այս մասին զրուցել ենք «Բաց հասարակություն — Վրաստան» հիմնադրամի եվրոպական ինտեգրման ծրագրի ղեկավար Վանո Չխիկվաձեի հետ։
Ի՞նչ է լինելու, երբ Վրաստանը ԵՄ անդամակցության հայտ ներկայացնի
Նախևառաջ, Եվրամիության անդամակցության հայտի ներկայացումը պարզ ընթացակարգ է։ Հայտ կարող է ներկայացնել ցանկացած երկիր․ նրա առաջին դեմքի անունից նամակ է ուղարկվում Եվրախորհուրդ։
Եվ դրանից հետո արդեն սկսվում են դժվարությունները։
Հայտն ուսումնասիրվում է Եվրահանձնաժողովի կողմից։ Նրա եզրակացության հիման վրա անդամ պետությունները նախնական որոշում են կայացնում, թե արդյոք պետք է հայտատուին թեկնածուի կարգավիճակ տրամադրել։
Այնուհետև, հայտատու երկիրը պետք է հարցաշար լրացնի, որը որոշում է երկրի քաղաքական, տնտեսական և վարչական պատրաստակամությունը։ Եվ Եվրահանձնաժողովը ևս մեկ եզրակացություն է պատրաստում՝ արդեն թեկնածու երկրի պատասխանների հիման վրա։
- Վրաստանի 50 հազար քաղաքացի է գրանցվել Գերմանիայում աշխատելու համար ընդամենը մեկ օրում
- «Մայրիկի հետ շփում սկայպով»․ ինչպե՞ս են մեծանում երեխաները, որոնք ծնողները մեկնում են այլ երկիր աշխատելու
Հարցերի քանակը կախված է երկրից։ Օրինակ՝ Խորվաթիայի համար հարցաշարը կազմված է եղել 4 560 հարցից, իսկ Չեռնոգորիայինը՝ 2 178-ից։
Հայտատու երկրին երեք ամիս է տրվում հարցաշարը լրացնելու համար։ Սակայն դեպքեր են լինում, երբ գործընթացը երկարաձգվում է։
Այնուհետև սկսվում է ամենաբարդ և պատասխանատու փուլը՝ բանակցությունները։ Այս փուլում ուսումնասիրվում է թեկնածու երկրի օրենսդրությունը՝ համոզվելու համար, որ այն համապատասխանում է եվրոպականին։
Եվ եթե ոչ բոլոր օրենքներն են համապատասխանում այդ պահանջին, ապա թեկնածու երկրին ամենաերկարատև գործընթացն է սպասվում․ նա պետք է իր օրենսդրությունն ամբողջությամբ համապատասխանեցնի եվրոպականին։
Բանակցությունների փուլում հսկայական փաստաթուղթ է պատրաստվում, որը 35 գլուխներից է բաղկացած։ Դրանք բոլորը պետք է հաջողությամբ «փակվեն»։
Սակայն, սա նույնպես բավականին պայմանական փուլ է։ Մինչև վերջնական որոշումը ԵՄ-ն կարող է կրկին անդրադառնալ որոշ գլուխների՝ ցանկացած պահի և տարբեր պատճառներով։
Օրինակ՝ Չեռնոգորիան «պոտենցիալ թեկնածուի» (European Perspective) կարգավիճակ է ստացել դեռևս 2003 թ-ին, այն ժամանակ երկիրը Սերբիայի և Չեռնոգորիայի պետական միության կազմում էր։ Նա անդամակցության հայտ է ներկայացրել 2008 թ-ին, այնուհետև ևս երկու տարի է պահանջվել թեկնածուի կարգավիճակ ստանալու համար։ ԵՄ պաշտոնական անդամակցության շուրջ բանակցություններն ընթանում են 2012 թ-ից, սակայն Չեռնոգորիան դեռևս կարողացել է պայմանականորեն փակել հիմնական փաստաթղթի 35 գլուխներից միայն երեքը։
Մի խոսքով, Եվրամիությանն անդամակցելու հայտ ներկայացնելուց հետո տարիներ են պահանջվում թեկնածու երկրի կարգավիճակ ստանալու համար։
Որո՞նք են թեկնածուի կարգավիճակ ստանալուց առաջ երկրի գնահատման ընդհանուր չափանիշները
Կարելի է երեք հիմնական չափանիշ ընտրել, որոնք «կոպենհագենյան» են անվանում․
- Երկրում պետք է ամուր ինստիտուտներ լինեն, որոնք ապահովում են ժողովրդավարություն, օրենքի գերակայություն, մարդու իրավունքներ ու փոքրամասնությունների պաշտպանություն։
- Երկիրը պետք է շուկայական տնտեսություն ունենա, որը կարող է մրցակցել Եվրամիության շուկայում։
- Երկրում պետք է կիրառվեն եվրոպական օրենքներն ու որոշումները, որոնք վերաբերում են քաղաքական, տնտեսական և ֆինանսական հարցերին։
Ի՞նչ շանսեր ունի Վրաստանը 2024 թ-ին թեկնածուի կարգավիճակ ստանալու համար
Երկրի համար, որը մտադիր է ԵՄ անդամակցության հայտ ներկայացնել, ոսկե օրենքն իր ստանձնած պարտավորությունների ճիշտ և ժամանակին կատարումն է։
Վրաստանը պարտավորություններ է ստանձնել 2014 թ-ին, երբ Եվրամիության հետ ասոցացման համաձայնագիր է ստորագրել։ Խոսքը ժողովրդավարական ինստիտուտների ամրապնդման, մարդու իրավունքների պաշտպանության, օրենքի գերակայության, տնտեսության զարգացման, եվրոպական օրենսդրության ստեղծման մասին է։
Վերացական խոսքերի հետևում պետք է հստակ գործեր լինեն։ Սակայն ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումից հետո Վրաստանը բավականին անհամաչափ է շարժվում դեպի իր պարտավորությունների կատարում։
Ամենամեծ հաջողությունը գրանցվել է շրջակա միջավայրի պաշտպանության ոլորտում։ Կան նաև զգալի փոփոխություններ մարդու իրավունքների ոլորտում․ օրինակ՝ օրենսդրական փոփոխությունները, որոնք վերաբերում են ընտանեկան բռնությանը։ Բարելավվել է աշխատանքի պաշտպանության վերաբերյալ օրենսդրությունը։
Սակայն այս ամենը մեկ կաթիլ է ծովում։
Վրաստանի դեպքում գործերը շատ ավելի վատ են հենց առանցքային հարցերում՝ օրենքի գերակայություն, արդար դատական համակարգ։
Արդարությունը՝ որպես հիմնական խնդիր
Ամենամեծ խնդիրը, որն արգելափակում է Վրաստանի ուղին դեպի Եվրոպա, դատական համակարգն է։
Այս մասին են վկայում Եվրամիության և ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի հաշվետվությունները։
Իրավաբան Գիորգի Մշվենիերաձեն, որը երկար տարիներ աշխատել է անկախ դատական համակարգի խնդիրների վրա, ասում է, որ այդ ուղղությամբ դեռևս միայն արտաքին փոփոխություններ կան․
«Բարեփոխումը կարելի է անել թղթի վրա։ Սակայն ամբողջ հարցը՝ իրականացումն է։ Դեռևս տեսնում ենք, որ պետությունը ճոխացնում է ընթացիկ իրավիճակը՝ միջազգային հանրությունից այդքան շատ չտարբերվելու համար։ Սակայն մեր գործընկերներն արդեն բացահայտ հայտարարում են, որ վրացական դատարանն անկախ լինելու խնդիր ունի, և դա հաղթահարելու համար կառավարությունը պետք է կամք դրսևորի»։
Որքանո՞վ է ռազմավարորեն ավելի ճիշտ՝ միայնակ հայտ ներկայացնելը, այլ ոչ թե՝ տարածաշրջանային
Վրաստանը Եվրամիության պատմության մեջ երրորդ երկիրը կդառնա, որը միայնակ է ԵՄ անդամակցության հայտ ներկայացնում։ Նրանից առաջ դա արել են միայն Հունաստանն ու Խորվաթիան։
Իրոք, պրակտիկան ցույց է տալիս, որ Եվրամիության անդամակցության վերաբերյալ տարածաշրջանի մի քանի երկրների համատեղ հայտն ավելի իրատեսական է, քան առանձին երկրի նախաձեռնությունը։
Այդ պատճառով էլ, օրինակ, Ուկրաինայի և Մոլդովայի հետ համատեղ հայտը, որոնք, ինչպես Վրաստանը, եվրոպական մղումներ ունեն, մեծ կշիռ կունենար։
Ուկրաինայի և Մոլդովայի հետ համատեղ հայտի առավելությունը նաև այն է, որ, ի տարբերություն Վրաստանի, այդ երկրները ցամաքային սահման ունեն Եվրամիության հետ։ Իսկ սահմանը կարևոր դեր է խաղում անդամակցության համար։ Միակ երկիրը, որն անդամակցել է Եվրամիությանը, սակայն նրա հետ ցամաքային սահման չունի, Հունաստանն է։
Սակայն այս փուլում այդ երեք երկրները համագործակցելու և ԵՄ համատեղ անդամակցությանը նախապատրաստվելու լուրջ մտադրություններ չեն արտահայտել, կարծում է Չխիկվաձեն։
Դրական կողմերից զատ՝ ԵՄ համատեղ անդամակցության ընթացակարգը թերություններ էլ ունի։
Բարեփոխումների առումով Վրաստանը զգալիորեն գերազանցում է Ուկրաինային և Մոլդովային։ Եվ եթե Եվրահանձնաժողովը դիտարկի այս երեք երկրների համատեղ հայտը, Վրաստանը ստիպված կլինի սպասել, որ Ուկրաինան և Մոլդովան բարեփոխումներ սկսեն, որոնք Վրաստանում արդեն ընթանում են։
Ինչ վերաբերում է Հարավային Կովկասին, ապա այստեղ իրավիճակն էլ ավելի ոչ միանշանակ է։ Վրաստանի տարածաշրջանային հարևանները դեռ իրենք էլ չեն որոշել, թե որ ուղղությամբ են շարժվում․ նրանք նույնիսկ ԵՄ անդամակցության հայտարարված նպատակ չունեն։ Այդ պատճառով էլ դեպի ԵՄ նրանց հետ համատեղ ճանապարհը չարդարացված երկար և դժվար է լինելու։
Արդյո՞ք կարելի է այդ բոլոր կարգավիճակներն ու մակարդակները շատ կարևոր համարել
Եվրաինտեգրման ճանապարհին յուրաքանչյուր քայլը շատ կարևոր է, և յուրաքանչյուրն իր քաղաքական բաղկացուցիչն ունի։
Վրաստանը գնացել է ԵՄ ինտեգրման ուղով, սակայն՝ առանց կարգավիճակի։ Ակնկալվում էր, որ ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման ժամանակ Արևելյան գործընկերության երկրները, այդ թվում՝ Վրաստանը, միաժամանակ «պոտենցիալ գործընկերոջ» կարգավիճակ կստանան։ Սակայն նման բան տեղի չունեցավ։ «Պոտենցիալ թեկնածուի» կարգավիճակը (European Perspective) չի հիշատակվում ասոցացման մասին համաձայնագրում։
Թեև, տեսականորեն հնարավոր է, որ երկիրը թեկնածուի կարգավիճակ ստանա՝ շրջանցելով «պոտենցիալ թեկնածուի» (European Perspective) նախնական կարգավիճակը։
Ամենավերջին փուլն անդամակցության մասին պայմանագրի ստորագրումն է։ Դա նշանակում է, որ երկիրը հաջողությամբ անցել է թեկնածուի կարգավիճակն ու արդեն ստացել անդամակցության սպասող երկրի կարգավիճակ։ Այդ փուլում երկիրը եվրոպական ինստիտուտներում դիտորդի իրավունքներից է օգտվում։
Անդամակցության սցենարը յուրաքանչյուր երկրի համար յուրովի է և շատ բանից է կախված։ Ալբանիան, Մակեդոնիան, Չեռնոգորիան, Սերբիան և Թուրքիան արդեն թեկնածու երկրներ են։ Բոսնիա և Հերցեգովինան միայն փորձում են մոտենալ ԵՄ-ին։
Բալթյան երկրները ժամանակին այնպիսի քաղաքական և տնտեսական կամք են դրսևորել և այնքան արագ բարեփոխումներ իրականացրել, որ ԵՄ անդամ են դարձել արագացված կարգով՝ բաց թողնելով շատ փուլեր։
Սակայն Արևմտյան Բալկանների երկրների դեպքում այդ ընթացակարգը էլ ավելի է ձգձգվում։ Վրաստանում այդ գործընթացը նույնպես շատ ավելի վաղուց է սկսվել՝ 2004 թ-ին, սակայն բանակցությունների հերթական փուլը նույնպես ձգձգվել է։ Ի դեպ, Հյուսիսային Մակեդոնիայից 15 տարի պահանջվեց, որ բանակցային գործընթացը վերսկսվի։
Իսկ Թուրքիայի դեպքում եվրաինտեգրման փուլերն այնքան ձգձգվեցին, որ այսօր հենց թեկնածու երկիրն է անդամակցության իր ցանկությունը կորցրել։
Ի՞նչ է լինելու 2024 թ-ին
Վրաստանը Եվրամիության անդամակցության հայտ կներկայացնի 2024 թ-ին, և նախապատրաստման համար քիչ ժամանակ է մնում։ Սակայն այն, այնուամենայնիվ, բավարար է, որպեսզի երկիրը պատշաճ կերպով նախապատրաստվի այդ բարդ և փոփոխություններով լի գործընթացին։ Գլխավորը քաղաքական կամք և բարեփոխումնր անցկացնելու պատրաստակամություն դրսևորելն է, կարծում է Չխիկվաձեն։
Եվ դատական համակարգի բարեփոխումն այս ցանկում առաջինն է։
Վրաստանին հազիվ թե սպառնա այն, ինչ տեղի ունեցավ Մարոկկոյի հետ։ Այդ երկրի հայտը միանգամից մերժվեց այն հիմքով, որ դա եվրոպական երկիր չէ։
«Մի քանի տարի առաջ Վրաստանն արևելաեվրոպական երկիր ճանաչվեց։ Անկեղծ ասած, դա շատ լղոզված և հակասական եզրույթ է, սակայն այն առիթ է տալիս մտածելու, որ մեր դեպքում Մարոկկոյի սցենարը չի իրագործվի», — ասում է Չխիկվաձեն։
Սակայն այն վտանգը, որ Վրաստանի դեպքում գործընթացը կերկարի, իրական է։
Պետք է նաև հաշվի առնել ԵՄ անդամ երկրների մեծ մասի թերահավատությունը դրա հետագա ընդլայնման վերաբերյալ։
Միաժամանակ, Վրաստանը նաև լուրջ կողմնակիցներ ունի ԵՄ երկրների շրջանում։ Դրանք հիմնականում այն երկրներն են, որոնք վերջերս են միացել ԵՄ-ին։ Նախևառաջ՝ Լեհաստանը։ Եվ նրանք հետաքրքրված են ԵՄ-ին Վրաստանի անդամակցությամբ։
Սակայն նրանք չեն կարող օգնել, եթե Վրաստանը ծանրակշիռ փաստարկներ չներկայացնի՝ մյուս անդամ երկրներին նույնպես համոզելու համար։ Այդպիսի փաստարկներ պետք է լինեն բարեփոխումները, օրենսդրական փոփոխությունները, քաղաքական կամ տնտեսական իրավիճակի բարելավումը։
Մինչ Վրաստանը պատրաստվում է ԵՄ անդամակցության հայտ ներկայացնել՝ մինչև 2024 թվականն ընկած ժամանակահատվածում նա պետք է ակտիվորեն ամրապնդի իր կապերն իրեն սատարող երկրների հետ․
«Մեր դիվանագիտական առաքելությունները պետք է առավելագույնս օգտագործեն այդ ռեսուրսը։ Մենք նաև պետք է ակտիվորեն աշխատենք այն անդամ երկրների հետ, որոնք թերահավատորեն են վերաբերվում ԵՄ ընդլայնմանը»։
Այն, որ վարչապետն անդամակցության համար հայտ ներկայացնելու ժամկետ է նշել, ճիշտ որոշում է, կարծում է Չխիկվաձեն․
«Վրաստանն արդեն որոշակի փուլեր անցել է եվրաինտեգրման ճանապարհին։ Եվ եթե նա հայտ ներկայացնի, գնդակը կանցնի ԵՄ դաշտ։ Այսինքն՝ բոլոր գործընթացներն արդեն կընթանան այն բանի հարաբերակցությամբ, թե կլինի՞ արդյոք Վրաստանը ԵՄ անդամ, թե՝ ոչ»։
