Վերակառուցո՞ւմ, թե Շուշիի հայկական ինքնության աղավաղում։ Ղազանչեցոց եկեղեցու շուրջ իրավիճակը
Հայաստանում և Արցախում անհանգստացած են Շուշիի Սուրբ Ամենափրկիչ մայր տաճարի ճակատագրով, որն Արցախյան երկրորդ պատերազմի հետևանքով անցել է Ադրբեջանի վերահսկողության տակ։ Բանն այն է, որ համացանցում հայտնվել են Ղազանչեցոց եկեղեցու լուսանկարներ, որոնցում բացակայում են գմբեթները։
Ադրբեջանական կողմը հայտարարել է, որ եկեղեցում «վերականգնողական աշխատանքներ» են ընթանում։ Իսկ Հայաստանում և Արցախում Ադրբեջանի իշխանություններին մեղադրում են «Շուշիի հայկական ինքնության աղավաղման» համար։
2020 թ․ հոկտեմբերին՝ Արցախյան երկրորդ պատերազմի ընթացքում Շուշիի մայր տաճարը մեկ օրում երկու անգամ հրթիռակոծվել է ադրբեջանական կողմից։ Մեծապես վնասվել են Ղազանչեցոց եկեղեցու հենց գմբեթները։
Ինչի՞ց է ամեն ինչ սկսվել
Մայիսի 3-ի ցերեկն Արցախի ՆԳՆ Արտակարգ իրավիճակների պետական ծառայության մամուլի քարտուղար Հունան Թադևոսյանը Facebook-ի իր էջում գրել էր, որ ադրբեջանցիները հանել են Շուշիի Ղազանչեցոց եկեղեցու գմբեթները։
Իր գրառմանը Թադևոսյանը կցել էր եկեղեցու լուսանկարը, որն արել էր մի քանի օր առաջ։ Դրանում երևում է գմբեթներից մեկը։ Արդեն գրառման մեկնաբանություններում Մասիս Բեգլարյան օգտատերը հրապարակել էր տաճարի թարմ լուսանկարները, որի վրա արդեն գմբեթներ չկային։
Հայաստանի ԱԳՆ արձագանքը
Հայաստանի արտգործնախարարությունը դատապարտել է Ադրբեջանի գործողությունները։
ԱԳՆ հայտարարությունում ասվում է, որ բազմաթիվ են հայկական պաշտամունքի վայրերի և հուշարձանների ոչնչացման և այդ գործողություններն արդարացնելու նախադեպերը․
«Արցախի դեմ սանձազերծած ագրեսիայի ընթացքում Ադրբեջանի զինված ուժերի կողմից գործած բազմաթիվ պատերազմական հանցագործությունների շարքում առանձնակի աչքի է ընկնում բարձր ճշգրտությամբ զինատեսակներով մեկ օրում Շուշիի Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց Մայր տաճարի դիտավորյալ կրկնակի հրթիռակոծումը, որին հրադադարի հաստատումից հետո հաջորդեցին նաև վանդալիզմի դեպքեր։
Հատկանշական է, որ Ադրբեջանը Շուշիի Մայր տաճարի հետ կապված գործողություններ է իրականացնում առանց Հայ առաքելական եկեղեցու հետ խորհրդակցելու, ինչն ակնհայտորեն խախտում է հայ հավատացյալների կրոնի ազատության իրավունքը»։
Հայաստանի ԱԳՆ հայտարարությունում ընդգծվում է, որ Ադրբեջանը սկսել է եկեղեցու ճարտարապետական տեսքի փոփոխման աշխատանքներ կատարել մինչև ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի փորձագետների գնահատման առաքելության կողմից աշխատանքների սկսումը․
«Ակնհայտ է, որ Ադրբեջանը դիտավորյալ արգելափակում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի փորձագետների մուտքը դեպի վտանգված հայկական մշակութային ժառանգության վայրեր՝ մի կողմից քողարկելու իր կողմից իրականացված պատերազմական հանցագործությունները, իսկ մյուս կողմից՝ փոխելու հուշարձանի պատմաճարտարապետական ամբողջականությունը։
Այս իրավիճակում հայկական կողմի բոլոր այն մտահոգությունները, որ Ադրբեջանի այս գործողությունները վանդալիզմի դրսևորում են և նպատակ ունեն հայկական ինքնությունից զրկել Շուշիի Մայր տաճարը, առավել քան հիմնավոր են»։
«Նպատակը հայկական ներկայության հետքերը ջնջելն է»
Արցախի օմբուդսմեն Գեղամ Ստեփանյանը Ֆեյսբուքում գրել է, որ նորոգման աշխատանքների քողի տակ ադրբեջանցիներն աղավաղում են հայկական հոգևոր մշակութային կարևորագույն արժեքներից մեկը․
«Բազմաթիվ դեպքերով մենք տեսել ենք, թե ինչպես է Ադրբեջանը վերաբերվում հայկական մշակութային արժեքներին, և արդեն իսկ հասկանալի է, թե «վերանորոգման աշխատանքների» անվան տակ իրականում ինչ է արվում․ նպատակը հայկական ներկայությունն ու հետքը ոչնչացնելն է»։
Տարիներ շարունակ, ըստ օմբուդսմենի, Ադրբեջանի կողմից վարվել է Արցախում հայկական քրիստոնեական մշակույթն «ալբանիզացնելու» քաղաքականություն․
«Եթե Ադրբեջանն իրոք հոգում է մշակութային արժեքների պահպանության մասին և «վերանորոգում» է այն, ապա մեծ հարց է առաջանում՝ ո՞րն է պատճառը, որ մինչև այսօր չի թույլատրել, որ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի անկախ փորձագիտական խումբը ժամանի տարածաշրջան»։
«Շուշիում մշակութային ցեղասպանություն է իրականացվում»
Արցախի արտգործնախարար Դավիթ Բաբայանը հայկական եկեղեցու գմբեթների ավերումն ադրբեջանցիների կողմից մշակութային ցեղասպանություն է անվանել․
«Իմանալով Ադրբեջանը, երկար ժամանակ ուսումնասիրելով այս երկիրը, կարող ենք ասել, որ բացի նացիզմի, ահաբեկչության և ցեղասպանության տարրերից, կա նաև տակտիկական գործոն: Նա հատուկ է դրա վրա ուշադրություն հրավիրում՝ մի քանի նպատակ հետապնդելով:
Առաջինն, ինչպես ասացի, հարված հասցնել մեր ինքնությանը, մեր հպարտությանը, հիշողությանը, ինքնասիրությանը: Երկրորդը՝ իր համար այս կերպ ճանապարհ հարթելն է՝ շեղելով մեր ուշադրությունը նրանից, ինչ նա այժմ անում է գրավյալ տարածքներում։
Իսկ գրավյալ տարածքներում ոչնչացվում է Արցախի ողջ մշակութային պատմական ժառանգությունը: Բացի այդ, բացառված չէ, որ այս կերպ նրանք փորձում են ուշադրությունը շեղել մարդասիրական խնդիրներից, ռազմագերիների, պատանդների և այլ խնդիրներից»։
Թուրքիայում սուրբ Սոֆիայի տաճարի ճակատագրի կրկնությո՞ւն
Հայաստանի խորհրդարանի պետական-իրավական հարցերի հանձնաժողովի նախագահ Վլադիմիր Վարդանյանը նույնպես արտահայտվել է Ղազանչեցոց եկեղեցու հետ կապված իրավիճակի մասին։ Նրա կարծիքով՝ Ադրբեջանը ևս մեկ անգամ ընդգծել է հայատյացությունը, Շուշիում ակնհայտ «ճարտարապետական դոմինանտը ոչնչացնելու» ցանկությունը և ցույց է տվել, որ այդ շրջանում էթնիկ հայերի ներկայությունը բացառում է»։
Նույն կերպ, ըստ նրա, Թուրքիայում Այա Սոֆիայի տաճարը մզկիթի վերածվեց․
«Եթե մենք սրան չպատասխանենք և չստիպենք, որ միջազգային հանրությունն արձագանքի նման գործողություններին, ոչնչացված նոր հուշարձաններ կունենանք»։
Իշխող «Իմ քայլը» խորհրդարանական խմբակցության ղեկավար Լիլիթ Մակունցը գմբեթների հետ կապված իրավիճակն անվանել է «Ադրբեջանի ռասիստական պետական քաղաքականություն»․
«Դա մի պետության վերաբերմունք է, որը չունի մշակութային պատմություն և փորձում է ոչնչացնել հայկական մշակույթի բոլոր հետքերը»։
