20 տարի անց. ինչպե՞ս են Վրաստանում գնահատում «վարդերի հեղափոխությունը»
Վարդերի հեղափոխության 20-ամյակը Վրաստանում
20 տարի առաջ՝ 2003 թվականի նոյեմբերի 23-ին, 35-ամյա Միխեիլ Սաակաշվիլին՝ այն ժամանակվա ընդդիմության առաջնորդներից մեկը, և նրա կողմնակիցները ներխուժեցին Վրաստանի խորհրդարան՝ դրանով վերջ դնելով նախագահ Էդուարդ Շևարդնաձեի 11-ամյա կառավարմանը։
Անարյուն պետական հեղաշրջման պատճառը 2003 թվականի նոյեմբերի 2-ին կայացած և կեղծված խորհրդարանական ընտրություններն էին։ Մինչ Սաակաշվիլիի «Ազգային շարժում» կուսակցությունն առաջին տեղն էր զբաղեցնում՝ ըստ քվեարկությունից հետո անցկացված հարցումների, Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը հաղթող հռչակեց «Նոր Վրաստան» դաշինքը։
Սաակաշվիլին և Շևարդնաձեի կառավարության մյուս հակառակորդները հայտարարեցին, որ ընտրությունների արդյունքները կեղծվել են, նույնը հաստատեցին նաև օտարերկրյա դիտորդները, այդ կարծիքը կիսում էր բնակչության մեծամասնությունը։
Ընտրակեղծիքների դեմ առաջին ցույցը տեղի ունեցավ նոյեմբերի 4-ին։
Թբիլիսիի փողոցներ էին դուրս եկել հազարավոր մարդիկ։ Սաակաշվիլին մեկն էր այն երեք քաղաքական գործիչներից, որոնք գլխավորում էին բողոքի ակցիաները: Մյուս երկուսը նախկին խորհրդարանականներ Զուրաբ Ժվանիան և Նինո Բուրջանաձեն էին՝ ավելի փորձառու և ազդեցիկ քաղաքական գործիչներ, քան Սաակաշվիլին։ Սակայն փողոցներում մարդիկ վանկարկում էին՝ «Միշա»։
Չնայած ժողովրդի բողոքներին՝ կառավարությունը ընտրությունները հայտարարեց կայացած և նորընտիր խորհրդարանի առաջին նիստը նշանակեց նոյեմբերի 22-ին։
Մոտ մեկ ամիս շարունակվող բողոքի ակցիայի մասնակիցները հավաքվեցին խորհրդարանի շենքի մոտ։
Մինչ նախագահ Էդուարդ Շևարդնաձեն դիմում էր նորընտիր խորհրդարանին, որոշ ցուցարարներ ներխուժեցին շենք։ Նրանց գլխավորում էր Միխեիլ Սաակաշվիլին՝ ձեռքին վարդով՝ ի նշան այն բանի, որ ցուցարարներն անզեն են և խաղաղ մտադրություններ ունեն։ Սաակաշվիլին և նրա կողմնակիցները ներխուժեցին նիստերի դահլիճ, Շևարդնաձեին անվտանգության աշխատակիցները դուրս բերեցին, իսկ Սաակաշվիլին զբաղեցրեց նրա տեղը ամբիոնի մոտ և ըմպեց նրա թողած թեյը։
20 տարի առաջ տեղի ունեցած այս իրադարձությունները Վրաստանի նորագույն պատմության մեջ կոչվեցին «վարդերի հեղափոխություն»։
Էդուարդ Շևարդնաձեի հրաժարականից հետո 2004 թվականի հունվարի 4-ին կայացած նախագահական ընտրություններում հաղթեց Միխեիլ Սաակաշվիլին, իսկ մարտի 28-ին կայացած խորհրդարանական ընտրություններում «Ազգային շարժում» կուսակցությունը ստացավ ձայների բացարձակ մեծամասնությունը։
Սաակաշվիլիի կառավարությունը ղեկավարեց երկիրը ինը տարի՝ մինչ 2012 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում պարտությունը ներկայիս իշխող «Վրացական երազանք» կուսակցությանը։
«Վարդերի հեղափոխության» առաջնորդն այս պատմական իրադարձության 20-ամյակը դիմավորեց բանտում։ Սաակաշվիլին ձերբակալվել է 2021 թվականի հոկտեմբերին, նրա դեմ հինգ գործ կա հարուցված։
- Սաակաշվիլիի դեմ գործերը։ Ինչո՞ւ են բանտում պահում Վրաստանի նախկին նախագահին
- «Դո՛ւրս բերեք Հայաստանը ՀԱՊԿ-ից, դիմե՛ք ՆԱՏՕ»․ Սաակաշվիլին՝ Փաշինյանին
- Եվրամիությո՞ւն, թե՞ ՌԴ. ո՞ր վեկտորն են ընտրել Հարավային Կովկասի երկրները
Նույնիսկ Սաակաշվիլիի կառավարության քննադատները համակարծիք են, որ հեղափոխությունը շրջադարձային պահ էր երկրի կյանքում: Սակայն Սաակաշվիլիի թողած ժառանգությունը երկրում տարբեր կերպ է գնահատվում։
2004 թվականին Սաակաշվիլին սկսեց լայնածավալ բարեփոխումներ. հայտնվեց ոստիկանություն, որը կաշառք չէր վերցնում, հանցավորությունն արմատապես նվազեց, պետական բյուջեն ավելացավ գրեթե 10 անգամ, դադարեցվեցին էլեկտրաէներգիայի անջատումները, երկիրը սկսեց ակտիվորեն շարժվել դեպի եվրոպական կառույցներ, քաղաքացիներն այլևս կաշառք չէին տալիս պետական ծառայություններ ստանալու և համալսարան ընդունվելու համար:
Վրաստանը արմատական բարեփոխումներ է իրականացրել տնտեսական ոլորտում՝ զգալիորեն պարզեցնելով հարկային օրենսդրությունը և բիզնես ընթացակարգերը։ Երկիրն առաջին տեղն է զբաղեցրել բիզնես վարելու հեշտությամբ:
Այդ ամենի հետ մեկտեղ Սաակաշվիլիի օրոք կային մարդու իրավունքների, դատական համակարգի և մասնավոր սեփականության հետ կապված լուրջ խնդիրներ։ Ինչպես նաև հիշվել են ԶԼՄ-ների վրա ճնշումը, 2007 թվականի նոյեմբերի 7-ի ընդդիմության հանրահավաքի դաժան ցրումը և խոշոր գործարարներից փողերի շորթումը։ Սա հակառակորդների կողմից Սաակաշվիլիին ներկայացվող դժգոհությունների ոչ ամբողջական ցանկն է:
Սաակաշվիլիի կառավարության հեղինակության ամենասև բիծը մնում է բանկի աշխատակից Սանդրո Գիրգվլիանիին սպանողներին թաքցնելը, դրանում ուղղակիորեն մեղադրվում էր այն ժամանակվա ներքին գործերի նախարար Վանո Մերաբիշվիլին։
Քանի որ Սաակաշվիլիի կառավարությունը ներկայումս ընդդիմություն է, ներկայիս կառավարությունը չի նշում «Վարդերի հեղափոխության» տարեդարձը։ «Վրացական երազանքի» իշխող թիմի նախագահ Իրակլի Կոբախիձեն կարծում է, որ հեղափոխության տարեդարձը նշելը «լկտիություն» է, և որ «Վարդերի հեղափոխությունը խոշտանգումներ է բերել երկիր»։
Այնուամենայնիվ, 2019 թվականին Ազգային դեմոկրատական ինստիտուտի կողմից անցկացված ուսումնասիրության համաձայն՝ Վրաստանի բնակչության մեծամասնությունը Վարդերի հեղափոխությունը դիտարկում է որպես դրական իրադարձություն: Այս կարծիքին է հարցմանը մասնակցածների 74%-ը։ Բացի այդ, ըստ ուսումնասիրության, «Վրացական երազանքի» ընտրողների 68%-ը ևս դրական իրադարձություն է համարում «Վարդերի հեղափոխությունը»:
«Վարդերի հեղափոխության» 20-ամյակի կապակցությամբ JAMnews-ը հարցազրույց է վերցրել Սաակաշվիլիի նախկին համախոհներից, մարդկանցից, որոնք կամ անմիջականորեն մասնակցել են այդ գործընթացներին, կամ ակտիվորեն աջակցել դրանց։ Հետաքրքրվել ենք՝ ի՞նչ են մտածում հեղափոխության մասին հիմա՝ երկու տասնամյակ անց, որոնք են հեղափոխության գլխավոր ձեռքբերումներն ու ձախողումները։
Գիգա Բոկերիա, «Եվրոպական Վրաստան» կուսակցության նախագահ
«Վարդերի հեղափոխությունը» եղել է և կա արևմտյան տիպի՝ ժամանակակից և ազատ պետություն դառնալու՝ վրաց հասարակության շատ հստակ կամքի դրսևորում։ Դա ըմբոստություն էր վնասակար կլիշեների, սովետական կամ հետխորհրդային կարծրատիպերի դեմ, թե մենք տաղանդավոր ենք սպորտում, արվեստում և այլն, բայց չենք կարող երկիրը կառավարել, չենք կարող ունենալ առանց հանցավորության, կոռուպցիայի, դիսֆունկցիայի և այլնի երկիր։
Այս ամենի պատասխանը «վարդերի հեղափոխությունն» էր՝ «մտավոր հեղափոխությունը», ինչպես այն անվանել է մի լավ գրախոս:
Իսկ ներկայիս իրավիճակը ապացույցն է այն բանի, որ «վարդերի հեղափոխությունը» դեռ չի ավարտվել։ Այն կավարտվի, երբ մեր երկիրն ամբողջությամբ վերածվի հանրապետության՝ վերադառնալով արևմտյան քաղաքակրթության մեջ իր տեղին։ Երկրի ներսում վերջնական վերափոխումից և այս աշխարհում մեր պատմական տեղը վերադառնալուց հետո։
Այն ժամանակ հասարակության համար ամենահրատապ խնդիրն այն էր, որ մենք չկարողացանք պետություն դառնալ, որ անբարեկեցությունը, կոռուպցիան, հանցավորությունը մեր էնդեմիկ հատկանիշներն էին և այլն։ Եվ ես կարծում եմ, որ հեղափոխությանը հաջորդած առաջին փուլը շատ հստակ պատասխան տվեց սրան։ Ինչ վերաբերում է նրան, ինչ էր անհրաժեշտ էր գործընթացն ավարտին հասցնելու համար, ապա դա քաղաքացիների մասնակցությամբ անկախ դատական համակարգի ստեղծումն է։ Ինչպես նաև մասնավոր սեփականությունը, և հանրապետության համար էականը ամեն ինչում՝ ապակենտրոնացումը, ինքնակառավարումը և իշխանության տարանջատումը։
Վերը թվարկված ոլորտներում ձախողումները պայմանավորված են եղել ինչպես օբյեկտիվ պատճառներով, այնպես էլ սուբյեկտիվ գործոններով: Ընդհանուր առմամբ, հեղափոխությունից հետո սրված աշխարհաքաղաքական միտումը օբյեկտիվ պատճառ էր։ Այսինքն՝ այն ժամանակ մեր թշնամին, որը նախկինում շատ թուլացած էր, արդեն ուժ էր հավաքում, և դա միշտ արգելակող գործոն է և թունավորում է քաղաքական քննարկումը, խոչընդոտ է ազգային օրակարգին։ Իմ կարծիքով՝ դա ամենամեծ սահմանափակող գործոնն էր, բայց մասամբ դրան խանգարում էր նաև այն, որ հեղափոխության արդյունքում իշխանության եկած քաղաքական թիմին կա՛մ այլընտրանք չեղավ, կա՛մ նա քաղաքական ինքնասպանություն գործեց՝ ընդդիմանալով հեղափոխությանը, կա՛մ ավելի ուշ՝ անցավ Ասլան Աբաշիձեի կողմը, կամ պոպուլիզմի գաղափարախոսություն որդեգրեց։
Պակաս կարևոր չէին սուբյեկտիվ պատճառները։ Սպառնալիքների հիմքերի առկայությունը չի արդարացնում իշխանության մենաշնորհացումը։
Թինա Խիդաշելի, «Քաղաքացիական գաղափար» ՀԿ ղեկավար, Սաակաշվիլիի դաշնակիցը «Վարդերի հեղափոխության» ժամանակ
Կարծում եմ՝ «Վարդերի հեղափոխության» գլխավոր ձեռքբերումը ոչ թե բարեփոխումներում դրսևորված կամ չդրսևորված կոնկրետ արդյունքներն էին, այլ այս հեղափոխության բերած տրամադրությունների խորքային փոփոխությունը։
Մարդիկ ձեռք բերեցին լավատեսություն, հավատ սեփական պետականության նկատմամբ և ինքնավստահություն։ Սա «Վարդերի հեղափոխության» գլխավոր ձեռքբերումն էր և սա հենց այն է, ինչ բացակայում է, օրինակ, այսօրվա Վրաստանում։
Ահա թե ինչու հեղափոխությունից հետո իշխանության ձեռնարկած ռեպրեսիվ քայլերը հատկապես կոշտ թվացին։ Պարզվեց, որ իշխանությունները ոչ միայն դուրս եկան ժողովրդավարության սահմաններից, այլև դավաճանեցին այդ մեծ գործին, որը դարձավ երկրի ապագա հեռանկարի հիմքը։ Սա հսկայական հիասթափություն և շփոթություն էր, որն իր հերթին հոռետեսական տրամադրությունների հանգեցրեց:
Միխեիլ Սաակաշվիլիի դեմ ուղղված հիմնական բողոքն այն չէ, որ նա պետք է ավելին աներ, այլ այն, որ չպետք է աներ այն, ինչ արել է։ Այն ժամանակվա իշխանությունների դեմ հասարակության հիմնական բողոքները վերաբերում են նրանց արածներին, ոչ թե չարածներին։ Գործարկվեցին ռեպրեսիվ մեխանիզմներ, չնայած այն հանգամանքին, որ հեղափոխությունն առաջնորդվում էր մարդկանց լիակատար ազատության գաղափարով։ Մենք բողոքում էին հենց այն պատճառով, որ ազատությանը դեմ են գնացել։ Այդ կերպ նրանք դեմ դուրս եկան «վարդերի հեղափոխությանն» ընդհանրապես և հարվածի տակ դրեցին հեղափոխության ձեռքբերումները։
Դավիթ Զուրաբիշվիլի, քաղաքագետ, 2004-2008 թթ․-ներին եղել է խորհրդարանի պատգամավոր
Այսօրվա տեսանկյունից ես «Վարդերի հեղափոխությունը» չեմ դիտարկում որպես ինչ-որ դարակազմիկ շրջադարձ: Սակայն միանգամայն հնարավոր է, որ հենց այդպես էլ եղել է։
Ես հեռու եմ այն կարծիքից, որ մինչ այդ մենք պետություն չենք ունեցել, և ամեն ինչ առաջացել է հեղափոխությունից հետո։ Դա այդպես չէ։ Բայց «Վարդերի հեղափոխությունից» հետո իսկապես նշանակալից բաներ իրականացվեցին։
«Վարդերի հեղափոխությունը» հնարավորություն տվեց վերջ տալ հետխորհրդային ժամանակաշրջանին և նշանավորել նոր, ժողովրդավարական Վրաստանի ծնունդը: Հայտնվեց շանս իսկապես շարժվել դեպի եվրոպական տիպի քաղաքակիրթ պետության ձևավորում։ Ցավոք սրտի, դա միայն մասամբ իրականացավ։ Այո, այդ ուղղությամբ ինչ-որ բան արվել է, բայց ոչ ավելին։
Հիմնական ձեռքբերումը համարում եմ այն, որ ամենաքիչն է մատնանշվում։ Իսկ այն, ինչ նրանք համարում են մեծ հաջողություն, ես դա ընդհանրապես հաջողություն չեմ համարում։
Իրականում մեծ հաջողություն էր վճարային համակարգի կազմակերպումը և պետական ծառայությունների կարգի բերումը։ Դա իսկապես արվեց։
Այնտեղ, որտեղ ավտորիտար մեթոդներ էին պետք, ամեն ինչ ստացվեց։ Բայց այնտեղ, որտեղ ավտորիտարիզմի փոխարեն այլ տեսակի քաղաքականություն էր պահանջվում, ձախողում տեղի ունեցավ:
Հիմնական խնդիրն այն էր, որ «Վարդերի հեղափոխության» արդյունքում ձևավորված իշխանությունը նախընտրեց ամրապնդել իր իշխանությունը և անորոշ ժամանակով հետաձգել ժողովրդավարական բարեփոխումները: Ասացին՝ եկեք նախ հզորացնենք իշխանությունը, այն կենտրոնացնենք հնարավորինս նեղ շրջանակում։ Ամեն ինչ որոշում էին 4-5, հնարավոր է՝ նույնիսկ 2-3 հոգի։
Իշխանության այս կենտրոնացումը մեզ հասցրեց ավտորիտարիզմի։ Ժողովրդավարական փոփոխություններ չմեկնարկեցին և չէին կարող սկսվել։ Նրանք վախենում էին, որ հին նոմենկլատուրան դեռ ամուր է և իրենցից վրեժ կլուծի։ Թեև, ըստ էության, վրեժխնդրության վտանգ չկար, որովհետև այդ իշխանությունն ուներ բարոյական շատ մեծ գերազանցություն, որին կրկին հասնելը շատ դժվար է։
Գիա Նոդիա, քաղաքագետ, 2008 թ․-ին եղել է Վրաստանի կրթության և գիտության նախարարը
«Վարդերի հեղափոխության» հիմնական նշանակությունն այն էր, որ այն գործնականում ստեղծեց նոր վրացական պետություն։
Այո, ֆորմալ առումով այն ժամանակ մենք 12 տարի անկախություն ունեինք։ Բայց զգացողություն կար, որ Վրաստանը ձախողված նախագիծ է։ Պետությունը կար, բայց ֆունկցիոնալ վիճակում չէր։
Իսկ «վարդերի հեղափոխության» արդյունքում ձևավորվեց ֆունկցիոնալ պետություն։ Վրաստանը մի երկիր է, որը քարտեզի վրա կա։ Միգուցե ոչ շատ կենտրոնական և կարևոր, բայց ունի իր իմիջը, հեղինակությունը, համեմատաբար դիմացկուն քաղաքական կողմնորոշումը և այլն։ Այս ամենը «Վարդերի հեղափոխության» արդյունքն է։
Ինչ վերաբերում է ձախողմանը կամ անհաջողությանը, դա պայմանավորված է երկու հիմնական ակնկալիքներով, որոնք կային այս հեղափոխության հետ կապված և չարդարացան։
Դրանցից մեկը տարածքային ամբողջականությունն է։ Սպասելիքներ ու հույսեր կային, իմ կարծիքով՝ ոչ այնքան արդարացված, որ տարածքային ամբողջականության խնդիրը կլուծվի։ Այդ հույսը չիրականացավ, և, ըստ իս, ոչ մի շանս չկար, որ կարդարանա։
Սակայն պետք է ասել, որ այս ուղղությամբ զգալի քայլեր են ձեռնարկվել՝ հաստատվել են պետության սահմանները։ Մինչ այս մենք նույնիսկ իրականում չգիտեինք՝ Աջարիան Վրաստանի մա՞ս է, թե՞ ոչ։ Հիմա այս հարցը լուծված է։
Բացի այդ, դե ֆակտո սահմանները հաստատվել են 2008 թ. -ին։ Այս գործընթացն ուղեկցվեց հիասթափությամբ, քանի որ այն տարածքները, որոնք միջազգային իրավունքով մերն են, չեն ներառվել այս սահմանների մեջ։ Ընդամենը 80 տոկոսն է ներառվել, իսկ 20 տոկոսը մնացել է դրանից դուրս։ Եվ սա այն ձախողումներից է, որոնց մասին արդեն ասացի։
Երկրորդ՝ 2003 թվականին սպասվում էր, որ մենք ժողովրդավարություն ենք հաստատելու, բայց դա տեղի չունեցավ։
Ձևավորվել է ֆունկցիոնալ պետություն, բայց այդ ֆունկցիոնալ պետությունը լիովին ժողովրդավարական չէ։ Այն մասամբ ժողովրդավարական է, մասամբ՝ ավտոկրատ:
Ես կարծում եմ՝ այդ ակնկալիքը չափազանցված էր, քանի որ այն կապված էր բարեփոխումների, այսինքն՝ վերից վար ժողովրդավարության կառուցման հետ։ Դա այն միտքն էր, թե՝ լավ կառավարություն կգա, ժողովրդավարական բարեփոխումներ կիրականացնի և դրանով իսկ կամրապնդի ժողովրդավարությունը։
Հասկանալի է, որ «Ազգային շարժման» կառավարությունը [Միխեիլ Սաակաշվիլիի կուսակցություն — JAMnews] միշտ չէ, որ գործել է ժողովրդավարական, և նրա որոշ քայլեր չեն նպաստել ժողովրդավարությանը։ Բայց ընդհանրապես ժողովրդավարությունը չի հաստատվում լավ իշխանության բարի կամքով։ Ժողովրդավարության հաստատումը պահանջում է էական սոցիալական փոփոխություններ քաղաքական դասում, քաղաքացիական հասարակության հզորացում՝ լայն իմաստով, այլ ոչ միայն հասարակական կազմակերպությունների, հասարակական ուժերի մի տեսակ հավասարակշռություն։
Հասկանալի է, որ «Ազգային շարժումը» շահագրգռված չէր, այսպես ասած, ուժեղացնել իր հակառակորդներին, ինչպես ցանկացած իշխանություն։
Այսպիսով, ժողովրդավարության հաստատման հարցը շատ ավելի բարդ է, քան կոնկրետ իշխանության գնահատականը։
Ընդհանուր առմամբ, ակնհայտ է, որ ամենալավ բանը, որ տեղի է ունեցել Վրաստանում վերջին 30 տարիների ընթացքում, «վարդերի հեղափոխությունն» է և այն քայլերն ու բարեփոխումները, որոնք ձեռնարկվել են հեղափոխությանը հաջորդած տարիներին։
Զուրաբ Չիաբերաշվիլի, քաղաքական գործիչ, Իլիա Ճավճավաձեի համալսարանի պրոֆեսոր, 2004-2005 թթ․-ներին եղել է Թբիլիսիի քաղաքապետը
Այսօր մենք չէինք կարողանա խոսել Վրաստանի եվրոպական հեռանկարի և Եվրամիությանն անդամակցելու մասին, եթե չլիներ «վարդերի հեղափոխությունը»։ Որովհետև բոլոր այն կարևոր բարեփոխումները, որոնք ի վերջո թույլ տվեցին մեզ ամուր կանգնել այս ճանապարհին, իրականացվեցին այդ հեղափոխությունից հետո։ Եվ սա դրա առաջին ձեռքբերումն է։
Երկրորդ բանը, որ ես համարում եմ «վարդերի հեղափոխության» ձեռքբերում, այն է, որ երկիրը նայում է առաջ, ոչ թե հետ:
Երբ 2003 թվականի նոյեմբերի 23-ին Շևարդնաձեն հայտարարեց իր հրաժարականի մասին, Սաակաշվիլին ասաց շատ կարևոր, պատմական խոսքեր. «Այժմ մեզ համար մեծ պատիվ է թույլ տալ, որ նախագահը մնա Վրաստանում և ապրի խաղաղ»:
«Վարդերի հեղափոխության» արդյունքում եկած իշխանությունը Շևարդնաձեին հետապնդելու հիմքեր ունե՞ր։ Իհարկե, դրա համար շատ պատճառներ կային, բայց դա երկիրը կտաներ քաղաքական հետապնդումների և պատիժներիի ճահիճ, որի մեջ այսօր մեզ գցել է «Վրացական երազանքը» [ներկայիս իշխող կուսակցությունը — JAMnews]:
Իսկ «վարդերի հեղափոխության» երրորդ ձեռքբերումն այն է, որ 2012 թվականին իշխանությունը հանձնվեց ընտրությունների արդյունքում։ Եթե «Վրացական երազանքը» շարունակեր նույն ավանդույթը և չսկսեր քաղաքական հետապնդումներ, մենք այսօր շատ ավելի առաջ կլինեինք բոլոր ոլորտներում։
Պետք է ընդգծել, որ 2012 թվականին «Վրացական երազանքի» իշխանության գալը «վարդերի հեղափոխության» հակահեղափոխությունն էր։
«Վրացական երազանք»-ը իշխանության ղեկին է 11 տարի, և նրանց ծրագիրը մինչ օրս հակադրվում է «վարդերի հեղափոխության» ծրագրին։ Նրանց այլատյացությունը, ատելությունը, հակաարևմտյան քարոզչությունը, փոքրամասնությունների հետապնդումները, տնտեսական քաղաքականությունը և մնացած ամեն ինչը… սա որպես այդպիսին իշխանություն չէ, այլ «վարդերի հեղափոխության» հակահեղափոխություն։
Ես երբեք չեմ պնդում, որ «վարդերի հեղափոխության» արդյունքում իշխանության եկած կառավարության անդամները հրեշտակներ են եղել։ Բայց ես հաշվի եմ առնում, թե ինչպիսին էին այն ժամանակ մեկնարկային պայմանները և ինչպիսին էին «հակահեղափոխությունը» կազմակերպողների մեկնարկային պայմանները։ Սրանք իմ գնահատման չափանիշներն են։
Լավագույն ցուցանիշը սա է. օրինակ, եթե «Վրացական երազանքը» բախվեր նույն էլեկտրաէներգիայի պակասին, ինչ Սաակաշվիլիի կառավարությունը, մենք հիմա էլեկտրաէներգիա կունենայի՞նք: Մենք չգիտենք, և դա հետաքրքիր թեստ է:
Մենք դեռ չենք տեսել, որ «Վրացական երազանքը» լուծի որևէ հիմնարար խնդիր, որը չէր կարողացել լուծել «վարդերի հեղափոխության» կառավարությունը։
Բոլոր ռեֆորմիստական կառավարությունները պետք է գնան որոշակի փոխզիջումների, և այս առումով բացառություն չէր նաև «վարդերի հեղափոխության» կառավարությունը, որը մեծապես տուժեց:
Ընդհանուր առմամբ, հեղափոխությունը կարևոր քայլ էր Վրաստանում լիբերալ ժողովրդավարության ամրապնդման տեսանկյունից: Թեև դա դեռ անկատար ու թերի ժողովրդավարություն էր։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Վարդերի հեղափոխության 20-ամյակը Վրաստանում
