Սելեկտիվ աբորտների թիվը Հայաստանում կրճատվել է ծնելիությանը զուգահեռ
Սելեկտիվ աբորտներն ու ծնելիությունը ՀՀ-ում
Հայաստանի առողջապահության նախարարության տվյալներով՝ վերջին 10 տարիներին հղիության արհեստական ընդհատման տարեկան ցուցանիշը երկրում տատանվել է 7000-9000-ի սահմանում: Տարեկան ամենացածր ցուցանիշը գրանցվել է 2023թ.-ին՝ 7182 դեպք, ամենաբարձրը՝ 2015-ին (9851 դեպք):
Վերջին տարիներին որոշակիորեն բարելավվել է նորածինների գենդերային խզվածքի ու հղիության արհեստական ընդհատումների ցուցանիշը։ Սակայն ծնելիության ցածր տոկոսն ու սեռով պայմանավորված աբորտները շարունակում են մնալ մարտահրավեր ժողովրդագրական իրավիճակի տեսանկյունից:
Իրավիճակի մասին՝ թվերով։ Նաև տեղեկատվություն ժողովրդագրական իրավիճակը բարելավելու նպատակաով մշակված ռազմավարության մասին, որը փորձագետները համարում են «լավագույններից մեկը աշխարհում»։
- Հայաստանում ժողովրդագրական ճգնաժամի պատճառները և ելքերը
- Միայնակ մայրեր․ պատմություններ կանանց մասին, որոնք համարձակվել են այդ քայլին
- Ինչպես են կանայք Հայաստանում համատեղում ընտանիքի հոգսն ու երեխայի խնամքը կարիերայի հետ
«Աղջիկս չծնվեց»
45-ամյա Անահիտը կիսվեց իր պատմությունով, որն իրեն տարիներ շարունակ հանգիստ չի տալիս․
«Երկու տղա ունեի: Երրորդս աղջիկ պետք է ծնվեր: Սոցիալական վատ պայմաններում էինք ապրում. հանրակացարան, նույն հարկի բնակիչների հետ կիսվող սանհանգույց ու խոհանոց, ցածր աշխատավարձ։ Ամուսինս ասաց՝ երկուսին հազիվ ենք հասցնում պահել… Աղջիկս չծնվեց: Անցել է 15 տարի, բայց ես այսօրվա պես հիշում եմ այն օրը, երբ որոշեցի գնալ բժշկի ու ազատվել իմ երեխայից»:
Նման իրավիճակում՝ ամենատարբեր հանգամանքներից ելնելով, հայտնվում հազարավոր կանայք։
Հղիության արհեստական ընդհատումների վիճակագրությունը
Ըստ Գենդերային խզման գլոբալ զեկույց-2023-ի՝ հղիության արհեստական ընդհատման ցուցանիշով Հայաստանը բարելավել է իր դիրքերը։ Զբաղեցրել է 61-րդ տեղը։ Նախորդող տարվա 89-րդ տեղի համեմատ բարելավումը շոշափելի է:
2023թ.-ի արդյունքներով՝ Հայաստանի ծննդօգնություն իրականացնող հաստատություններում իրականացված աբորտների ամենամեծ թիվը գրանցվել է մայրաքաղաքում՝ 2529 դեպք։ Երկորդ տեղում է Լոռու մարզը (709 դեպք): Հաջորդող հորիզոնականներում Կոտայքի, Արարատի, Արմավիրի մարզերն են: Ավելի ցածր ցուցանիշներ գրանցվել են Սյունիքում, Տավուշում և Վայոց ձորում:
Սեռով պայմանավորված աբորտների վիճակագրություն չկա
Հարցին՝ հաշվառված աբորտներից քանի՞սն են պայմանավորված սեռով, Առողջապահության նախարարությունից պատասխանեցին․
«Սեռով պայմանավորված հղիության արհեստական ընդհատման դեպքերի վիճակագրություն առկա չէ»:
Ծնունդների թիվը շարունակում է նվազել
Վիճակագրական կոմիտեի հրապարակած վերջին 10 տարիների տվյալները ցույց են տալիս, որ Հայաստանում գրանցվող ծնունդների թիվը շարունակաբար նվազում է:
2024 թ.-ի հունվար-նոյեմբերի տվյալներով՝ ծնունդների թիվը 30.916 է։ Նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածում գրանցվել է 33.514 ծնունդ։
Միջազգային ցուցանիշները՝ գենդերային խզվածքի մասով
Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի հրապարակված Գենդերային խզման գլոբալ զեկույց-2023-ի տվյալների համաձայն` գենդերային խզվածքի ցուցանիշով Հայաստանը զբաղեցնում է 61-րդ տեղը՝ ուսումնասիրված 146 երկրների ցանկում:
Նախորդ տարիների համեմատ Հայաստանը բարելավել է իր դիրքերը։ 2020 թ.-ի զեկույցում Հայաստանը 153 երկրների շարքում 98-րդն էր, 2021-ին՝ 114-րդը, 2022-ին՝ 89-րդը:
Եվրասիայի և կենտրոնական Ասիայի երկրների ցանկում Հայաստանը զբաղեցնում է 3-րդ հորիզոնականը՝ Մոլդովայից ու Բելառուսից հետո: Հայաստանից հետո հաջորդող հորիզոնակնները զբաղեցնում են Ղազախստանը, Ուկրաինան, Վրաստանը, Ղրղզստանը, Ադրբեջանը, Տաջիկստանն ու Թուրքիան:
Սելեկտիվ աբորտների ու կորցրած մարդկային կապիտալի մասին
Հայաստանում սելետիվ աբորտների ռիսկերին ու հետևանքներին 2024 թ.-ի հոկտեմբերին ՀՀ կառավարության նիստի ընթացքում անդրադարձել էր Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարար Նարեկ Մկրտչյանը։ Նա խնդիրը ներկայացրել էր ՀՀ ժողովրդագրական իրավիճակի բարելավման 2024-2040 թթ․ ռազմավարության համատեքստում:
«Վերջին տասնամյակներում սելեկտիվ աբորտների պատճառով շուրջ 80 հազար մարդկային կապիտալ արդեն իսկ կորցրել ենք։ Այսինքն շուրջ 80 հազար աղջիկ երեխաներ չեն ծնվել, որոնք կարող էին ծնվել և արդեն վերարտադրողական տարիքում կլինեին ու բնակչության կառուցվածքում էական ազդեցություն կթողնեին»,- ասել էր նա։
Մեր գրավոր հարցին, թե ի՞նչ ուսումնասիրության հիմքով է նախարարը հնչեցրել «80 հազար աղջիկ երեխաներ չեն ծնվել» պնդումը, Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունից պատասխանել են․
«Վերոնշյալ հայտարարությունն արված է «Գենդերայի խզվածքը ծննդաբերության ժամանակ Հայաստանում։ Ժողովրդագրական ապացույցներ և վերլուծություն, 2013 թ․» (Sex imbalances at birth in Armenia. Demographic evidence and analysis — 2013) հետազոտական նյութի հիման վրա»:
Հետազոտությունը կատարվել է ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի (UNFPA) կողմից և հրապարակվել 2013 թվականին: Սելեկտիվ աբորտների որևէ ուղղակի չափման միջոցի բացակայությամբ պայմանավորված՝ հետազոտությունը ուսումնասիրել է 1991-2010 թթ․ ծննդաբերության պահին սեռերի անհավասարակշռությունը:
Ավելի քան 10 տաից առաջ կատարված հետազոտությունը եզրահանգել է․
«Մինչև 2060 թվականը մոտ 93.000 կնոջ ծնունդ կկանխվի՝ արական նախապատվություն տվող նախածծնդյան սեռային կողմնորոշման պատճառով, եթե պահպանվի սեռային անհավասարակշության դիտարկված գործակիցը»:
Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունից մեր հարցմանն ի պատասխան նաև նշել են, որ սկսած 1989 թ-ից ունենք 24.659 չծնված աղջիկ.
«Այսինքն աղջիկներին տղաներով փոխարինելու պատճառով Հայաստանն արդեն իսկ կորցրել է ոչ միայն աղջիկների, այլև պոտենցիալ ապագա մայրերի, որոնց չծնվելու ու երեխա չունենալու հետևանքով բնակչությունը նվազման կգնա 80.000 մարդով»:
Թե վերոնշյալ տեսակետը կամ կանխատեսումը ո՞ր ժամկետի մասին է, նախարարությունից չեն հստակեցրել:
Այսպիսով տպավորություն է ստեղծվում, որ սելեկտիվ աբորտներով պայմանավորված 80 հազար աղջիկ երեխաների չծնվելու մասին նախարարի պնդումը հստակ և ճշգրիտ չէ։
Այդուհանդերձ, պտղի սեռով պայմանավորված հղիության ընդհատումները շարունակում են մնալ խնդրահարույց մարտահրավեր Հայաստանի համար:
ՀՀ ժողովրդագրական ռազմավարությունը
Կառավարության կողմից հաստատված ՀՀ ժողովրդագրական իրավիճակի բարելավման 2024-2040 թթ․ ռազմավարությունը, առաջին հերթին, անդրադառնում է ծնելիության մակարդակի բարձրացմանը:
«Ծնելիության մակարդակի բարձրացումը դիտարկվում է առաջին ռազմավարական նպատակի հիմքում: Այն է՝ ընտանիքի բարեկեցությունը խթանող միջավայրի ստեղծում, որտեղ յուրաքանչյուր երեխայի ծնունդ նպաստում է մարդկային կապիտալի զարգացմանը»,- ասվում է Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունից ստացված նամակում:
Նախարարությունում վստահ են՝ չնայած գլոբալ ժողովրդագրական միտումներին, ռազմավարությունը հնարավորություն կտա հասնել պտղաբերության ընդհանուր գործակցի ավելի բարձր մակարդակի։ Սպասվում է, որ ծնունդների քանակը կավելանա 55.000-ով՝ իներցիոն սցենարի համեմատ, որը ենթադրում է դեպքերի բնականոն զարգացում առանց ռազմավարության կիրառման։
Ռազմավարության շրջանակում են նաև սելեկտիվ աբորտների ազդեցության մեղմման քայլեր: Այս հարցում երկարաժամկետ արդյունքի հասնելու համար նախարարությունում անհրաժեշտ են համարում բնակչության շրջանում կատարել վարքագծային փոփոխություն` կոտրելով սելեկտիվ աբորտների հանգեցնող կարծրատիպերը: Իսկ դրան մտադիր են հասնել մեդիա տիրույթում նախատեսված լայնածավալ միջոցառումների շրջանակում:
«Ռազմավարության կյանքի կոչման համար 2.6 տրիլիոն դրամ կամ ավելի քան 6 միլիարդ դոլար կպահանջվի: Բայց սա ոչ թե ծախս է, այլ ներդրում, քանի որ հիմքում մարդկային կապիտալի զարգացումն է։ Եթե այս ռազմավարությունն իրագործվի, ապա մինչև 2040-ը բնակչության թիվը կավելանա 260 հազարով»,- կարծում է ռազմավարության համահեղինակ Տիգրան Ջրբաշյանը։
ՄԱԿ-ի բնակչության հիմնադրամի հայաստանյան ղեկավար Լուսինե Սարգսյանը ևս բարձր է գնահատել կառավարության մշակած ռազմավարությունը.
«Այս պահին տվյալ փաստաթուղթը լավագույններից մեկն է աշխարհում, եթե ոչ լավագույնը։ Եվ արտացոլում է հենց այն անհրաժեշտ բոլոր ուղղությունները, որով պետությունը պետք է զարգացնի ժողովրդագրության ոլորտը»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Սելեկտիվ աբորտներն ու ծնելիությունը ՀՀ-ում
