«Երաշխիք չէ, բայց անվտանգային բաղադրիչ է»․ սահմանապահների տեղակայում Տավուշում
Սահմանապահների տեղակայում Տավուշում
Հայաստանի Ազգային անվտանգության ծառայությունը հաղորդում է, որ ստանձնել է Տավուշի մարզի սահմանազատված հատվածների պահպանությունը, բացառությամբ Կիրանց գյուղի։ Հաղորդվում է, որ մինչև հուլիսի 24-ը այս բնակավայրի 5․8 կմ հատվածի պահպանությունը կիրականացվի «անցումային սխեմայով»։ Թե ինչի մասին է խոսքը՝ ԱԱԾ-ն չի մանրամասնել։
Քաղաքագետ Ռոբերտ Ղևոնդյանը JAMnews-ի հետ զրույցում նշել է՝ այս հատվածներում սահմանապահների տեղակայումը կարող է անվտանգային բաղադրիչ ավելացնել, թեև «այսօրվա աշխարհում ոչ մի պետություն երաշխիքներ չունի»։
Հայաստանն ու Ադրբեջանը Տավուշ-Ղազախ հատվածում սահմանազատում իրականացնելու պայմանավորվածություն էին ձեռք բերել ապրիլի 19–ին՝ սահմանազատման հանձնաժողովների նիստի ընթացքում։ Գրեթե մեկ ամիս անց՝ մայիսի 15-ին հանձնաժողովների ղեկավարներ Մհեր Գրիգորյանն ու Շահին Մուստաֆաևը հերթական հանդիպումն էին անցկացրել և ստորագրել «սահմանագծի առանձին հատվածների համատեղ կազմված արձանագրություն-նկարագրությունը»։
Իշխող ուժը պնդում է՝ սա լրացուցիչ անվտանգային երաշխիք է։ Ընդդիմությունը, սակայն, հայտարարում է՝ սահմանազատման գործընթաց է իրականացվում ուժի սպառնալիքի ներքո, Հայաստանը գնում է միակողմանի զիջումների։
Ընդդեմ սահմանազատման շարժում է ձևավորվել։ «Տավուշը հանուն հայրենիքի» շարժումը, սակայն, մինչ օրս միայն մեկ հրապարակային պահանջ է ձևակերպել։ Մայիսի 9-ին Հանրապետության հրապարակում շարժման առաջնորդ Բագրատ արքեպիսկոպոս Գալստանյանը հայտարարել է՝ պահանջում են վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հրաժարականը։
Ի՞նչ են հայտնել Երևանն ու Բաքուն
ՀՀ ԱԱԾ մամուլի ծառայությունը հաղորդեց, որ մայիսի 24-ից սահմանապահ զորքերը պաշտոնապես ստանձնում են պետական սահմանի Տավուշի մարզի Բերքաբեր բնակավայրի 1․9 կմ, Ոսկեպար և Բաղանիս բնակավայրերի 4․9 կմ հատվածների պահպանությունը։
Ազգային անվտանգության ծառայության փոխանցմամբ՝ միևնույն տրամաբանությամբ Ադրբեջանի կողմից սահմանային հանդիպակաց հատվածների պահպանությունը իրականացվելու է Ադրբեջանի պետական սահմանապահ ծառայության ստորաբաժանումների կողմից։
Սահմանազատված հատվածներում սահմանապահների տեղակայման մասին տեղեկություն է տարածել նաև ադրբեջանական կողմը։
Ադրբեջանի փոխվարչապետ, սահմանազատման հանձնաժողովի նախագահ Շահին Մուստաֆաևը հայտնել է, որ «սահմանազատման աշխատանքների արդյունքում որոշվել է 12,7 կմ երկարությամբ սահմանագիծը»։
«Ղազախի շրջանի 4 գյուղերի՝ Բաղանիս Այրում, Աշաղը Ասկիպարա, Խեյրումլի և Կըզըլ Հաջիլի տարածքները (6,5 կմ քառակուսի) վերադարձվել են Ադրբեջանին։ Այդ հատվածներն այսօրվանից անցել են ադրբեջանցի սահմանապահների վերահսկողությանը»,- նշել է Մուստաֆաևը։
Սահմանապահներն իրավունք ունեն զենք կիրառել։ Ի՞նչ է սահմանում օրենքը
Սահմանապահ զորքերի հիմնական գործառույթը պետական սահմանի պահպանությունն է և դրա ապօրինի փոփոխություն թույլ չտալը։ «Սահմանապահ զորքերի մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն՝ սահմանապահ զորքերը ունեն նաև պարտավորություն «հետ մղելու զինված ներխուժումները ՀՀ տարածք, խափանելու պետական սահմանում ծագող զինված և այլ սադրանքները, հիշյալ հանցավոր ոտնձգություններից պաշտպանելու բնակչությանն ու սեփականության բոլոր ձևերը»։
Նույն օրենքի համաձայն՝ պետական սահմանի պահպանություն իրականացնելիս սահմանապահներն իրավունք ունեն կիրառել զենք ու մարտական տեխնիկա հետևյալ դեպքերում՝
- զինված հարձակումը հետ մղելիս և պետական սահմանը խախտողների զինված դիմադրությունը կանխելիս,
- անզեն հարձակումը հետ մղելիս և անզեն անձանց դիմադրությունը կանխելիս, եթե սահմանապահների կամ քաղաքացիների կյանքին սպառնում է բացահայտ վտանգ, և այդ վտանգը կանխելու այլ միջոցները բացառվում են,
- պետական սահմանը խախտողների, սահմանակից պետության տարածքում թաքնվելու փորձ կատարելիս կամ Հայաստանի Հանրապետության տարածքի խորքերը թափանցելիս, եթե նրանց կանխելու մյուս միջոցները սպառվել են,
- պետական սահմանը խախտելու պատճառով ձերբակալված անձանց փախուստի ժամանակ, եթե հնարավոր չէ փախուստը խոչընդոտել այլ միջոցներով,
- բնակչությանը, սեփականության բոլոր ձևերը զինված հարձակումից, զինված և այլ սադրանքներից պաշտպանելիս, եթե պաշտպանության մյուս ձևերն ապարդյուն են:
Զինված հարձակումից բացի մյուս բոլոր դեպքերում զենք և մարտական տեխնիկա կիրառվում է, երբ «Կանգնի’ր» արձագանքից և օդ նախազգուշական կրակոցից հետո սահմանապահի պահանջները չեն կատարվում։
Օրենքով սահմանված մի շարք դեպքերում սահմանապահ ծառայողները կարող են կիրառել նաև հատուկ միջոցներ (ձեռնաշղթա կամ կապելու այլ հարմարանքներ, ռետինե մահակներ, արցունքաբեր նյութեր, ուշադրությունը շեղող լուսաձայնային սարքեր, տրանսպորտի ընթացքը հարկադրաբար կանգնեցնող սարքեր), ֆիզիկական ուժ (ներառյալ` ձեռնամարտի հնարքներ) և ծառայողական շներ։
Փորձագիտական կարծիք
Քաղաքագետ Ռոբերտ Ղևոնդյանի խոսքով՝ մեկնարկած սահմանազատման գործընթացում Հայաստանի հիմնական ձեռքբերումը լեգիտիմությունն է, ինչն էլ պետք է փորձել օգտագործել։
«Արևմուտքի և միջազգային հանրության հիմնական հատվածի կողմից կա ընկալում, որ ՀՀ-ն այս հարցում քայլում է միջազգային ընդունված կանոններին համարժեք, և դա որոշակի անվտանգային բաղադրիչ կարող է ավելացնել»,- ընդգծել է նա։
Ղևոնդյանի խոսքով՝ թեև հայկական կողմը Տավուշի մարզի սահմանազատված հատվածներում կարող է իրեն մի փոքր ավելի անվտանգ զգալ, բայց չպետք է դա բացարձականացնել, չպետք է նաև մոռանալ՝ Ադրբեջանն այնպիսի պետություն է, որից ամեն բան սպասելի է։
JAMnews-ը քաղաքագետից հետաքրքրվել է՝ արդյո՞ք սահմանազատման գործընթացը համաձայնեցված սկզբունքների հիման վրա կշարունակվի հայ-ադրբեջանական սահմանի ողջ երկայնքով, արդյո՞ք Բաքուն կվերադարձնի ՀՀ օկուպակցված տարածքները Ջերմուկում, Սևի լճի և մյուս տարածքներում։
«Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե Հայաստանը որքանով կկարողանա իմպլեմենտացնել այն գործընթացը, որը համադրվում է Արևմուտքի շահերի հետ»,- արձագանքել է նա։
Քաղաքագետի գնահատմամբ՝ այսօրվա աշխարհում ոչ մի պետություն երաշխիքներ, այդ թվում՝ անվտանգային, չունի։ Օրինակ է բերել Շվեդիան, Ֆինլանդիան, երկրներ, որոնք անհանգստանալով իրենց անվտանգության համար՝ հավելյալ երաշխիքներ խնդրեցին և ձեռք բերեցին դրանք՝ դառնալով ՆԱՏՕ-ի անդամ․
«Որպես այդպիսին՝ 100 տոկոսանոց երաշխիքներ չկան, բայց բավական մեծ աշխատանքի տեղ կա Հայաստանի համար։ Կա միջազգային ճնշում Ադրբեջանի վրա, որն էլ ավելի է սաստկանալու, և կա որոշակի հավանականություն, որ ՀՀ-ին կհաջողվի այլ հատվածներում ևս նույն տրամաբանությամբ իրականացնել սահմանազատում»։
Ղևոնդյանը շեշտել է՝ Հայաստանի իշխանությունն իր վրա է վերցրել սահմանազատման գործընթացի շարունակականությունն ապահովելու, ինչպես նաև անվտանգության ավելի բարձր մակարդակ ապահովելու պատասխանատվությունը։ Ասում է՝ եթե չկարողանա այդ ծրագիրն իրագործել, «համարժեք գնահատականի կարժանանա ընտրությունների ժամանակ»։
Անդրադառնալով հարցին, թե արդյոք սահմանապահները կկարողանան այնպես պաշտպանել սահմանամերձ գյուղերը, ինչպես դա անում էր ԶՈՒ-ն, ասել է․
«Չունեմ վստահություն, որ զինված ուժերը կկարողանային այդ տարածքների պահպանությունն իրականացնել նախկին իրավիճակում՝ մինչև սահմանազատման մեկնարկը»։
Նրա դիտարկմամբ՝ այդ մասին է վկայում նաև այն, որ 2020 թ․-ի 44-օրյա պատերազմի ժամանակ «Հայաստանի և Արցախի զինված ուժերի համընդհանուր պահպանության ներքո գտնվող և շատ ավելի ամուր դիրքեր չդիմացան»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Սահմանապահների տեղակայում Տավուշում
