Լուծո՞ւմ, թե՞ միակողմանի զիջում․ Երևան-Բաքու երկխոսություն սահմանազատման շուրջ
Սահմանազատման համաձայնություն Երևանի և Բաքվի միջև
Հայաստանն ու Ադրբեջանը նախնական համաձայնեցրել են սահմանագծի առանձին հատվածներ։ Խոսքը, մասնավորապես՝ Տավուշի մարզին հարակից 4 ոչ անկլավային գյուղերի մասին է։
Ապրիլի 19-ին Երևանն ու Բաքուն պայմանավորվել են սահմանագծի այդ հատվածները համապատասխանեցնել ԽՍՀՄ փլուզման պահի դրությամբ գոյություն ունեցող իրավաբանորեն հիմնավորված միջհանրապետական սահմանին։ Ադրբեջանը համաձայնել է սահմանազատման գործընթացում առաջնորդվել 1991 թ.–ի Ալմա-Աթայի հռչակագրով: Մինչ այս ՀՀ-ն էր պնդում, որ սահմանազատումն իրականացվի դրա հիման վրա, բայց չէր ստանում Բաքվից դրական արձագանք։
Այս որոշումից հետո, սակայն, քաղաքացիները փակ են պահում դեպի Վրաստան տանող Կիրանց-Ոսկեպար ճանապարհը՝ ի նշան բողոքի։ Նրանք բարձրաձայնում են անվտանգային ռիսկերի մասին։ Իշխանությունը, սակայն, վստահեցնում է՝ պայմանավորվածությունն էականորեն նվազեցնելու է դրանք։
Քաղաքագետ Ռուբեն Մեհրաբյանն ասում է՝ ձեռքբերված համաձայնությունը նշանակում է մեկ բան՝ 1991 թ․-ին ստորագրված Ալմա-Աթայի հռչակագիրն այլևս ունիվերսալ բնույթ է ստանում ՀՀ-Ադրբեջան 1000 կմ-անոց սահմանի յուրաքանչյուր մետրի վերաբերյալ։ Կարծում է՝ եթե Բաքուն փորձի որևէ հատվածում խախտել դա, «կոնֆլիկտ» և «լրջագույն խնդիրներ» կունենա ոչ թե Երևանի, այլ միջազգային հանրության հետ։
Մինչ այս պահը Երևանի և Բաքվի միջև ձեռքբերված համաձայնությունը ողջունել են ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենը, Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելը, ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչ Տոյվո Կլաարը, ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Անտոնիո Գուտերեշը, ինչպես նաև Գերմանիան, Նորվեգիան և Թուրքիան։
«Ուղիղ բանակցությունների միջոցով ձեռքբերված այս դրական զարգացումը կարևոր քայլ է խաղաղության համաձայնագրի ստորագրման ուղղությամբ»,- հայտարարել է Թուրքիայի ԱԳՆ-ն։
Ի՞նչ են պայմանավորվել Երևանն ու Բաքուն
Ապրիլի 19-ին կազմակերպվել էր սահմանազատման հանձնաժողովների 8-րդ հանդիպումը, որի մասին, սակայն, նախապես չէր հայտարարվել։ Ավելի ուշ ԱԳՆ-ն հաղորդեց, որ հանդիպման արդյունքում կողմերը՝
- նախնական համաձայնեցրել են սահմանագծի առանձին հատվածները, անմիջականորեն Բաղանիս (ՀՀ) – Բաղանիս Այրում (ԱՀ), Ոսկեպար (ՀՀ) – Աշաղը Ասկիպարա (ԱՀ), Կիրանց (ՀՀ) – Խեյրումլի (ԱՀ) և Բերքաբեր (ՀՀ) – Կըզըլ Հաջիլի (ԱՀ) բնակավայրերի միջև՝ Խորհրդային Միության փլուզման պահի դրությամբ գոյություն ունեցող իրավաբանորեն հիմնավորված միջհանրապետական սահմանին համապատասխանեցնելու նպատակով,
- որոշել են, որ սահմանագծի տվյալ հատվածների նկարագրությունը կազմվելու է՝ հաշվի առնելով տեղանքում գեոդեզիական չափումների արդյունքում կատարված կոորդինատների հստակեցումը, որը կձևակերպվի համապատասխան արձանագրություն-նկարագրությամբ, ինչը պետք է համաձայնեցվի ու ստորագրվի միջև մինչև 2024 թ. մայիսի 15-ը:
Հաղորդվում է նաև, որ կողմերը կդիմեն իրենց կառավարություններին՝ սահմանագծի համաձայնեցված հատվածներում իրենց սահմանապահ ծառայությունների միաժամանակյա և զուգահեռ տեղակայման համար միջոցներ ձեռնարկելու նպատակով:
Բացի այդ, պայմանավորվել են մինչև 2024թ. հուլիսի 1-ը ավարտին հասցնել հանձնաժողովների համատեղ գործունեության մասին կանոնակարգի նախագծի համաձայնեցման աշխատանքները և մեկնարկել դրա ներպետական համաձայնեցման ու հաստատման գործընթացը։
Վարչապետի աշխատակազմից պարզաբանել են այս հայտարարությունն ու նշել՝
- երկու հանձնաժողովները քարտեզի վրա վերարտադրել են վերը նշված գյուղերի միջև Խորհրդային Միության ժամանակներում գոյություն ունեցած սահմանները,
- հաջորդ քայլով այդ սահմանները պետք է ճշտվեն և արտահայտվեն նաև գետնի վրա,
- գործընթացի քարտեզագրական հիմքը ԽՍՀՄ ժամանակաշրջանի իրավական հիմնավորում ունեցող ամենաթարմ տոպոգրաֆիկ քարտեզներն են, որոնք կազմվել են նման իրավասություն ունեցող մարմինների կողմից:
«Առաջին անգամ սեղանի շուրջ հարց ենք լուծել»․ Փաշինյան
Անդրադառնալով սահմանազատման գործընթացի վերաբերյալ Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև ձեռքբերված պայմանավորվածությանը՝ ՀՀ վարչապետն աել է՝ պետք չէ այն թերագնահատել։
«Շատ կարևոր է արձանագրել, որ, ըստ էության, առաջին անգամ Հայաստանը և Ադրբեջանը սեղանի շուրջ լուծել են հարց։ Իհարկե, դա ձեռքբերում է և՛ Ադրբեջանի համար, և՛ էական ձեռքբերում է ՀՀ համար»,- հայտարարել է Փաշինյանը։
Վարչապետի գնահատմամբ՝ պայմանավորվածության իրականացումը մի աստիճանով բարձրացնելու է ՀՀ ինքնիշխանությունը։
Ասում է՝ իրենց ստորագրություններով Երևանն ու Բաքուն՝
- հաստատեցին միմյանց տարածքային ամբողջականության ճանաչումը,
- հաստատեցին, որ սահմանազատման գործընթացում ոչ թե նոր սահման է ստեղծվելու, այլ վերարտադրվելու է Խորհրդային Միության փլուզման պահին դե յուրե իրավական նշանակություն ունեցող սահմանը։
Փաշինյանի փոխանցմամբ՝ Ոսկեպար և Աշաղը Ասկիպարա գյուղերը Խորհրդային Միության ժամանակ իրար մեջ են եղել, Կիրանց և Խեյրեմլի գյուղերը շատ մոտ են եղել: Կարծում է՝ բոլոր հարցերը լուծելի են․
«Եթե հանկարծ սահմանազատման գործընթացում կպարզվի, որ ինչ-որ տների, հողամասերի հետ կապված խնդիր կա, մենք մեր բոլոր քաղաքացիների իրավունքներին տեր կկանգնենք: Եթե նման անհրաժեշտություն լինի, մենք նույն բնակավայրում նոր տներ կկառուցենք»։
Այս որոշումն, ըստ նրա, էականորեն նվազեցնելու է անվտանգային ռիսկերը ինչպես Բաղանիս-Ոսկեպար-Կիրանց հատվածում, այնպես էլ սահմանի ողջ երկայնքով:
«Հիմնարար սկզբունք ենք որդեգրել հետագա սահմանազատման ողջ գործընթացի համար, ինչը նշանակում է, որ կարող ենք արդեն իսկ ձեռքբերված պայմանավորվածությունների համաձայն նստել ու բոլոր վիճահարույց հարցերը բանակցությունների սեղանի շուրջ լուծել»,- նկատել է նա։
Շեշտել է՝ սահմանազատման հարցերով հանձնաժողովները քննարկում են նաև սահմանային անվտանգության հարցեր և հավելել՝ «պետք է երկուստեք ապահովենք, որ սահմանի երկու կողմերում մարդիկ ապահով ապրեն»։
Քաղաքացիները փակ են պահում դեպի Վրաստան տանող ճանապարհը
Որոշումից ժամեր անց Տավուշի մարզի մի շարք բնակավայրերի բնակիչներ Կիրանց գյուղի հատվածում փակել էին Հայաստան-Վրաստան միջպետական ճանապարհը։ Տավուշի մարզպետ Հայկ Ղալումյանն ու ՀՀ ներքին գործերի նախարար Վահե Ղազարյանը գյուղացիներին խնդրել էին բացել այն, սակայն նրանք հրաժարվել էին։
Հայաստանից Վրաստան ուղևորափոխադրումն իրականացվում է ոչ թե հիմնական երթուղով, այլ այլընտրանքային ճանապարհով։
Ճանապարհը փակած գյուղացիները ձեռքբերված պայմանավորվածությունը համարում են Հայաստանի կողմից «միակողմանի զիջում»։
Պնդում են՝ առաջարկվող սկզբունքներով նշված հատվածներում սահմանազատման իրականացումը կարող է անվտանգային ռիսկեր ստեղծել մարզի մի շարք բնակավայրերի համար։ Ի դեպ, այս նույն կարծիքին են նաև երկրի ընդդիմադիր գործիչները։
Ապրիլի 20-ի երեկոյան ճանապարհը բացվել էր, հաջորդ օրը՝ կրկին փակվել։ Ճանապարհը շարունակում է փակ մնալ։ Մարդիկ այդտեղ են գիշերել։ Լրագրողներին հայտնել են՝ նախատեսված է հանդիպում ՀՀ փոխվարչապետ, Ադրբեջանի հետ սահմանազատման հանձնաժողովի ղեկավար Մհեր Գրիգորյանի հետ։ Ասել են՝ եթե պարզաբանումները չբավարարեն, ապա ցույցերը կշարունակվեն:
Փոխվարչապետի գրասենյակից էլ հաղորդել են՝ Գրիգորյանը Տավուշ չի մեկնելու, մարզի մի շարք բնակավայրերի վարչական ղեկավարների հետ հանդիպելու է Երևանում՝ կառավարության շենքում։
Ռուս սահմանապահները դուրս կգա՞ն Տավուշի մարզից
«Ռուսական հենակետերն այնտեղ հայտնվել են մի իրադրության բերումով և այն, ինչ տեղի է ունենում հիմա, իհարկե, իրադրության էական փոփոխություն է։ Եվ այդ փոփոխությունը պետք է իր ազդեցությունն ունենա բոլոր ուղղություններում»,- լրագրողների հետ զրույցում հայտարարել է Հայաստանի վարչապետը։
Այդ կերպ Նիկոլ Փաշինյանն անուղղակիորեն հաստատել է՝ սահմանազատումից և սահմանագծումից հետո ռուս սահմանապահները դուրս կգան Տավուշի մարզից։
«Դա նշանակելու է՝ առաջնագիծ չունենք, ունենք սահման, իսկ սահմանը խաղաղության նշան է։ Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանապահները, իրար հետ փոխգործակցելով, ինքնուրույն ի վիճակի են լինելու իրականացնել սահմանի պահպանությունը»։
Փաշինյանի փոխանցմամբ՝ երկու երկրների սահմանապահ ծառայությունների ղեկավարները կապի մեջ են իրար հետ և պայմանավորվածություններ ձեռք կբերեն նշված ծառայությունն իրականացնելու շուրջ։
Վարչապետի գնահատմամբ՝ սահմանի այդ հատվածի պաշտպանության ապահովումը «բոլորովին ուրիշ խնդիր է»։
«Այստեղ խնդրում եմ սադրանքների չտրվել։ Մենք հիմա մեր պաշտպանական պլանները հո չենք փռելու սեղաններին և տեսախցիկների առաջ ցույց տանք։ Բայց մեր ակնկալիքը և մեր ընկալումն այն է, որ մենք խաղաղության ենք գնում։ Սա նաև խաղաղության գործընթացի համար շատ կարևոր անկյունաքար է»,- պարզաբանել է նա։
Փորձագիտական կարծիք
Քաղաքագետ Ռուբեն Մեհրաբյանն ուշադրություն է հրավիրում այն հանգամանքի վրա, որ նույն օրը, երբ համաձայնեցվում էր համատեղ հայտարարությունը, Մեծ յոթնյակը ուղերձ հասցեագրեց Երևանին և Բաքվին։
«Այդ ուղերձում հատուկ շեշտվում էր Ալմա-Աթայի հռչակագիրը և 1991 թ․-ի սահմանները, որի հիման վրա էլ պետք է կայանան հետագա համաձայնությունները ՀՀ և Ադրբեջանի միջև։ Ժամեր անց Բաքուն այդ դրույթներն ընդունեց»,- 1in TV-ի եթերում ասել է նա։
Կարծում է՝ սահմանազատման վերաբերյալ համաձայնությունը նաև արդյունք և հետևանք է դեռևս ապրիլի 5-ի բրյուսելյան հանդիպումից առաջ կայացած Բլինքեն-Ալիև հեռախոսազրույցի։ Մեհրաբյանի խոսքով՝ Վաշինգտոնը «չափազանց կոշտ ձևակերպումներով կարգի էր հրավիրվել Ալիևին», ինչից հետո Բաքուն հայտարարել էր, որ ճանաչում է Ալմա-Աթայի հռչակագիրը, վերահաստատում է իր հավատարմությունը ինչպես դրան, այնպես էլ Պրահայի քառակողմ հանդիպման արդյունքում ստորագրված հայտարարությանը։
Շեշտում է՝ Ադրբեջանն, ըստ էության, ընդունել է՝ երկու երկրների միջև կա սահման, որը պետք է վերարտադրել քարտեզի և գետնի վրա։
Ռուբեն Մեհրաբյանն ասում է՝ 1991 թ․-ի Ալմա-Աթայի հռչակագիրը այլևս «ունիվերսալ բնույթ» է ստանում ՀՀ-Ադրբեջան 1000 կմ-անոց սահմանի յուրաքանչյուր մետրի վերաբերյալ։
«Կարևորը սկզբունքն էր, որի հիման վրա այն, ինչ տալու է, պետք է տրվի, և այն ինչ վերցնելու է, պետք է վերցվի»,- նշել է նա։
Քաղաքագետի գնահատմամբ՝ կան կասկածներ, որ երբ հերթը հասնի դե յուրե ՀՀ-ին պատկանող տարածքները վերադարձնելուն, «Բաքվի էնտուզիազմը կմարի»։
«Մենք որևէ իլյուզիա չունենք Ադրբեջանի գործելակերպի վերաբերյալ, նաև գիտենք, որ «բերանները մի բան գցենք, սուս մնան» սկզբունքը Բաքվի պարագայում չի աշխատում։ Նրանք սուս կմնան 2-3 օր, որից հետո կգան նոր բան ուզելու և բերանները բաց»,- պարզաբանել է նա։
Մյուս կողմից նկատել է՝ եթե նման ցանկություն ունենան, կբախվեն խոչընդոտի՝ այն սկզբունքին, որի տակ ստորագրել են․
«Այդ դեպքում նրանք կոնֆլիկտ կունենան ոչ մեզ հետ, որն առանց այդ էլ ունեն, այլ միջազգային հանրության հետ»։
Շեշտում է՝ առանց այդ էլ կա Ադրբեջանի նկատմամբ ահագնացող ճնշում, որը նկատելի է տարբեր դատական ատյաններում, տարբեր կենտրոնների արձագանքներում։ Բացի այդ, Բաքուն ձեռք է բերել «կանոնները խախտող կողմի համբավ», ինչը, իր հերթին, բարդացնում է երկրի դիրքավորումը միջազգային հարաբերություններում։
Մեհրաբյանն անդրադարձել է նաև սահմանազատման վերաբերյալ Մոսկվայի դիրքորոշմանը։ Ռուսաստանն, ըստ նրա, փորձում է ցույց տալ, թե «քանի որ դելիմիտացիա և դեմարկացիա արված չի, հայ-ադրբեջանական սահմանը շարժուն է, խեղճ ՀԱՊԿ-ը ոնց իմանար՝ որն է իր պատասխանատվության գոտին»․
«Չկա նման բան, Լավրովը իր ցանկությունն է հայտնում, որովհետև միայն այդպիսի պատկերացումն է, որ ՌԴ-ին թողնելու է այդ սահմանագլխին»։
Մեհրաբյանի դիտարկմամբ՝ Հայաստանը պետք է ձեռնարկի 2 շատ կարևոր քայլ՝
- հրատապ կարգով լիկվիդացնի ռուսական ներկայությունը հայ-ադրբեջանական սահմանից,
- հետ կանչի իր ստորագրությունը 2020 թ․-ի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությունից։
Կարծում է՝ ռուսական ուժերը սահմանին անելիք չունեն, իսկ հայտարարությունն արդեն «մեռել» է։ Ուստի պետք է այն դնել ապակու տակ և թողնել պատմության թանգարանում, որ սերունդները տեսնեն ու իմանան՝ «անցած 30 տարում ինչ թերմացքի հետ ենք գործ ունեցել»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Սահմանազատման համաձայնություն Երևանի և Բաքվի միջև
