«Միջազգային հանրությունն ակնկալում է, որ ՀՀ-ն կիջեցնի «ԼՂ-ի կարգավիճակի հարցում իր նշաձողը»․ ՀՀ վարչապետ
Հայկական կողմը չի բացառում, որ Ադրբեջանը կփորձի փակուղի մտցնել խաղաղության բանակցությունների գործընթացը՝ այն դարձնելով ՀՀ և Արցախի դեմ նոր ագրեսիայի առիթ, բացի այդ՝ Ադրբեջանը կարող է օգտագործել նաև դելիմիտացիայի գործընթացը Հայաստանի նկատմամբ տարածքային պահանջներ ձևակերպելու համար։ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը նման հայտարարություններ է արել ապրիլի 13-ին։
Կառավարության ծրագրի կատարման ընթացքի և արդյունքների մասին 2021 թ․-ի տարեկան զեկույցի քննարկումից առաջ վարչապետը ելույթ է ունեցել՝ ներկայացնելով պարզաբանումներ Հայաստան-Ադրբեջան հարաբերությունների, խաղաղության պայմանագրի, դելիմիտացիայի հանձնաժողովի վերաբերյալ և ոչ միայն։
JAMnews-ն առանձնացրել է ՀՀ վարչապետի ելույթի կարևոր թեզերը։
ԱԺ պատգամավորների մուտքն Արցախ արգելելու մասին
Ապրիլի 12-ին Հայաստանի խորհրդարանի ընդդիմադիր խմբակցությունները հայտարարեցին, որ չեն մասնակցելու նստաշրջանին և մեկնելու են Արցախ։ Ուշ երեկոյան հայտնի դարձավ, որ խաղաղապահները չեն թույլատրել նրանց մուտք գործել ԼՂ։
Անդրադառնալով այս միջադեպին՝ ՀՀ վարչապետը նշել է, որ այն «տարակուսանքի տեղիք է տալիս»։
Վարչապետի խոսքով՝ ռուս խաղաղապահների նման գործելակերպը հակասում է 2020 թ․-ի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությանը։
«Այդ գործելակերպը հակասում է եռակողմ հայտարարության այն դրույթին, որ Լաչինի միջանցքը հենց դրա համար էլ նախատեսված է, որ ապահովի Լեռնային Ղարաբաղի և Հայաստանի կապը: Եվ ի դեպ՝ ուզում եմ ասել, որ միջանցքում որևէ կարգի ստուգման գործառույթ նախատեսված չէ, առավել ևս՝ Ազգային ժողովի պատգամվորների շարժն արգելելու կամ արգելափակելու»,- շեշտել է Նիկոլ Փաշինյանը։
«Չենք բացառում՝ Ադրբեջանը դելիմիտացիայի գործընթացն օգտագործի տարածքային պահանջներ ձևակերպելու համար»
Փաշինյանի խոսքով՝ բրյուսելյան հանդիպումից հետո արտգործնախարարներին հանձնարարվել է սկսել խաղաղության պայմանագրի նախապատրաստական աշխատանքները։ Ըստ նրա՝ սա նշանակում է, որ հայկական կողմի պլանների մեջ է մտնում «որքան հնարավոր է արագ» Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագրի ստորագրումը։
Գործադիրի ղեկավարի փոխանցմամբ՝ ժամանակացույցն ու ձևաչափը դեռ պետք է քննարկեն։
Հայկական կողմը չի բացառում, որ Ադրբեջանը կփորձի փակուղի մտցնել խաղաղության բանակցությունների գործընթացը՝ այն դարձնելով ՀՀ և Արցախի դեմ նոր ագրեսիայի առիթ․
«Նույն հաշվարկը մենք ունենք, ի դեպ, նաև դելիմիտացիայի աշխատանքների կապակցությամբ, որովհետև չենք բացառում, որ Ադրբեջանը այդ գործընթացը օգտագործի Հայաստանի նկատմամբ տարածքային պահանջներ ձևակերպելու համար, դե յուրե հայտարարելով, որ ոչ մի տարածքային պահանջ էլ չունի»։
Փաշինյանի խոսքով՝ նույն կետում կանգնելը ոչ միայն չի նվազեցնում, այլև ավելի է սրում ռիսկերը: Հենց այս պատճառով էլ կառավարության ղեկավարը համաձայնել է մինչև ապրիլի վերջ ստեղծել դելիմիտացիայի և սահմանային անվտանգության հարցերով Հայաստան-Ադրբեջան երկկողմ հանձնաժողով։
Վարչապետի փոխանցմամբ՝ Հայաստանը սահմանի ճշգրտման հարցում օգտագործելու է «միայն դե յուրե նշանակություն ունեցող փաստեր ու փաստարկներ»։
Կառավարության ղեկավարը շեշտել է, որ Բրյուսելում վերջնական հանգրվանի են հասցվել 2021 թ․-ի նոյեմբերի 26-ին Սոչիում ձեռք բերված պայմանավորվածությունները։ Կարծում է՝ անհրաժեշտության դեպքում թե Ռուսաստանի, թե Արևմուտքի գործընկերները «իրենց տեղեկատվությամբ, փորձառությամբ անհրաժեշտ աջակցություն կցուցաբերեն սահմանների դելիմիտացիայի աշխատանքներին»:
Փաշինյանի խոսքով՝ դելիմիտացիայի և սահմանային անվտանգության հարցերով երկկողմ հանձնաժողովն ունենալու է կրկնակի մանդատ․
«Առաջինը բուն դելիմիտացիայի աշխատանքներն են, երկրորդը՝ սահմանի երկայնքով անվտանգության և կայունության ապահովումը: Սա նշանակում է, որ հանձնաժողովը սահմանային իրավիճակի մոնիթորինգի որոշակի լիազորություն է ունենալու, նաև՝ անվտանգության և կայունության մակարդակը բարձրացնելուն ուղղված կոնկրետ առաջարկով հանդես գալու հնարավորություններ: Անհրաժեշտության դեպքում այս գործընթացում հնարավոր կլինի նաև միջազգային փորձագիտական ներուժ ներգրավել»։
Գործադիրի ղեկավարի փոխանցած տեղեկություններով՝ այժմ աշխատում են հանձնաժողովի ձևաչափի և անհատական կազմի վրա, ամենաուշը ապրիլի 30-ին պետք է փորձեն անհատական կազմը հստակեցնել:
«Խաղաղության օրակարգն այլընտրանք չունի»
Նիկոլ Փաշինյանի խոսքով՝ այսօր էլ միջազգային հանրությունը Հայաստանից ակնկալում է ճանաչել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունն ու «իջեցնել ԼՂ-ի կարգավիճակի հարցում հայկական կողմի նշաձողը»․
«Հակառակ դեպքում, ասում է միջազգային հանրությունը, խնդրում ենք մեր վրա հույս չդնել, ոչ թե այն պատճառով, որ մենք չենք ուզում ձեզ օգնել, այլ այն պատճառով, որ մենք չենք կարող ձեզ օգնել»։
ՀՀ վարչապետի համոզմամբ՝ չնայած բոլոր դժվարություններին և բարդություններին՝ խաղաղության օրակարգն այլընտրանք չունի Հայաստանի համար:
Զորքերի հայելային հետքաշման առաջարկից «հետ կանգնելու» մասին
Անդրադառնալով իր հասցեին հնչող քննադատություններին, թե հրաժարվել է զորքերի հայելային հետքաշման առաջարկից՝ Նիկոլ Փաշինյանը նշել է, որ հայկական կողմի այդ առաջարկը «երբեք նախապայման չի եղել»։
«Մենք արդեն վտանգավոր մի գծի էինք հասել, երբ զորքերի հայելային ետքաշման առաջարկը կարող էր ընկալվել որպես իրադրությունը փակուղի մտցնելու քաղաքականություն»,- նշել է վարչապետը։
Փաշինյանի փոխանցմամբ՝ հայկական կողմը Բրյուսելում ճկունություն է ցուցաբերել՝ հույս ունենալով, որ «միջազգային հանրությունը առավել ուշադիր կլինի սահմանի երկայնքին տիրող անվտանգային միջավայրին»։
«Այդ գաղափարից չենք հրաժարվել»․ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մասին
Անդրադառնալով ԵԱՀԿ ՄԽ հովանու ներքո բանակցություններ իրականացնելու գաղափարից հրաժարվելու վերաբերյալ քննարկումներին՝ վարչապետ Փաշինյանը նշել է, որ «իրականությունը մի փոքր այլ է»․
«Մենք այդ գաղափարից չենք հրաժարվել, պաշտպանում ենք այդ գաղափարը, բայց նաև գիտեք, որ Ուկրաինայի իրադարձությունների բերումով համանախագահության ներսում հարաբերությունները ծայրաստիճան լարված են»։
Ըստ նրա՝ այդ լարվածությունը հաշվի առնելով՝ Հայաստանը չի կարող պասիվ սպասել համանախագահության գործողություններին, մյուս կողմից՝ երկկողմ խոսակցությունների մեկնարկը «որևէ կերպ չի արգելում» համանախագահության ներգրավումը գործընթացում:
ՀՀ վարչապետը համոզված է՝ գործընթացի նախապատրաստումն անհետաձգելի է, հույս ունի՝ երկու երկրների արտգործնախարարությունները կկարողանան տրված հանձնարարականները կատարել «պատշաճ ժամանակում»:
«Կարևոր է արձանագրել, որ այսօր ողջ միջազգային հանրությունը գործընթացին աջակցելու պատրաստակամություն է ցուցաբերում, և այս պատեհությունը պետք է իսկապես օգտագործել»,- շեշտել է Փաշինյանը։
«ԼՂ-ի կարգավիճակը ոչ թե նպատակ է, այլ միջոց»
Հայաստանի վարչապետը վերահաստատել է Ադրբեջանի հետ խաղաղության բանակցություններ սկսելու և խաղաղության պայմանագիր կնքելու Հայաստանի հանձնառությունը։ Ասում է՝ Հայաստանն Ադրբեջանից տարածքային պահանջներ երբեք չի ունեցել, իսկ Լեռնային Ղարաբաղի հարցը ոչ թե տարածքի, այլ իրավունքի հարց է:
Փաշինյանի դիտարկմամբ՝ Հայաստանի համար սկզբունքային նշանակություն ունեն ԼՂ-ի հայության անվտանգության երաշխիքները, նրանց իրավունքների և ազատությունների ապահովումը, ինչպես նաև ԼՂ-ի վերջնական կարգավիճակի հստակեցումը․
«Մենք արձանագրում ենք, որ կարգավիճակը տվյալ իրադրության մեջ ոչ թե նպատակ է, այլ միջոց՝ ապահովելու Լեռնային Ղարաբաղի հայության անվտանգությունն ու իրավունքները»։
2021 թ․-ի ձեռքբերումների մասին
Փաշինյանի խոսքով՝ նախորդ տարվա ընթացքում Հայաստանն ունեցել է «լրջագույն ձախողումներ և լրջագույն ձեռքբերումներ»:
ՀՀ վարչապետի գնահատմամբ՝ 2021 թ․-ի ձեռքբերումներից անկյունաքարայինը խորհրդարանական արտահերթ ընտրություններն էին:
«Աղետալի պատերազմից հետո տեղի ունեցած այդ ընտրությունները ի ցույց դրեցին մեր պետականության ու ժողովրդի դիմակայունությունը, պետականություն ունենալու մեր կամքը, բարձրացրեցին ՀՀ միջազգային վարկը և արձանագրեցին մեր հավատարմությունը ժողովրդավարությանն ու ժողովրդավարական արժեքներին»,- նշել է Նիկոլ Փաշինյանն ու հավելել, որ «երրորդ հանրապետության պատմության մեջ առաջին անգամ ընտրությունները դարձան ներքաղաքական ճգնաժամը հաղթահարելու միջոց, ոչ թե ճգնաժամի պատճառ»։
Հաջորդ կարևոր ձեռքբերումն, ըստ գործադիրի ղեկավարի, հետպատերազմական ծանր շրջանում մակրոտնտեսական կայունության ապահովումն էր․
«Ոչ միայն հնարավոր եղավ պահպանել պետական կառավարման ու տնտեսական կայունությունը, այլև եվրապարտատոմսերի աննախադեպ (750 մլն ԱՄՆ դոլար) ծավալով տեղաբաշխում իրականացնել՝ բոլոր պետական թողարկումների մեջ ամենացածր տոկոսով»։
Փաշինյանի փոխանցմամբ՝ 2021 թ․-ի պետական բյուջեի հարկային եկամուտները տարեսկզբին պլանավորվածի նկատմամբ գերակատարվել են 147 միլիարդ դրամով:
2021 թ․-ի ձախողումը՝ ներխուժում ՀՀ ինքնիշխան տարածք
Նախորդ տարվա ձախողումների մեջ վարչապետն առանձնացրել է մայիսի 12-ին ադրբեջանական ստորաբաժանումների ներխուժումը Հայաստանի ինքնիշխան տարածք՝ Սոթք-Խոզնավար հատված:
Փաշինյանը Բաքվի այս քայլը որակել է որպես «հարձակում Հայաստանի ժողովրդավարության վրա»՝ նշելով, որ ներխուժման մոտիվացիաներից մեկը ՀՀ պետական ինստիտուտները և պետականությունը կաթվածահար անելն էր, ինչպես նաև նախընտրական և հետընտրական քաոսի հարուցումը, ընտրությունների արդյունքների վրա կոնկրետ ազդեցություն ունենալը:
Ադրբեջանի ԶՈՒ ներխուժման համատեքստն, ըստ նրա, կիսատ կլինի, եթե հաշվի չառնենք փետրվարին ՀՀ-ում տեղի ունեցած իրադարձությունները, մասնավորապես՝ «Զինված ուժերի քաղաքականացումն ու ներքաշումը քաղաքական ինտրիգների» մեջ։
«Ակնհայտ է, որ քաղաքականացման հետևանքով բանակի շուրջ մեկուկես ամսվա կաթվածահար վիճակը 2021 թ․-ի փետրվար-ապրիլին ուղիղ հետևանք ունեցավ ի դեմս Սոթք-Խոզնավար հատվածում տեղի ունեցած ներխուժման»,- շեշտել է ՀՀ վարչապետը։
Փաշինյանը նշել է, որ մինչ օրս ՀԱՊԿ-ը նույնիսկ դիտորդի կարգավիճակով իրավիճակը չի հասցեագրել՝ արձագանքի բացակությունը որակելով որպես «ձախողում կազմակերպության համար»։
«Ի հեճուկս գոյություն ունեցող ընթացակարգերի, ՀԱՊԿ-ը մինչև օրս խնդրո առարկա հատվածում մոնիթորինգ իրականացնելու որոշում չի կայացրել, արդարացնելով երկար տարիներ հայ հանրության շրջանում առկա մտավախությունը, թե Հայաստանի անվտանգության համակարգի համար կարևորագույն նշանակություն ունեցող այդ կազմակերպությունը անհրաժեշտ պահին ոչինչ չի ձեռնարկի՝ մնալով դիտորդի կարգավիճակում»,- հայտարարել է ՀՀ կառավարության ղեկավարը։
Փաշինյանի խոսքով՝ ադրբեջանական զինված ուժերը շարունակում են ներկա գտնվել Սոթք-Խոզնավար հատվածում՝ ՀՀ անվտանգության համար ստեղծելով իրական սպառնալիքներ։ Նրա փոխանցմամբ՝ ներխուժման հետևանքով օկուպացիայի տակ է հայտնվել 45 քառակուսի կիլոմետր տարածք․
«Դեռևս 90-ականների սկզբից ևս շուրջ 70 քառակուսի կիլոմետր տարածքներ գտնվում են այդ կարգավիճակում, և ինչպես ասել եմ՝ մեր քաղաքականությունն է հարցի լուծումը դիտարկել դելիմիտացիայի և դեմարկացիայի հանձնաժողովի գործունեության համատեքստում»։
Արցախում իրականացրած ծրագրերի և «Արցախից ձեռքերը լվանալու» մասին
Վարչապետի դիտարկմամբ՝ կառավարությունը ոչ միայն չի կրճատել ծախսերը, այլև լրացուցիչ ծախսեր ֆինանսավորելու հնարավորություն է ունեցել՝ լուծելով նաև «պատերազմից վիրավոր Արցախի» սոցիալ-տնտեսական խնդիրները․
«Ու այս ֆոնին, երբ 2020 թ․-ի նոյեմբերից մինչև 2021 թ․-ի ավարտը կառավարությունը Արցախում իրականացրել է 136 միլիարդ դրամի ծրագիր, իսկ 2022 թ․-ի բյուջեով 144 միլիարդ դրամի ֆինանսավորում է նախատեսել, մարդիկ կան, որոնց լեզուն պտտվում է ասել, թե՝ Հայաստանը Արցախից ձեռքերը լվացել է»։
Փաշինյանի խոսքով՝ Հայաստանը նախկինում երբեք այնքան աջակցություն չի ցուցաբերել Արցախին, որքան հիմա:
Բարեփոխումների մասին կամ «որ բանտերի դատարկ տեղերը գտնեն իրենց տերերին»
Փաշինյանի խոսքով՝ կառավարությունը չի դադարեցրել բարեփոխումների քաղաքականությունը և արձանագրել է տեսանելի արդյունքներ:
Ինստիտուցիոնալ բարեփոխումների շարքում գործադիրի ղեկավարն առանձնացրել է Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի ընդունումը, Վճռաբեկ դատարանի Հակակոռուպցիոն պալատի ստեղծումը, Հակակոռուպցիոն կոմիտեի գործարկումը, ՏԻՄ ընտրությունների լիարժեք անցումը համամասնական ընտրակարգի, Պարեկային ծառայության ստեղծումը, ինչպես նաև հանրակրթության պետական չափորոշչի ընդունման շարքում ուսուցիչների կամավոր ատեստավորման գործընթացի մեկնարկը, գիտության ֆինանսավորման 82.8% ավելացումը, նախադպրոցական կրթության պետական չափորոշչի ընդունումը, 300 դպրոց և 500 մանկապարտեզ կառուցելու ծրագրերի մեկնարկը։
Անդրադառնալով ՔԿՀ-ներին և իրավապահ համակարգին՝ Փաշինյանն ընդգծել է, որ նրանք, ովքեր պիտի ազատության մեջ լինեին, ազատության մեջ են․
«Մյուս կողմից, իհարկե, պետք է հաշվի առնենք, որ բազմաթիվ հանցագործություններ, ներառյալ՝ 2020 թ․-ի նոյեմբերի 9-ի հարձակումների մի քանի առանցքային դրվագներ, ներառյալ՝ ԱԺ նախագահի դեմ տեղի ունեցած մահափորձը, մինչև օրս բացահայտված չեն, և մեր իրավապահները պիտի ամեն ինչ անեն, որ բանտերի որոշ դատարկ տեղերը գտնեն իրենց օրինական տերերին»։
44-օրյա պատերազմի մասին կամ «ինչո՞ւ այսպես եղավ»
Կառավարության ղեկավարի խոսքով՝ 44-օրյա պատերազմի զոհերի թիվն այսօրվա դրությամբ 3825 է:
«Գերեզմանատներում շարունակաբար ու անվերջանալիորեն ծածանվող մեր պետական դրոշներն են 2021 թ․-ի հիմնական սիմվոլը ու այդպես էլ մեզնից չհեռացող ու մեր կոկորդը բաց չթողնող հարցը՝ ինչո՞ւ այսպես եղավ»,- ընդգծել է Փաշինյանը։
Նիկոլ Փաշինյանը ևս մեկ անգամ կրկնել է միտքը, թե ընդունում է «իր մեղքն ու պատասխանատվությունը պատերազմի և պարտության համար», բայց նաև շեշտել, որ չի ընդունել ու չի ընդունում ընդդիմադիրների կողմից իրեն հասցեագրվող՝ «հողեր հանձնելու և դավաճանության» մեղադրանքները»․
«Վերջերս տված հարցազրույցներից մեկում ակնարկել էի, որ եթե ինձ ուզում են օբյեկտիվ մեղադրանք վերագրել, ինձ պետք է մեղադրել ոչ թե հողեր հանձնելու, այլ հողեր չհանձնելու մեջ»։
ՀՀ վարչապետը խոստովանել է՝ մեղավոր է, որ հանրությանը չի ասել՝ ինչ է ակնկալում միջազգային հանրությունը, ինչպես է Ադրբեջանը մերժում նույնիսկ ՀՀ համար անընդունելի սցենարները։
«Մեղավոր եմ, որ 2018, 2019 թվականներին մեր հանրության առաջ չեմ կանգնել ու չեմ բարձրաձայնել, որ մեր բոլոր՝ հեռու և մոտիկ բարեկամները ակնկալում են, որ մենք այս կամ այն կոնֆիգուրացիայով Ադրբեջանին հանձնենք 7 հայտնի շրջանները և իջեցնենք Արցախի կարգավիճակի համար մեր սահմանած նշաձողը:
Մեղավոր եմ, որ մեր ժողովրդին չեմ ասել, որ միջազգային հանրությունը միանշանակորեն ճանաչում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, ակնկալում է, որ մենք էլ ճանաչենք, ակնկալում է նաև, որ Ղարաբաղից հեռացած ադրբեջանցիները լիարժեք ներգրավված լինեն ԼՂ ապագայի որոշման ու կառավարման հարցերում»,- շեշտել է Փաշինյանը։
Նրա խոսքով՝ նույնիսկ Հայաստանի համար անընդունելի սցենարները ընդունելի չեն եղել Ադրբեջանի համար, իսկ միջազգային հանրության ներկայացուցիչները երբեմն հստակ, երբեմն էլ դիվանագիտական եղանակով ՀՀ-ին ասել են, որ հայկական կողմի՝ առաջարկներն ընդունելու դեպքում «դեռ պետք է համոզել Ադրբեջանին»։
Վարչապետը խոստովանել է՝ ինքն իրեն չի կարողացել համոզել «այդ մասին խոսել ժողովրդի հետ ու ժողովրդին համոզել զիջումների անհրաժեշտության մեջ»։
