«Անպատժելիությունը հաղթահարված չէ»․ հայ փորձագետները՝ մարդու իրավունքների մասին
Մարդու իրավունքների խախտումներ ՀՀ-ում
Դեկտեմբերի 10-ն աշխարհում նշվում է Մարդու իրավունքների պաշտպանության միջազգային օրը՝ սկսած 1950 թվականից։ 1948թ.-ի հենց այս օրն է ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան ընդունել Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը, որով առաջին անգամ ամրագրվել են մարդու հիմնարար իրավունքները։
Հայ փորձագետները կարծում են՝ երկրում մարդու իրավունքների վիճակը մտահոգիչ է։ «Մարդու իրավունքների վիճակը Հայաստանում. 2024-ի մարտահրավերները» թեմայով ասուլիսի ընթացքում իրավապաշտպան Արթուր Սաքունցը նշել է, որ խախտված իրավունքների վերականգնման ուղղությամբ ջանքերն անբավարար են։
«Մարդու իրավունքների բնագավառում անպատժելիությունը հաղթահարված չէ»,- հայտարարել է նա։
«Ինստիտուցիոնալ աշխատանք չի տարվում»
Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի ղեկավար, իրավապաշտպան Արթուր Սաքունցի խոսքով՝ մարդու իրավունքների վիճակը գնահատելու համար պետք է հաշվի առնել մի շարք հանգամանքներ։ Մատնանշում է․ առաջին հերթին՝ պետության կողմից այդ բնագավառում ստանձնած պարտավորությունների կատարումը, այդ թվում՝ արդյունավետ մեխանիզմների ներդրումը, խախտված իրավունքների համար նյութական և բարոյական փոխհատուցում տրամադրելը։
Կարծում է՝ 2024 թ․-ին ոչ մի բնագավառում տեսանելի չի եղել մարդու իրավունքների պաշտպանության առումով ինստիտուցիոնալ աշխատանք։ Օրինակ է բերում Ոստիկանությունն ու նշում, որ «խոշտանգումները, բռնությունները շարունակվում են»։ Իրավապաշտպանը խնդիրներ է նկատում նաև դատական համակարգում․
«Երբ ԲԴԽ նախագահը հրապարակավ հայտնում է, որ գործող իշխանության ղեկավարի հորդորով հրաժարական է տալիս, դա նշանակում է, որ գործադիր իշխանությունն ուղղակի վերահսկում է դատական իշխանության բարձրագույն մարմինը»։
Կարևոր է համարում նաև այն, որ մարդու իրավունքների նկատմամբ հարգանքը դիտարկվի որպես պաշտոնատար անձանց գործունեության գնահատման ցուցիչ։ Շեշտում է՝ առանց իրավունքի գերակայության սկզբունքի չի կարող լինել ժողովրդավարություն, ինչի մասին պարբերաբար հայտարարում են ՀՀ իշխանությունները։
«Քանի՞ անգամ է հենց ԱԺ պաշտպանության, անվտանգության մշտական հանձնաժողովը մարդու իրավունքների վերաբերյալ հանրային լսումներ կազմակերպել, երբ դրա պարտավորությունն ունի։ Քանի անգամ դիմել ենք։ Մի անգամ տեսե՞լ եք, որ նման լսում կազմակերպի։ Ուղղակի բանի տեղ չեն դրել։ Միակ բառը, որով կարելի է որակել այս իրավիճակը, կոչվում է անպատժելիություն»,- ասել է նա։
Արթուր Սաքունցը հիշեցրել է՝ խոշտանգումներից, արժանապատվությունը նվաստացնող, դաժան վերաբերմունքից զերծ մնալը բացարձակ իրավունք է։ Հայտարարել է, որ Հայաստանում նման խախտումներ իրականացնողները մնում են անպատիժ, իսկ խախտված իրավունքները՝ չվերականգնված։
«Առանց մարդու իրավունքների պաշտպանության չի կարող լինել խաղաղություն և անվտանգություն»
«Իրավունքների պաշտպանություն առանց սահմանների» ՀԿ ղեկավար Արաքս Մելքոնյանն անդրադարձել է հայ-ադրբեջանական բանակցություններին և այդ համատեքստում միջազգային դատական ատյաններից հայցերը հետկանչելու հնարավորությանը։ Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել էր, որ դա «ընդունելի» է խաղախության պայմանագրի ստորագրումից հետո։ Սակայն Արաքս Մելքոնյանը շեշտել է՝ դա վկայում է «մարդու իրավունքների չընկալման» մասին։
Ընդգծել է՝ խոսքը հայատյացության հիման վրա կատարված հանցագործությունների՝ խոշտանգումների, գլխատումների, ապօրինի դատապարտումների, բռնի տեղահանության և այլնի մասին է։
«Հայաստանի ղեկավարությունը շատ հանգիստ հայտարարում է, որ այո, հնարավոր է, եթե խաղաղության ենք գնում։ Բայց չի լինի խաղաղություն, եթե չլինի մարդու իրավունքների պաշտպանություն, չլինի արդարադատություն, չի լինի խաղաղություն, եթե կա անպատժելիություն»,- շեշտել է Մելքոնյանը։
Կարծում է՝ եթե Երևանը համաձայնի նման քայլի գնալ, դա կնշանակի տապալել ներպետական և միջազգային մակարդակում ստանձնած բոլոր հանձնառությունները։
Իրավապաշտպան Արթուր Սաքունցը, իր հերթին, հավելում է՝ ԵԱՀԿ Հելսինկյան եզրափակիչ ակտը որպես մեկ ամբողջություն է դիտարկում անվտանգությունն ու մարդու իրավունքները։ Ուստի պետք չէ արհեստականորեն տարանջատել և առանձին դիտարկել դրանք։
«Եթե չի երաշխավորվում մարդու իրավունքների պաշտպանության հանձնառությունը և իրավունքի գերակայության հիման վրա չեն ձևավորվում մեխանիզմներ, չկա պատասխանատվություն խախտված իրավունքի համար, անվտանգություն չի լինելու»,- արձանագրել է նա։
«Քրեական գործերը կոծկում են»
«Լրագրողներ հանուն մարդու իրավունքների» ՀԿ նախագահ Ժաննա Ալեքսանյանի փոխանցմամբ՝ տենդենցները չեն փոխվել։ Ինչպես բանակում, այնպես էլ քրեակատարողական հիմնարկներում տեղի ունեցող դեպքերը շարունակում են կոծկել, դրանք չեն բացահայտվում։
Հատկապես վատ իրավիճակ է քրեակատարողական հիմնարկներում։ Ասում է՝ մարդկանց տարրական խնդիրները չեն լուծվում, ստիպված դիմում են ծայրահեղ քայլի՝ հացադուլի։
«Մի դատապարտյալի հետ էի հանդիպում, պատմում էր խոշտանգումների մասին։ Եվ ամբողջ ադմինիստրացիան զբաղված էր նրանով, որ թույլ չտար, որ այդ հանդիպումը կայանար»,- պատմել է Ալեքսանյանն ու հավելել, որ ՔԿՀ միակ մտահոգությունն այն է, որ ինֆորմացիան չտարածվի։
Իրավապաշտպանի խոսքով՝ բռնությունները շարունակվում են նաև ոստիկանական բաժանմունքներում։ Կարծում է՝ այդ մասին արձանագրումներ կտեսնենք նաև միջազգային կառույցների առաջիկա զեկույցներում։
«Մարդիկ կարող են մնալ առանց անվճար փաստաբանական ծառայության»
Մարդու իրավունքների փորձագետ, փաստաբան Արաքս Մելքոնյանն ընթացիկ տարվա իրադարձություններից առանձնացնում է հունիսի 12-ին ԱԺ հարևանությամբ տեղի ունեցած բողոքի ակցիան և ցուցարարների նկատմամբ հատուկ միջոցի կիրառումը։ Ասում է՝ մինչ օրս որևէ ոստիկանի մեղադրանք չի առաջադրվել, չեն քննվել խաղաղ հավաքի իրավունքի խախտումները, ցուցարարների հանդեպ բռնությունները, ինչպես նաև «Զարյա-3» միջոցի գործադրման համատեքստը։
Քաղաքացիների խախտված իրավունքների պաշտպանության և վերականգնման տեսանկյունից առանցքային է համարում փաստաբանական ծառայությունների տրամադրումը։ Ըստ Մելքոնյանի՝ խնդրահարույց է այն հանգամանքը, որ Հարկային օրենսգրքի փոփոխությունների համաձայն՝ հունվարի 1-ից ավելի բարձր հարկային բեռ է դրվելու փաստաբանական գործունեություն իրականացնող անձանց վրա։ Կարծում է՝ դա անդրադառնալու է մարդկանց խախտված իրավունքների և արդարության վերականգնման վրա․
«Առանց փաստաբանի անձը քննչական մարմիններում, ոստիկանությունում շատ խոցելի է, բռնության զոհ կարող է դառնալ։ Առանց փաստաբանի, իրավական գիտելիքների բացակայության պայմաններում անձինք չեն կարող ունենալ իրավունքների պաշտպանություն»։
Արաքս Մելքոնյանի փոխանցմամբ՝ նույն կերպ հարկվելու են նաև անվճար իրավաբանական ծառայություն մատուցողները, նրանց համար բացառություն նախատեսված չէ։ Դա, ըստ նրա, բերելու է անվճար ծառայության տրամադրման անհնարինության։
Կարծում է՝ պատշաճ չի գնահատվել, թե օրենսգրքում նման փոփոխությունների իրականացումն ինչ հետևանքներ կարող է թողնել մարդու իրավունքների պաշտպանության վրա։ Փաստաբանի խոսքով՝ դա բերելու է «տոտալ անպատժելիության, բռնությունների ավելացման»։
Ըստ նրա՝ փոփոխությունների ուժի մեջ մտնելուց հետո անձինք կարող են անվճար իրավաբանական ծառայություն ստանալ բացառապես ՄԻՊ գրասենյակից, բայց դա կտարածվի միայն առանձին խմբերի վրա։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Մարդու իրավունքների խախտումներ ՀՀ-ում
