Մանկությունը Բաքվի «հայկական» թաղամասում
Պաշտոնապես դա «Գործարանային փողոցն» էր։ Սակայն ժողովուրդն այն և դրա շրջակայքն անվանում էր «Փոհլու դերե»՝ «Գարշահոտ փոս»։ Հին ժամանակներում, երբ դեռ կոյուղի չկար, այստեղ՝ ցածրավայր, հոսում էին վերին թաղամասերի բոլոր կեղտաջրերը։
Այնուհետև կոյուղի անցկացրին, սակայն անվանումն այդպես էլ մնաց։ Այն Բաքվի «հայկական» մի քանի թաղամասերից մեկն էր։ «Փոհլու դերեում» ոչ միայն հայեր էին բնակվում, սակայն նրանք այստեղ շատ էին։
Տատյանան այստեղ է ծնվել 1978 թ–ին փոքր բազմազգ բակում, որտեղ յոթ ընտանիք էր բնակվում։ Բակը բնավ խաղաղ չէր. հարևանները և վիճում էին, և խմում, և ընտանեկան տեսարաններ սարքում ոստիկանության մասնակցությամբ, և փորձում ինչ–որ բան անել պարենային ճգնաժամի ժամանակ։ Սպիտակեղենը հերթով լվանում էին ընդհանուր ծորակի տակ, իսկ երեկոյան թեյ էին խմում բակում և «մթերք հավաքում»՝ բոլորի համար ինչ–որ բարդ աղցան պատրաստելու համար։
Մարգոյի վիեննական խմորը
«Մեր անմիջական հարևաններն ամուսիններ Վահանն ու Մարգոն էին, – պատմում է Տատյանան։ – Մեր և նրանց բաղնիք–զուգարանն ընդհանուր էին։
Վահանը թոշակառու էր և կարծում էր, որ թոշակառուները պետք է ցերեկը հանգստանան, իսկ երեխաները չպետք է նրանց այդ ընթացքում խանգարեն։ Մենք՝ բակի երեխաներս, այդ «կանոնին» չէինք հետևում, ինչի պատճառով միշտ սկանդալներ էին տեղի ունենում։
Նրա կինը՝ Մարգոն, աշխատում էր ինչ–որ պետական գրասենյակում։ Բակում համարվում էր, որ նա «չար աչք» ունի։ Եթե որևէ կարևոր գործով ես գնում և բակում Մարգոյին ես հանդիպում, կարելի է միանգամից հետ դառնալ. միևնույն է, ոչինչ չի ստացվի։
Փոխարենը Մարգոն հիանալի թխվածք էր թխում։ Յուրաքանչյուր կիրակի նա հունցում էր իր ֆիրմային «վիեննական խմորը»՝ շատ թեթև, քաղցր ու փափուկ, և դրանից կարկանդակներ, ռուլետներ և տարբեր միջուկներով բուլկիներ թխում։ Իսկ հետո շռայլորեն հյուրասիրում բոլոր հարևաններին»։
«Զգույշ մարդիկ» և նորաձև Գայանեն
«Նրանք շատ զգույշ մարդիկ են, այնպես որ, մեքենա չեն գնի», — ծնողներիս խոսակցության մեջ այս արտահայտությունը ցնցեց ինձ մինչև իմ հնգամյա հոգու խորքը։
Խոսքը Գարիկի և Ժաննայի՝ մեր բակի մյուս հայկական ընտանիքի մասին է։ Հիմա եմ հասկանում, թե ինչ նկատի ունեին ծնողներս. խորհրդային տարիներին այդպիսի խոշոր գնումները կարող էին գրավել իշխանությունների ուշադրությունը։ Գարիկը երկաթյա դռների պատրաստման լիովին օրինական արտադրամաս ուներ, սակայն նա ձգտում էր այնպես անել, որ բարեկեցությունն աչքի չընկնի։ Նրանք երկուսն էլ այնքան էլ շփվող մարդիկ չէին։
Նրանց աղջիկը՝ Գայանեն, քարտուղարուհի էր աշխատում նախագծային ինստիտուտում։ Սակայն ամեն առավոտ այնպես էր զուգվում, կարծես օպերային թատրոնում էր երգում։ Ի տարբերություն իր «ասոցիալ» ծնողների՝ նա զվարթ էր, շփվող, շատ բաց, և բակում նրան բոլորը սիրում էին։ Այն աստիճանի, որ պարբերաբար նրա կողմն էին բռնում նրա ամուսին Ալբերտի հետ վեճերի ժամանակ, անգամ եթե Գայանեն օբյեկտիվորեն սխալ էր։
Ալբերտը նույնպես հայ տղա էր մեր բակից, «հեռագնաց վարորդների» դինաստիայից էր. նա ութ եղբայր ուներ, և բոլորը մեծ բեռնատարներ էին վարում։
Հրաշագործ Ռոզան
«Իսկ իմ սիրելի «հայ հարևանը»՝ Ռոզան, ոչ թե մեր, այլ հարևան բակում էր ապրում, բայց մեր ընտանիքի հետ շատ մտերիմ էր։ Այժմ նրան կանվանեին մանր գործարար, իսկ այն ժամանակ ասում էին «սպեկուլյանտ»։ Նա փողոցում տարբեր մանրուքներ էր վաճառում՝ քիմիական մատիտներ, ածելիներ, լեհական օծանելիք։
Մանկությունում ինձ այդ ամենն ինչ–որ արտեֆակտներ, մոգական իրեր էր թվում, իսկ Ռոզան՝ հեքիաթներից դուրս եկած հրաշագործ։ Հատկապես, որ կարողանում էր «փոխակերպվել»։
Աշխատանքի մեկնելիս նա գլխաշոր էր կապում, համեստ, հնամաշ հագուստ հագնում և վերածվում աղքատ վաճառական տատիկի։ Իսկ տանը հագնում էր մետաքսե խալաթ և կրկին ինքը դառնում՝ տարեց, բայց դեռևս վառ ու կենսուրախ կին։ Նա պաշտում էր ծալքերով երկար կիսաշրջազգեստ և ոսկե զարդեր կրել։
Նրա ամուսին Կարենը Երկրորդ աշխարհամարտի վետերան էր և մի հարյուր տարբեր մեդալներ ուներ։ Նրա սենյակը հիշեցնում էր ԽՍՀՄ Կոմունիստական կուսակցության պատմության 40–ականների թանգարան։ Դարակաշարի վրա այն ժամանակների տարբեր հրամանատարների և կուսակցության անդամների դիմանկարներով բացիկներ կային Ստալինի գլխավորությամբ։ Եվ «Մոնա Լիզայի» միանգամից երկու կրկնօրինակ։
Պարբերաբար Կարենը երեխաներին իր մոտ էր կանչում և մանրամասն պատմում այդ մարդկանցից յուրաքանչյուրի մասին (ներառյալ Մոնա Լիզային)։ Իսկ հաջորդ օրն այդ թեմայով «քննություն» անցկացնում։
Եթե ճիշտ էինք պատասխանում բոլոր հարցերին, մեզ ծամոն էր տալիս՝ այն ժամանակների մանկական դելիկատեսը։ Թեև ինձ թվում է, որ նա պարզապես ուզում էր մեզ հյուրասիրել, իսկ քննությունն ուղղակի պատրվակ էր»։
Հրաժեշտ
«Երբ սկսվեց ղարաբաղյան հակամարտությունը, ես 10 տարեկան էի։ Մեր հայ հարևաններն արդեն աստիճանաբար սկսեցին հեռանալ։
Առաջինը մեկնեցին Վահանն ու Մարգոն։ Նրանք տեղափոխվեցին Երևան՝ իրենց երեխաների մոտ, իսկ իրենց բնակարանը վաճառեցին։ Այդպես մեր բակում հայտնվեց Ռուգիան՝ երիտասարդ ադրբեջանցի կինը, որը Հայաստանից էր տեղափոխվել։
Ռուգիան ու Գայանեն հասակակիցներ էին և միանգամից ընկերացան։
Երբ Գայանեն տեղափոխվեց Աշխաբադ, Ռուգիան նրան ուղեկցեց օդանավակայան։ Այնուհետև Ռոզան ու որդիները տեղափոխվեցին Ստավրոպոլի երկրամաս [Հյուսիսային Կովկաս, Ռուսաստանի Դաշնության մի հատվածը — JAMnews]։ Կարենն այդ ժամանակ արդեն մահացել էր։
Իսկ վերջինը հեռացան Գայանեի ծնողները՝ Ժաննան ու Գարիկը, նույնպես Աշխաբադ։
Երկար տարիներ Ռուսաստանի մեր ազգականներին այցելելիս մենք անցնում էինք այն քաղաքով, որտեղ արդեն ապրում էր Ռոզան։ Նա գալիս էր կառամատույց՝ մեզ տեսակցելու։
Մի անգամ, տարիներ անց՝ արդեն մեծ տարիքում, ես պատահաբար փողոցում հանդիպեզի Ռուգիային։ Նա պատմեց, որ մինչև հիմա շփվում է Գայանեի հետ, և նրա մոտ ամեն ինչ լավ է։
Թե ինչ եղան Վահանն ու Մարգոն, չգիտեմ։ Սակայն մեր տանը մինչև հիմա պահպանվում է Մարգոյի խմորի բաղադրատոմսը, որը հենց այդպես էլ կոչվում է՝ «Վիեննական խմոր, Մարգո»։
Միթե՞ սա հետնախորշ է
«Մի անգամ՝ դեռևս 1980–ականների կեսերին, պատահաբար մեր բակ մտան ամերիկացիներ։ Այն ժամանակ դա նման էր այլմոլորակայինների վայրէջքի։ Երկար պատմություն է, թե ինչպես էին նրանք այդտեղ հայտնվել, բայց նստեցին մինչև ուշ երեկո։ Հարևանները թեյով, զրույցներով և Գարիկի ակորդեոնի նվագակցությամբ երգերով ուրախ խմջույք էին կազմակերպել։ Թարգմանիչը հայրս էր՝ ներկաներից միակը, ով անգլերեն գիտեր։
Ամերիկացիներին ամեն ինչ դուր եկավ, սակայն Փոհլու դերեն նրանց շոկի ենթարկեց։ Հրաժեշտի ժամանակ նրանք հորս բաց հարցրին, թե ԻՆՉՊԵՍ և ԻՆՉՈՒ ենք մենք այդտեղ ապրում։ Հայրս հետո դա պատմեց ինձ ու եղբորս, և, կարծես, մենք առաջին անգամ Փոհլու դերեին նայեցինք ուրիշների աչքով։ Եվ տեսանք աղքատիկ բնակարանները, որոնք վերակառուցվել էին հին ախոռներից ու պահեստներից, անվերջ կենցաղային խնդիրները, երկու քայլի վրա գտնվող աղբանոցը։
Զարմանալի չէ, որ ամերիկացիներին այն իսկական հետնախորշ թվաց։
Սակայն այն ժամանակ դա մեր մտքով անգամ չէր անցնում։ Դա մեր տունն էր։ Եվ շրջապատում բոլորն էին այդպես ապրում։ Բացի այդ, մեր բակում կիտրոնի ծառ էր աճում։ Մի՞թե դա հետնախորշ էր»։
