Մադրիդյան սկզբունքներ․ Փաշինյանի, նախկին արտգործնախարարի և փորձագետի մեկնությունները
Մադրիդյան սկզբունքները և ԼՂ կարգավիճակը
Հայաստանի վարչապետի յուրաքանչյուր հայտարարություն ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման վերաբերյալ բուռն քննարկումների տեղիք է տալիս հասարակության և փորձագետների շրջանում։ Նիկոլ Փաշինյանը կասկածի տակ է դնում նախքան իր պաշտոնավարումը հայկական դիվանագիտության արդյունավետությունը բանակցային գործընթացում։ Նրա վերջին հայտարարությունն այն մասին, թե Մադրիդյան սկզբունքներով Լեռնային Ղարաբաղը ճանաչվել է Ադրբեջանի մաս, պարզապես Հայաստանի իշխանությունները ժողովրդին այդ մասին չեն ասել, առաջացրել է մարդկանց տարակուսանքն ու արձագանք փորձագետների շրջանում։
Այսպես կոչված Մադրիդյան սկզբունքները ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հայեցակարգ է, որը հակամարտող կողմերին առաջարկվել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի կողմից 2007 թվականի նոյեմբերին։ Փաստաթղթի տեքստին կարող եք ծանոթանալ այստեղ:
Սա վարչապետի առաջին նման հայտարարությունը չէ։ Ավելի վաղ նա ասել էր, որ իր նախորդները, որպես բանակցությունների հիմք ընդունելով Մադրիդյան սկզբունքները, ապալեգիտիմացրել են այն ընթացակարգերը, որոնցով Լեռնային Ղարաբաղը հռչակել էր իր անկախությունը։ Ավելի մանրամասն այս մասին կարող եք կարդալ հոդվածում?
Հայաստանի նախկին արտգործնախարար Վարդան Օսկանյանը, ով անձամբ մասնակցել է Ադրբեջանի հետ Մադրիդյան սկզբունքների շուրջ բանակցություններին, հայտարարել է, որ Հայաստանի վարչապետի պնդումները չեն համապատասխանում իրականությանը։ Նրա խոսքով՝ այդ փաստաթուղթն ամենևին էլ ԼՂ-ն Ադրբեջանի մաս ճանաչելու մասին չէ, այն ճիշտ հակառակի մասին է։ Ավելին, Օսկանյանը կարծում է, որ 2018 թ․-ին կար հնարավորություն խաղաղ ճանապարհով լուծել Ղարաբաղի հարցը հենց «թավշյա հեղափոխությունից» հետո իշխանության եկած Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ։ Ի պատասխան վարչապետի հարցին, թե ի՞նչ խորհուրդներ էր պատրաստվում իրեն տալ Վարդան Օսկանյանը 2018-19 թվականներին, նախկին նախարարը հանդես է եկել տեսաուղերձով.
«Ես կասեի, պարոն վարչապետ, դուք բարձր լեգիտիմություն ունեք, ընտրվել եք 80 տոկոսի աջակցությամբ։ Նման փաստաթուղթ կա բանակցությունների սեղանին։ Մի անտեսեք այն: Մի սկսեք [բանակցությունները] զրոյից։ Դա իր մեջ վտանգներ է պարունակում։ Ես իրեն խորհուրդ էի տալու, որ ինքը գնա երրորդ տարբերակով․ ինքը համաձայնվեր Ադրբեջանին վերադարձնել 5 տարածքները [Լեռնային Ղարաբաղի հարակից շրջանները, որոնք 90-ականների սկզբի պատերազմի արդյունքում հայտնվել էին հայկական կողմի վերահսկողության տակ] փաստաթղթի ստորագրման դեպքում և բանակցել Ադրբեջանի հետ որ Քելբաջարի և Լաչինի ոչ խորհրդային մասը վերադարձվի։
Դա արդեն իր դիվանագիտական հմտությունների հետ կապված կլիներ, երեքից հինգ տարվա ընթացքում, բայց մինչ այդ Ադրբեջանը պետք է ապացուցեր, որ ինքը ի վիճակի է խաղաղ գոյատևելու իր հարևանի հետ՝ Հայաստանի հետ։ Բոլոր մյուս երաշխիքները, որ այդ փաստաթղթում կային՝ անվտանգության խորհուրդ, խաղաղապահ ուժերի ներկայություն, միջանկյալ կարգավիճակ, բոլորը պետք է ուժի մեջ մտնեին»։
Իրավիճակը հասկանալու համար JAMnews-ը զրուցել է քաղաքագետ Մանվել Սարգսյանի հետ, ով ծանոթ է բանակցային գործընթացի մանրամասներին։ 90-ականներին եղել է ԼՂՀ արտաքին գործերի նախարարի խորհրդական, 2000-2005 թվականներին՝ նախագահի՝ միջազգային հարցերով խորհրդական։
Քաղաքագետը հայտարարել է, որ Նիկոլ Փաշինյանը «հատուկ կեղծ նարատիվներ է ձևավորում՝ Ղարաբաղում պատերազմի պատասխանատվությունն իր վրայից գցելու և այլ մեղավորներ գտնելու համար»։
- Մադրիդյան սկզբունքներ. «հմայքն» ու «վտանգները»
- Քաղաքական նախագիծ. ինչպես Հայաստանը հայտնվեց խոշոր խաղացողների շահերի բախման կիզակետում
- Միրզոյանն ու Բայրամովը Վաշինգտոնում համաձայնության չեն եկել, բայց Բլինքենը լավատես է
Մանվել Սարգսյան, քաղաքագետ
Ադրբեջանի ինքնիշխանությունը՝ Ղարաբաղի դիմաց
«1991 թվականին Խորհրդային Միության փլուզումից և դրա արդյունքում Եվրոպայում 15 անկախ պետությունների ձևավորումից հետո հարց բարձրացավ դրանց ճանաչման սկզբունքների մասին։ Այդ առիթով 1991 թվականի դեկտեմբերի 16-ին Բրյուսելում Եվրոպական խորհուրդը համատեղ որոշում ընդունեց մոտեցման վերաբերյալ՝ ինչպես ճանաչել այս նոր պետությունները, ինչ չափանիշների դրանք պետք է համապատասխանեն։
-
Նոր պետությունների ճանաչման սկզբունքները։ Մեջբերում արտաքին գործերի նախարարների համատեղ հայտարարությունից
Միջազգային հանրությունն ու անդամ պետությունները միասնական դիրքորոշում են որդեգրում այս նոր պետությունների ճանաչման գործընթացում, ինչը ենթադրում է՝
1) Միավորված ազգերի կազմակերպության կանոնադրության դրույթների և Հելսինկյան համաձայնագրի եզրափակիչ ակտում և Փարիզի խարտիայում ամրագրված պարտավորությունների հարգում, հատկապես նրանց, որոնք վերաբերում են օրենքի գերակայությանը, ժողովրդավարությանն ու մարդու իրավունքներին,
2) էթնիկ և ազգային խմբերի և փոքրամասնությունների իրավունքների երաշխիքներ՝ ԵԱՀԽ-ի շրջանակներում ձևակերպված պարտավորություններին համապատասխան,
3) հարգանք բոլոր սահմանների անձեռնմխելիության նկատմամբ, որոնք կարող են փոխվել միայն խաղաղ ճանապարհով և ընդհանուր համաձայնությամբ,
4) զինաթափման և միջուկային զենքի չտարածման, ինչպես նաև տարածաշրջանում անվտանգության և կայունության հետ կապված բոլոր պարտավորությունների ճանաչում,
5) պետությունների իրավահաջորդության և տարածաշրջանային վեճերի հետ կապված բոլոր հարցերը համաձայնությամբ, այդ թվում՝ արբիտրաժային դատարանի օգնությամբ լուծելու պարտավորություն։
Միջազգային հանրությունն ու անդամ պետությունները չեն ընդունում այն իրադրությունը, որը ագրեսիայի արդյունք է։ Նրանք հաշվի են առնելու ճանաչման հետևանքները հարևան պետությունների համար։
Նույն թվականի դեկտեմբերի 21-ին ընդունվեց Ալմա-Աթայի հռչակագիրը, իսկ դեկտեմբերի վերջին Խորհրդային Միությունը լուծարվեց։
ԵԱՀԽ-ն [Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության խորհրդակցություն, 1995 թվականից՝ Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն, կամ ԵԱՀԿ] հայտարարեց հետխորհրդային երկրներին, հատկապես Հայաստանին և Ադրբեջանին, որ կարող է ճանաչել նրանց ինքնիշխանությունը՝ պայմանով, որ նրանք, իրենց հերթին, ճանաչեն Լեռնային Ղարաբաղի պատկանելիության վերաբերյալ տարաձայնությունների առկայության փաստն ու այդ վիճելի հարցի լուծումը պատվիրակեն ԵԱՀԽ-ին։ 1992 թվականի հունվարի 30-ն էր։
Այսինքն՝ Ադրբեջանը համաձայնել է, որ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը որոշված չէ, որ Ղարաբաղը Ադրբեջան չէ։ Հատկանշական է, որ Հայաստանում այդ մասին լռում են։
Հայաստանի և Ադրբեջանի ինքնիշխանության ճանաչումից մեկ օր անց՝ 1992 թվականի հունվարի 31-ին, ԵԱՀԽ-ն որոշեց պատվիրակություն ուղարկել տարածաշրջան, առաջին հերթին՝ Լեռնային Ղարաբաղ։ Պատվիրակությունը ժամանեց փետրվարի 6-7-ը։ Եվ հենց տեղում Ադրբեջանը պարտավորություն ստանձնեց Հայաստանի հետ միասին ԼՂ կարգավիճակի հարցը լուծել խաղաղ ճանապարհով։ Սա շատ կարևոր սկզբունք էր։
1992 թվականի մարտի 24-ին Մինսկի կոնֆերանսը Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը որոշելու մանդատ ստացավ։ Օրակարգում այլ հարց չկար»։
ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը ստեղծվել է 1992 թ.-ին։ Այն ԵԱՀԿ անդամ երկրների խումբ է, որը գլխավորում էր խաղաղ կարգավորումը, միջնորդական դեր կատարում ղարաբաղյան հակամարտության բանակցություններում մինչև 2020 թվականի պատերազմի մեկնարկը։ Մինսկի խմբում ընդգրկված են Գերմանիան, Իտալիան, Ֆինլանդիան, Շվեդիան, Բելառուսը, Թուրքիան, Հայաստանն ու Ադրբեջանը։ Համանախագահող երկրներն են Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ն ու Ֆրանսիան։
Խաղաղության օրակարգից հրաժարում
«Բաքուն հասկանում էր, որ այդ կերպ ճանաչում է Լեռնային Ղարաբաղն Ադրբեջանի կազմից դուրս ու պատերազմ սկսեց։
Ապրիլի 13-ին ադրբեջանցիները «Գրադ» կայանքներ տեղակայեցին Ստեփանակերտի շուրջ և սկսեցին գնդակոծել քաղաքը։
Թե ինչպես ավարտվեց այդ պատերազմը, հայտնի է բոլորին։ Ադրբեջանը պարտվեց՝ զիջելով ԼՂ շուրջ գտնվող հսկայական տարածքներ։
Եվ երբ պատերազմը դուրս եկավ ԼՂԻՄ-ի շրջանակներից, Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի խնդրին գումարվեց նաև այդ տարածքների խնդիրը։ Առաջ էին քաշվում տարբեր առաջարկներ, բայց դրանք բոլորը վերաբերում էին ԼՂ կարգավիճակի որոշման պայմաններին։ Իսկ կարգավիճակի հարցը լուծելու համար որպես պայման առաջադրվում էր ԼՂԻՄ-ի հարակից շրջանների վերադարձը։ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը հստակ տարանջատում մտցրեց ԼՂԻՄ-ի և ինքնավար մարզի հարակից տարածքների միջև»։
Հակամարտությունը ղարաբաղյան է, ոչ թե ադրբեջանական
«ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը ստացել է ոչ թե Ադրբեջանի, այլ Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրը լուծելու մանդատ։ Հակամարտությունը, որը նա պետք է լուծի, ղարաբաղյան է, ոչ թե ադրբեջանական։
Ադրբեջանի իշխանություններին ասվել է՝ մենք ճանաչում ենք երկրի ինքնիշխանությունը, եթե դուք ճանաչում եք Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի շուրջ տարաձայնությունների խնդիրը։ Եվ Ադրբեջանը ճանաչել է։
2007 թվականին առաջին անգամ գործածության մեջ մտավ այն թեզը, որ կարգավիճակը որոշելու է ԼՂԻՄ-ի ժողովուրդը՝ Մադրիդյան սկզբունքների շրջանակներում։
Մադրիդյան սկզբունքներով, այո, չեղյալ համարեցին 1991 թվականի հանրաքվեն, ինչպես հիմա պնդում է Փաշինյանը, և ասացին, որ պետք է լինի նոր հանրաքվե՝ կոնկրետ պայմաններով։ Բայց դա չի նշանակում, որ ճանաչել են Լեռնային Ղարաբաղն Ադրբեջանի կազմում։ Արտահայտության երկրորդ մասը Փաշինյանը սխալ է մեկնաբանում».
Գտնել մեղավորներին
«Նիկոլ Փաշինյանը պարզապես ուզում է արդարացնել ինքն իրեն։ Վարչապետն ուզում է ասել, որ Ղարաբաղի հարցը նախքան իր պաշտոնավարումն արդեն փակ էր, և ինքը ոչինչ անել չի կարող։
Նախ նա Լևոն Տեր-Պետրոսյանի մասին ասաց, թե ԼՂ հարցում առաջին նախագահի դիրքորոշումն էր Ղարաբաղը տալ Ադրբեջանին և հարցը համարել փակված։ Բայց Տեր-Պետրոսյանը ինքն իրեն արդարացնելու համար հրապարակեց «Հատուկ կարծիք» կոչվող փաստաթուղթը, որը Հայաստանը ներկայացրել էր ԱՊՀ-ին անդամակցելիս։
Հայաստանի իշխանությունները մշտապես թաքցրել են այս փաստաթուղթը բոլորի աչքից։ Դրա մեջ Լեռնային Ղարաբաղը չի հիշատակվում, սակայն այն պարունակում է ակնարկ այն մասին, որ «ինքնավարությունները նույնպես կարող են լինել ԱՊՀ-ի կազմում»։
Հայաստանը ցանկանում էր գնալ նման հնարքի, սակայն Մոսկվայում հանդիպեց Բորիս Ելցինի վետոյին, նա ուղղակիորեն արգելեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանին որևէ գործողություն անել Ղարաբաղի հարցում։ Ելցինն ասել էր, որ իր համար «Ղարաբաղ հասկացություն գոյություն չունի»։
Այդ ժամանակ նախատեսվում էր, որ Հայաստանի խորհրդարանը կճանաչի Լեռնային Ղարաբաղն ու Ադրբեջանը։ Բայց Մոսկվայից վերադառնալուց հետո Լևոն Տեր-Պետրոսյանը Ռուսաստանի ցուցումով չեղարկեց ամեն ինչ և փակեց թեման։ Նա հասկանում էր, թե ինչ է արել, դրա համար էլ անընդհատ զգուշացնում էր. «Վատ կլինի, պատերազմ կլինի»։
Փաշինյանը որոշեց ամրապնդել իր նարատիվն ու շարունակեց մեղավորներ փնտրել։ Նա հասավ Մադրիդյան սկզբունքներին և ինքն իր կողմից ավելացրեց, որ այդ սկզբունքներով Հայաստանը ճանաչել է Լեռնային Ղարաբաղն Ադրբեջանի կազմում։ Երկիրը քաոսի մեջ ներքաշելու, հազարավոր զոհերի համար իր մեղքը թեթևացնելու համար Փաշինյանը որոշեց մեղքը բարդել նախկին իշխանությունների վրա և ապացուցել, որ պատերազմն անխուսափելի էր»։
Լեռնային Ղարաբաղի ճանաչման մասին
«Իսկ պատերազմն անխուսափելի չէր։ Իրադրությունը կարելի էր փոխել՝ ճանաչելով Լեռնային Ղարաբաղը։ Դրա մասին կշտամբանքներ լսել ենք և՛ Պուտինից, և՛ Մեդվեդևից, և՛ Լավրովից, նույնիսկ Ալիևն է խոսել այդ մասին։
Ադրբեջանը երբեք որևէ փոխզիջման չէր համաձայնում։ Նա պատրաստվում էր պատերազմի։ Միակ բանը, որ պետք է անեինք, նրան այդ պատերազմի իրավունքից զրկելն էր։
Ճանաչելով Լեռնային Ղարաբաղը՝ Հայաստանը կասկածի տակ կդներ Ղարաբաղի դեմ պատերազմ սկսելու Ադրբեջանի իրավունքը։ Բայց դրա փոխարեն Հայաստանը փակեց թեման։ Իսկ Ադրբեջանը, ԵԱՀԽ-ից ճանաչում ստանալով, անմիջապես՝ 13 օր անց պատերազմ սկսեց՝ հղում անելով ՄԱԿ-ի կանոնադրության 51-րդ հոդվածին, որն, ըստ էության, իրավունք է տալիս ինքնիշխան երկրներին հարցը լուծել ռազմական ճանապարհով։
1994 թ․-ին Ադրբեջանը պարտություն կրեց պատերազմում։ Բայց Հայաստանը շարունակեց իրեն անգործության մատնել, չճանաչեց Ղարաբաղը, ոչ մի պայման չդրեց Ադրբեջանի առաջ։ Հաղթանակ տանելով՝ այսօր Ադրբեջանը պահանջում է, որ Հայաստանը հրաժարվի ղարաբաղյան խնդրից և հայտարարի, որ նման խնդիր պարզապես չկա»։
Կարգավիճակի որոշման մասին
«Պետք է ճիշտ հասկանալ հարցի էությունը։ Ալիևը հիշում է 1992 թվականի հունվարը, երբ իր երկրի անկախության ճանաչման համար իրենց առաջ պայման դրվեց։ Այսօր էլ, ինչպես նախկինում, Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի որոշման անհրաժեշտության մասին շատերն են խոսում ԱՄՆ-ում, Ռուսաստանում, Ֆրանսիայում և այլ երկրներում։
Մեծ հաշվով, ոչ մի տեղ չի անհետացել նաև ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, որի անդամ է նաև մինչ օրս Ադրբեջանը։ Այն չի լուծարվել և շարունակում է գոյություն ունենալ Ղարաբաղի կարգավիճակը բանակցությունների միջոցով որոշելու սկզբունքի հիման վրա։
Ադրբեջանը, ստանալով այլ երկրների աջակցությունը, ի սկզբանե խնդիր էր դրել անեքսիայի ենթարկել Լեռնային Ղարաբաղի տարածքը հայերի էթնիկ զտումների ճանապարհով։ Եվ նա դա անում է։
Պետք է մի բան հասկանանք՝ Հայաստանը ճանաչի Արցախը, թե ոչ, այնտեղ կա բնակչություն, որը հռչակել է իր անկախությունը։ Այս փաստը հաշվի են առնում շատ երկրներ։ Ֆրանսիայի Սենատը երկու անգամ բարձրացրել է այդ հարցը»։
Հայաստանի դիրքորոշումը
«Հայաստանը ուժեղ քայլ է կատարել։ Հասկանալով, որ ի վիճակի չէ լուծել խնդիրը՝ Հայաստանը չի բարձրացնում անկախության հարցը, այլ խոսում է ԼՂ-ի բնակչության անվտանգության և իրավունքների մասին։ Իսկ Ադրբեջանի համար դա մահվան է հավասար։ Ադրբեջանի համար ավելի հեշտ կլիներ, եթե Հայաստանը պահանջեր Ղարաբաղը։ Այդ ժամանակ Բաքուն բոլորին ոտքի կհաներ՝ ամբողջ աշխարհին հայտարարելով, որ Հայաստանը տարածքային պահանջներ ունի Ադրբեջանից։
Հայաստանն ասում է, որ պահանջներ չունի, բայց այդ մարդիկ պետք է ապրեն Լեռնային Ղարաբաղում։ Ադրբեջանը մտադիր չէ ապահովել հայերի անվտանգ կյանքը Լեռնային Ղարաբաղում։ Նա ուզում է ազատվել հայերից, ինչն էլ նրան բարդ դրության մեջ է դնում։
Հայաստանի այս դիրքորոշումը սկսեցին պաշտպանել շատերը՝ ԱՄՆ-ը, Ֆրանսիան, Գերմանիան և եվրոպական այլ երկրներ։ Նրանք բազմիցս հայտարարել են, որ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը պետք է որոշվի, և առանց այդ հարցի լուծման անհնար է հասնել հակամարտության տևական կարգավորման։
Ադրբեջանը հայտնվել է փակուղու մեջ, այժմ նրա ողջ հույսը Ռուսաստանի վրա է, որ ռուսները կրկին պայմաններ ստեղծեն հայերի էթնիկ զտումների համար, ինչպես եղավ «Կոլցո» (օղակ) օպերացիայի ժամանակ։
Այդ օպերացիան իրականացվեց 1991 թվականին ԽՍՀՄ ղեկավարության կողմից, դա ղարաբաղյան հակամարտությունը ուժային ճանապարհով լուծելու գործողություններ էին, որոնք հանգեցրին 19 գյուղերից հայերի տեղահանության։
Բայց այստեղ է, որ ռուսները պետք է որոշում կայացնեն՝ հեռանո՞ւմ են Ղարաբաղից, թե՞ ոչ։ Եթե հայերին արտաքսեն, ռուսները պետք է հեռանան։ Եթե չեն ուզում հեռանալ, պետք է հայերին էլ այնտեղ պահպանեն։ Այդ նպատակով են շրջափակել Լեռնային Ղարաբաղը։ Հենց ռուսներն են փակել այն։ Պատանդ են վերցրել հայերին, որ ոչ ոք չհեռանա այնտեղից։ Ծառայելով Ադրբեջանին՝ Ռուսաստանը մարդկանց հասցրել է սովի շեմին, ինքն է խաղաղապահների մեքենաներով սնունդ մատակարարում՝ դրանով իսկ ընդգծելով իր դերը։
Մենք հստակ չգիտենք, թե ռուսների մտքին ինչ կա, ում հետ ինչ պայմանավորվածություններ ունեն։ Միգուցե նրանք հեռանան՝ իրենց տեղը զիջելով այլ երկրի, օրինակ՝ Ֆրանսիային։ Իզուր չէ, որ Ֆրանսիան խոսում է պաշտպանական աջակցության մասին»:
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Մադրիդյան սկզբունքները և ԼՂ կարգավիճակը
