Ճանապարհատրանսպորտային պատահարների ու զոհերի թվաճ ՀՀ-ում․ կանխարգելման ուղին
ՃՏՊ զոհերի թվաճ ՀՀ-ում
Հայաստանում ճանապարհատրանսպորտային երթևեկության կանոնների խախտումների ու դրանց հետևանքով գրանցվող մահվան դեպքերի կրճատման նպատակով կառավարությունը պարբերաբար վարչարարական նոր պատիժներ է սահմանում:
Քաղաքացիները, սակայն, դժգոհում են, որ խստացվող վարչարարությանը համարժեք չեն բարելավվում ճանապարհներն ու ենթակառուցվածքները։ Կարծում են նաև, որ պատժի դեպքում տարբերակված մոտեցում է ցուցաբերվում:
Իսկ պատահարների ու դրանց արդյունքում գրանցվող զոհերի թիվը շարունակում է աճել:
JAMnews-ի լրագրողը ուսումնասիրել է ոլորտում առկա խնդիրներն ու դրանց լուծման ուղիները՝ շահագրգիռ տարբեր կողմերի տեսանկյունից:
- Հեռավար աշխատանքի մասին օրենքը Հայաստանում՝ թղթի վրա ու իրական կյանքում
- ՀՀ-ն անցնում է էլեկտրոնային դեղատոմսերի. ինքաբուժության դեմ նախագծի ընթացքը
- Օտարերկրացիները ՀՀ բուհերում. գալիս են սովորելու, բայց չեն մնում աշխատելու
Վիճակագրությունը՝ թվերով
Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հրապարակած տվյալներով՝ 2020թ.-ին Հայաստանում ՃՏՊ հետևանքով մահացության ցուցանիշը 100.000 բնակչի հաշվով կազմել է 17.47։ Սա համարվում է բավականին բարձր ցուցանիշ: Համեմատության համար՝ նույն հետազոտության համաձայն՝ հարևան Վրաստանում այն կազմում է 11.30:
2023 թվականին Հայաստանում գրանցվել է 4614 ճանապարհատրանսպորտային պատահար, իսկ նախորդ տարի՝ 4287: Վերջին 4 տարիներին ՃՏՊ-ների աճը շարունակական բնույթ է կրում: Սրան զուգահեռ աճել է նաև պատահարների հետևանքով գրանցվող զոհերի թիվը։ 2023-ին գրանցվել է 378 զոհ, 2022-ին՝ 321:
Այս տարեսկզբին՝ հունվարի 25-ին անցկացված կառավարության նիստի ընթացքում անդրադառնալով ՃՏՊ-ների ու զոհերի ցուցանիշին, վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը նշել էր.
«Ներքին գործերի նախարարությունն է ինտենսիվ աշխատանքներ իրականացնում։ Մենք այդ աշխատանքների արդյունքը նաև տեսնում ենք, որովհետև որոշակի մեթոդաբանությամբ աշխատել ենք։ Եվ տեսնում ենք, որ հաջողվել է վթարների և զոհերի որոշակի նվազեցում ունենալ»:
Սակայն վիճակագրական տվյալները հակասում են այս պնդմանը։ 2023թ.-ին 2022-ի նկատմամբ պատահարների թիվն աճել է 7.1 տոկոսով, զոհերի՝ 17.7%, վիրավորների՝ 6.2%:
ՃՏՊ-ների, զոհերի ու վիրավորների աճի տենդենցը վերջին 10 տարվա ընթացքում պահպանվել է՝ իր գագաթնակետին հասնելով 2019 թվականին: Այդ ցուցանիշը որոշ չափով կրճատվել է 2016-ին և 2020թ.-ին: Վերջինը պայմանավորված էր կորոնավիրուսի համավարակի ժամանակ երթևեկության սահմանափակումներով:
ՃՏՊ-ների աճին զուգահեռ երկրում աճում է նաև հաշվառված մեքենաների թիվը:
2023 թվականին մեքենաների թվաճը նախորդ տարվա համեմատ կազմել է 1,4%:
Ավտոմեքենաների թիվը երկրում կտրուկ աճել է հատկապես 2024 թվականին՝ բռնի տեղահանված արցախցիների Հայաստան տեղափոխմամբ պայմանավորված: 2024թ.-ի մայիսի 10-ի դրությամբ երկրում հաշվառված է 900 692 տրանսպորտային միջոց։
Պատահարների աճի պատճառները
«Իրազեկ քաղաքացիների միավորում» ՀԿ նախագահ Դանիել Իոաննիսյանի դիտարկմամբ՝ ՃՏՊ-ների շարունակական աճի հիմնական պատճառներն են.
- ենթակառուցվածքների կահավորման ու ճանապարհների վիճակը,
- մեքենաների տեխզննման որակը,
- վարորդական հմտությունների ցածր մակարդակը,
- ոստիկանության վարչարարական մոտեցումների որակը:
Նկատում է՝ վերոնշյալ խնդիրների լուծումը տարբեր գերատեսչությունների իրավասության շրջանակում է․
«Ոլորտի պատասխանատուն նախկինում տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարությունն էր, 2023-ից խնդիրն առավելապես ներքին գործերի գործառույթների դաշտում է: Այդուհանդերձ, որոշ գործառույթներ դեռևս ՏԿԵՆ պատասխանատվության ներքո են: Օրինակ, ենթակառուցվածքների անվտանգությունը, մեքենաների տեխզննությունը»:
Անդրադառանալով վերոնշյալ խնդիրների լուծմանն ուղղված պետության ջանքերին՝ Դանիել Իոաննիսյանն ասում է.
«Տեխզննության հետ կապված մինչ օրս արված բոլոր ռեֆորմները մեծ հաշվով տապալված են։ Առ այսօր Հայաստանում պատշաճ տեխզննություն չի արվում: Ինչ վերաբերում է վարորդական հմտությունների ցածր մակարդակին, վարորդական վկայականների տրամադրման հետ կապված նշաձողի որոշակի բարձրացում նկատվում է։ Սակայն այդ ոլորտում դեռևս կոռուպցիոն ռիսկեր կան։ Ըստ էության, մարդիկ, որոնք մեքենա վարել չգիտեն, ստանում են վկայականներ»:
ՀԿ ղեկավարը մի շարք խնդիրներ է տեսնում նաև ոստիկանության վարչարարության մասով.
«Ոստիկանության ծառայողները հաճախ ամրագոտի չեն կապում և դրանով, մեղմ ասած, վատ օրինակ են ծառայում: Պարեկային ծառայությունը երթևեկության կանոնների վերահսկման փոխարեն հաճախ ներգրավվում է այլ գործողություններում։ Օրինակ, ցույցերում, պաշտոնատար անձանց ուղեկցում է իրականացնում և այլն: Այս ամենն ուղղակիորեն ազդում է վարորդների պահվածքի վրա։
Պարեկային ծառայությունը երբեմն ուղղակի ի վիճակի չի լինում պահպանել օրինականությունը փողոցներում մի շարք պատճառներով։ Հաճախ պարզվում է՝ այս վարորդը այն մեկի ընկերն է, մյուս վարորդը թափով մարդ է, մյուսը՝ փաստաբան է ու գիտի, որ լուսաթափանցելիության մասով օրենսդրական բացեր կան։ Արդյունքում՝ չի ստացվում օրինականությունը բերել փողոցներ»:
Այս ու համանման խնդիրների մասին բարձրաձայնում են նաև վարորդները:
«Եթե ոստիկանն առանց ամրակապման է վարում կամ վարելիս խոսում է հեռախոսով, ինչպե՞ս կարող է քաղաքացուց պահանջել չանել դա: Կամ երբ թանկարժեք համարներով, թանկարժեք մեքենայով վարորդն է խախտում անում, հաճախ չնկատելու են տալիս։ Իսկ երբ սովորական մեքենայով մեկն է խախտում, անպայման կանգնեցնում ու տուգանում են։ Մարդկանց մոտ կասկած է առաջանում նրանց օբյեկտիվության նկատմամբ»,— բողոքում է 30-ամյա տաքսու վարորդ Հովիկ Ա.-ն։
Ոլորտային ռազմավարությունը դեռ չի հաստատվել
Վերջին մի քանի տարիներին ակտիվորեն քննարկվում է Հայաստանի ճանապարհային անվտանգության ազգային ռազմավարության ստեղծման անհրաժեշությունը: Հարցը, սակայն, քննարկումներից որոշման արդպես էլ չի հասնում:
Հայաստանի ճանապարհների անվտանգության ազգային ռազմավարությունը հանրային քննարկման e-draft հարթակում շրջանառվել է 2023 թվականի օգոստոս-սեպտեմբերին։ Նախագիծը հետաքրքրության չի արժանացել հարթակում։ Գրանցվել է 3 կողմ, 2 դեմ և ընդամենը 1 առաջարկ: Ռազմավարության որոշման նախագիծը այժմ գտնվում է լրամշակման փուլում:
Դրա ընդունման անհրաժեշտությունը բխում է «Գլոբալ նպատակների ձեռքբերում 2030» Ստոկհոլմի հռչակագրի կատարման պահանջից։ 2020 թվականի փետրվարին կայացած համաժողովի ընթացքում կոչ է արվել ստեղծել համընդհանուր նոր թիրախ: Այն է՝ մինչև 2030 թվականը ավտոճանապարհային վթարների և մահերի թիվը նվազեցնել 50%-ով։
Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության 2023 թվականի Ճանապարհային անվտանգության համաշխարհային զեկույցի համաձայն 2010-ից ի վեր ճանապարհատրանսպորտային պատահարների հետևանքով մահացությունների տարեկան թիվը նվազել է՝ հասնելով 1,19 միլիոնի։ Ճանապարհատրանսպորտային պատահարներից մահացությունը առավելագույն՝ ավելի քան 50%-ով կրճատել հաջողվել է միայն 10 երկրում։ Դրանք են Բելառուսը, Դանիան, Ճապոնիան, Լիտվան, Նորվեգիան, Ռուսաստանի Դաշնությունը, Արաբական Միացյալ Էմիրությունները, Վենեսուելան։
Ի՞նչ է արվում Հայաստանում ՃՏՊ-ների կրճատման նպատակով
Մեր գրավոր հարցմանն ի պատասխան ներքին գործերի նախարարությունից պատասխանել են.
«ՆԳՆ ոստիկանության պարեկային ծառայության ներկայացուցիչները Երևան քաղաքի և ՀՀ մարզերի դպրոցներում իրականացրել են զրույց-հանդիպումներ: Դրանց նպատակն էր աշակերտների շրջանում բարձրացնել ճանապարհային երթևեկության անվտանգության կանոնների իրազեկվածությունը:
ՆԳՆ ոստիկանության պարեկային ծառայության կողմից սպասարկվող վարչական տարածքներում ՃՏՊ-ների վայրերի, դրանց կանխարգելման և նվազեցման համար ճանապարհների կահավորվածության առաջարկների վերաբերյալ համապատասխան գրություն է ուղարկվել ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարություն:
Միաժամանակ հայտնում ենք, որ ՀՀ ՆԳՆ ոստիկանության պարեկային ծառայությունը ճանապարհային երթևեկության անվտանգության և հասարակական կարգի ապահովումը բարելավելու նպատակով իրականացնում է ուժեղացված ծառայություններ»:
Վերոնշյալ գործողությունների կիրառումը «Իրազեկ քաղաքացիների միավորում» ՀԿ նախագահ Դանիել Իոաննիսյանը համարում է անարդյունավետ․
«Թվարկված բոլոր միջոցները լուրջ չեն, որովհետև մեկ ամբողջություն չեն: Դրանք արդյունք չբերող գործողություններ են: Խնդիրն այն է, որ ռազմավարություն չունենք։ Եվ դրա բացակայության պայմաններում տարբեր գերատեսչություններ տարբեր գործողություններ են կատարում կամ ինչ-որ բան կատարելու իմիտացիա են ստեղծում։ Դրանք իրարից կտրված, մեկ ամբողջական տրամաբանություն չունեցող և, որպես կանոն, առանց հստակ չափելի վերջնարդյունքի գործողություններ են»:
Նաև շեշտում է՝ որակյալ ռազմավարության մշակման ու կիրառման համար անհրաժեշտ է ունենալ նաև վիճակագրություն՝ ՃՏՊ-ների ու դրանց արդյունքում գրանցված մահվան դեպքերի պատճառների մասին, ինչը չունենք․
«Վիճակագրության առումով շատ խնդրահարույց իրավիճակ է: Մենք մինչև հիմա չգիտենք, թե, օրինակ, մահացած վարորդների ու ուղևորների քանի՞ տոկոսն է եղել ամրակապված: Պատճառների վերհանման ու վիճակագրության վարման անհրաժեշտության հարցն արդեն 10 տարուց ավելի է բարձրացնում ենք»:
Պատահարների ու զոհերի պատճառների վիճակագրության բացակայությունը փաստում են նաև ՆԳ նախարարությունից:
«ՆԳՆ ոստիկանության պարեկային ծառայությունում ճանապարհատրանսպորտային պատահարների պատճառների վերաբերյալ վիճակագրություն չի վարվում։ Այդ ուղղությամբ շահագրգիռ գերատեսչությունների հետ ռազմավարություն է մշակվում, ինչը թույլ կտա ունենալ ապացուցահեն վիճակագրական բաղադրիչ»,— ասվում է մեր հարցմանն ի պատասխան ուղարկված գրության մեջ:
Ի՞նչ անել
«Երթևեկության վիճակի բարելավման ու ՃՏՊ-ների հետևանքով մահերի կրճատմանն ուղղված 3 կարևոր բաղադրիչ կա. մեքենաների տեխնիկական վիճակի, ենթակառուցվածների ու ճանապարհների կահավորման, վարորդների պատշաճ պահվածքի ապահովում»,— ասում է Իոաննիսյանը:
Նկատում է՝ առաջին երկու կետով պատասխանատվությունը ՏԿԵ նախարարության, երրորդ կետով՝ ՆԳ, իսկ կրթական բաղադրիչի ապահովման մասով՝ ԿԳՄՍ նախարարության դաշտում է․
«Այս երեք մարմինները պետք է պատշաճ աշխատեն, ապահովեն բոլոր բաղադրիչների որակյալ ու լիարժեք իրականացումը: Այդ մարմինների համաչափ, փոխհամաձայնեցված ու արդյունավետ աշխատանքի համար, սակայն, մեզ անհրաժեշտ է ունենալ ՀՀ կառավարության կողմից հաստատված ռազմավարություն, որի կիրառումը կլինի պարտադիր՝ բոլոր կառույցների համար»:
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
ՃՏՊ զոհերի թվաճ ՀՀ-ում
