«Ղարաբաղում հայերը ո՛չ կարգավիճակ կունենան, ո՛չ անկախություն». Իլհամ Ալիև
Ադրբեջանի պետական հեռուստատեսությանը տված հարցազրույցում նախագահ Իլհամ Ալիևը հայտարարել է, որ Լաչինի միջանցքի այլընտրանք հանդիսացող նոր ճանապարհի ժամկետներն ու երթուղին համաձայնեցվել են ռուսական կողմի հետ, այդ մասին Հայաստանը տեղեկացվել է։ Նա նաև հավելել է, որ ճանապարհի կառուցման ընթացքում մի քանի ամիս ադրբեջանցի շինարարներն ու տեղի հայ բնակչությունը շփումներ են ունեցել առանց ռուս խաղաղապահների միջամտության։
«Ղարաբաղում ապրող հայերը չեն ունենա ոչ կարգավիճակ, ոչ անկախություն, ոչ էլ արտոնություններ։ Ինչպես Ադրբեջանի քաղաքացիները, այնպես էլ նրանք»,- ընդգծել է Ալիևը՝ մեկնաբանելով Ղարաբաղի այն հատվածի կարգավիճակի հարցը, որտեղ ժամանակավորապես տեղակայված է ռուսական խաղաղապահ զորախումբը։
Ադրբեջանի Իսմայիլի շրջանի Բասգալ բնակավայր կատարած այցի ժամանակ Իլհամ Ալիևը հարցազրույց է տվել պետական AzTV հեռուստաընկերությանը։
Լաչինի միջանցքի այլընտրանքային ճանապարհի կառուցման ժամկետի համաձայնեցման մասին
Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի խոսքով՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ի եռակողմ հայտարարության մեջ «հստակ ասվում է, որ նոր ճանապարհ է կառուցվելու, և դրա պլանավորումն ու հաստատումը պետք է իրականացվի երեք տարվա ընթացքում»։
«Այդ ճանապարհը մենք կառուցեցինք ընդամենը մեկ տարում։ Երկարությունը 32 կիլոմետր է։ Մինչ այդ՝ ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից անմիջապես հետո, մենք բանակցություններ էինք սկսել ռուսական կողմի հետ այդ ճանապարհի երթուղու հետ կապված։ Այսինքն՝ այդ ճանապարհն ինքն իրեն չի առաջացել։ Մենք այն համաձայնեցրել ենք։
Մի քանի երթուղի կար, ի վերջո այս մեկն ընտրեցինք։ Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարությունը ամենաբարձր մակարդակով մեզ հետ համաձայնեցրել է այդ երթուղին և հաստատել այն։ Եթե այլ կերպ լիներ, ինչպե՞ս կարող էինք ճանապարհ կառուցել Ռուսաստանի ժամանակավոր վերահսկողության տակ գտնվող տարածքում»,- հայտարարել է Ալիևը։
Նա նաև մեկնաբանել է այն, որ հայկական կողմը վիճարկում է այլընտրանքային ճանապարհի կառուցման օրինականությունը.
«Եթե ինչ-որ մեկը փորձում է մեզ մեղադրել անօրինականության կամ ինչ-որ միակողմանի քայլ ձեռնարկելու մեջ, ապա դա բոլորովին էլ այդպես չէ։ Մենք դա կարող ենք ապացուցել ցանկացած մակարդակում։
Կարելի է հենց հիմա հարցում ուղարկել Ռուսաստանի պաշտոնական մարմիններին, կան բոլոր փաստաթղթերն այն մասին, թե ինչպես է կառուցվել այդ ճանապարհը, բոլոր պայմանավորվածությունները։ Այդ երթուղին համաձայնեցվել է։
Իհարկե, մենք պարտավոր չէինք դա համաձայնեցնել Հայաստանի հետ, որովհետեւ դա Հայաստանին որևէ կերպ չի վերաբերում։ Հայաստանը պարզապես ծանուցվել է, թե որտեղով է լինելու ելքը դեպի ՀՀ սահման, և նրանք իրենց հերթին պետք է նոր ճանապարհը կառուցեին մինչև այդ կետը։ Բայց, ցավոք, չարեցին: Ինչո՞ւ։ Ժամանակ ձգելու համար: Ուրիշ պատճառ չկա»։
Ադրբեջանը համաձայնել է կառուցել ճանապարհի 4 կմ-անոց հատված Հայաստանում
Ալիևն իր հարցազրույցում անդրադարձել է նաև Հայաստանում այլընտրանքային ճանապարհի մի մասի կառուցման հարցին։
«Երբ սկսեցինք Լաչինի նոր ճանապարհի կառուցումը, ռուսական կողմի միջնորդությամբ դիմեցինք Հայաստանին, ես ենթադրում էի, որ նման հնարքների կդիմեն, և առաջարկեցինք, ասացինք՝ եկեք ձեր տարածքում էլ ճանապարհը մենք կառուցենք։ Ընդամենը 8-9 կիլոմետր է։ Նրանք հրաժարվեցին։ Ասեցին՝ ոչ, ինքներս կկառուցենք։ Իսկ ե՞րբ մեկնարկեցին աշխատանքները։
Ընդ որում, դա անհնար է մեկնարկ անվանել, քանի որ միայն հիմա են մշակում տեխնիկատնտեսական հիմնավորումը։ Այն ժամանակ, երբ մենք պաշտոնական գրությամբ ծանուցում ուղարկեցինք ռուսական կողմին։ Մենք ծանուցում ենք ուղարկել այն մասին, որ օգոստոսի 5-ին ավարտում ենք ճանապարհի կառուցումն ու խնդրում ենք խաղաղապահ զորախմբի հենակետերը հին ճանապարհից տեղափոխել նոր ճանապարհ։
Երբ նրանց ուղարկեցինք այդ նամակը, հավանաբար հայկական կողմը նույնպես ծանոթացավ դրան, դրանից մեկ օր անց Հայաստանը հայտարարեց, որ իբր ուզում են մշակել այդ ճանապարհի տնտեսական հիմնավորումը և կառուցել այն մինչև 2023 թվականի ավարտը։ Այսինքն, դա, ըստ էության, մանիպուլյացիա է։ Լիովին անլուրջ ու ոչ ադեկվատ քայլ։
Մենք ասացինք՝ այդ դեպքում օգոստոսի 5-ին մտնելու ենք Լաչինի միջանցք, հենակետեր ենք ստեղծելու, կտեսնենք, թե ինչպես եք տեղաշարժվելու։ Դրանից հետո իրարանցում սկսվեց, ու Ղարաբաղում ապրող հայերը մի քանի անգամ դիմեցին մեզ ու ժամանակ խնդրեցին մինչև օգոստոսի վերջ։ Եվ մենք համաձայնեցինք․ թող լինի ոչ թե օգոստոսի 5-ը, այլ օգոստոսի 25-ը, սեպտեմբերի 1-ը, մեծ տարբերություն չկա:
Միաժամանակ Ղարաբաղում ապրող հայերը մեզ դիմեցին խնդրանքով, որ ադրբեջանական կողմը կառուցի նաև 4 կիլոմետր երկարությամբ գրունտային ճանապարհը մինչև այն հատվածը որտեղ այն կմիանա Հայաստանի սահմանին։ Սրան էլ ենք համաձայնել»,- ասել է Ադրբեջանի նախագահը։
Լաչին քաղաքի և հարակից գյուղերի վերաբնակեցման մասին
Ալիևի խոսքով՝ Լաչին (Բերձոր) քաղաքում, Զաբուխ (Աղավնո) և Սուս գյուղերում ապօրինի բնակություն հաստատած մարդիկ պետք է դուրս բերվեն.
«Նրանց ներկայությունն այնտեղ, ըստ էության, ռազմական հանցագործություն է, քանի որ դա հակասում է Ժնևի կոնվենցիայի կանոններին: Օկուպանտ երկիրը չի կարող ապօրինի բնակեցում իրականացնել գրավյալ հողերում։ Դա ռազմական հանցագործություն է։
Միգուցե այնտեղ բնակվող հայերը, ովքեր եկել են Սիրիայից, Լիբանանից, դա չգիտեն, բայց Հայաստանի ղեկավարությունը քաջատեղյակ է։ Այդ պատճառով էլ այնտեղից ինչ-որ հաղորդագրություններ են գալիս․մեկն ասում է՝ ես այստեղից չեմ հեռանա, մյուսը՝ չեմ հեռանա։ Նրանք պատերազմական հանցագործներ են։ Թող նորից չփորձեն մեզ, մեր համբերությունը։ Թող իրենց կամքով հեռանան։ Մեզ չի հետաքրքրում՝ ուր կգնան»:
Ադրբեջանի նախագահը հայտնել է, որ 1990-ականների սկզբին՝ Ղարաբաղյան առաջին պատերազմի ժամանակ Լաչինի շրջանից բռնի տեղահանվածները շուտով կվերադառնան իրենց հարազատ վայրեր։
«Մենք պետք է վերադառնանք Լաչին, Զաբուխ, Սուս։ Ես հանձնարարել եմ Փախստականների և բռնի տեղահանվածների հարցերով պետական կոմիտեին կապ հաստատել Լաչին քաղաքի, Սուս և Զաբուխ գյուղերի բնակիչների հետ, և մենք շուտով նրանց կվերադարձնենք իրենց հարազատ վայրեր»,- հայտարարել է նա։
Ղարաբաղում ապրող հայերի իրավունքների մասին
«Ղարաբաղում ապրող հայերը մեր քաղաքացիներն են։ Որքան շուտ նրանք դա հասկանան, և այդ գործընթացն արդեն մեկնարկում է, այնքան լավ կլինի բոլորիս համար»,- ընդգծել է Ալիևը։
«Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև այսօր ընթացող կարգավորման գործընթացում Ղարաբաղի թեման չկա։ Նման փորձեր եղել են, բայց ես դրա հետ երբեք չեմ համաձայնել։ Ի՞նչ կապ ունի Հայաստանը դրա հետ։ Դա մեր ներքին գործն է։
Այսօր բանակցային սեղանի շուրջ որևէ կարգավիճակի մասին ընդհանրապես խոսք չկա։ Ինչի՞ մասին է խոսք գնում։ Ղարաբաղում ապրող հայերի իրավունքների ու անվտանգության մասին։ Եվ ես ասացի՝ այո, նրանց իրավունքներն ու անվտանգությունը ադրբեջանական պետությունը կապահովի, և ես միշտ անում եմ այն, ինչի մասին խոսում եմ»։
Ղարաբաղում ադրբեջանցիների և հայերի շփումների մասին
Ալիևը օրինակ է բերել Ղարաբաղում բնակվող հայերի նկատմամբ ադրբեջանցիների բարիդրացիական վերաբերմունքը նոր ճանապարհի կառուցման ընթացքում.
«Մենք դա տեսանք Լաչինի նոր ճանապարհի կառուցման ժամանակ։ Որովհետև կարող եմ ասել, որ երբ մենք նոր էինք սկսում ճանապարհի կառուցումը, ռուս խաղաղապահները, այսպես ասած, պաշտպանում էին մեր շինարարներին տեղի բնակչությունից, կամ նրանց՝ մեզանից, մեր շինարարներից։ Չգիտեմ, թե ով ումից է պաշտպանվել, ամեն դեպքում նրանք [խաղաղապահները] այնտեղ են եղել։
Որոշ ժամանակ անց նրանք գնացին, իսկ վերջին 6-7 ամիսների ընթացքում ճանապարհի երկայնքով ընդհանրապես ոչ մի ռուս խաղաղապահ չկար, դրա կարիքը չկար։ Մեր շինարարները շփվում էին գյուղերում ապրող հայերի հետ, որոնցից ոմանք նույնիսկ օգնում էին, շնորհակալություն հայտնում նման որակյալ ճանապարհ կառուցելու համար։
Այնպես որ, արդեն կան շփումներ, և դա շատ կարևոր է, ես նույնպես ողջունում եմ դա։ Մարդկանց միջև շփումները կծառայեն երկարաժամկետ խաղաղությանը»:
«Ղարաբաղում հայերը ո՛չ կարգավիճակ կունենան, ո՛չ անկախություն»
Ադրբեջանի նախագահը հերթական անգամ բարձրացրել է Ղարաբաղի այն հատվածի կարգավիճակի հարցը, որտեղ ապրում է հայ բնակչությունը։
«Ղարաբաղում ապրող հայերը պետք է ճիշտ քայլ անեն, հասկանան, որ իրենց ապագան միայն ադրբեջանական հասարակությանն ինտեգրվելու միջոցով է։ Այլ կերպ անհնար է: Այսինքն՝ մենք ապրում ենք իրական կյանքում։ Ղարաբաղը հանդիսանում է Ադրբեջանի անբաժանելի մասը տնտեսական, աշխարհագրական և տրանսպորտային տեսանկյունից, բաղկացուցիչ մասն է պատմության և միջազգային իրավունքի տեսակետից։
Եթե ինչ-որ մեկը Ղարաբաղում հանուն ինչ-որ պոպուլիզմի կամ, ինչպես ասում են, ինչ-որ մեկի վախից ելնելով, պնդում է ինչ-որ կարգավիճակի, անկախության մասին, ապա դուք պետք է իմանաք, որ նա հայ ժողովրդի առաջին թշնամին է. քանի որ Ղարաբաղում ապրող հայերը չեն ունենալու ոչ կարգավիճակ, ոչ անկախություն, ոչ էլ արտոնություններ։ Ինչպես Ադրբեջանի քաղաքացիները, այնպես էլ նրանք։ Նրանց իրավունքները պաշտպանվելու են այնպես, ինչպես Ադրբեջանի քաղաքացիների, Ադրբեջանում ապրող մյուս ժողովուրդների իրավունքները։ Սա միակ ճանապարհն է»,- ընդգծել է նա։
