Ղարաբաղի հարցով համաձայնագիրը ոչ թե խաղաղության, այլ զինադադարի մասին է
Նոյեմբերի 10-ին ուժի մեջ մտավ Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև Լեռնային Ղարաբաղում ռազմական գործողությունները դադարեցնելու մասին պայմանավորվածությունը: Եռակողմ փաստաթուղթը ստորագրելուց անմիջապես հետո Հայաստանում բողոքի ալիք բարձրացավ:
Հազարավոր մարդիկ և ընդդիմությունը կարծում են, որ դա Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանին կամավոր հանձնելու մասին համաձայնագիր է: Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում այդ համաձայնագիրը, և ի՞նչ սպասել: :
Կովկասի ինստիտուտի տնօրեն, քաղաքագետ Ալեքսանդր Իսկանդարյան
Փաստաթուղթը «հում» է, այն կազմվել է ցայտնոտային իրավիճակում
Համաձայնագրի չեղարկումն արդեն դժվար թե հնարավոր լինի: Արցախում արդեն տեղակայվել են ռուս խաղաղապահները, և սկսվել է մարդկանց արտագաղթը այն շրջաններից, որոնք հանձնվում են Ադրբեջանի կառավարմանը: Քարվաճառից մարդկանց վերջնական արտագաղթին մնացել է ընդամենը մեկ օր, և հակադարձել, ռուսների գլխից թռչելով, վերսկսելով պատերազմը, չեմ կարծում, թե դա լուրջ հեռանկար է:
Ստորագրված համաձայնագիրը չի կարելի կոչել խաղաղություն մասին վերջնական փաստաթուղթ: Այդ համաձայնագիրը ոչ թե խաղաղության, այլ ռազմական գործողությունների դադարեցման մասին է: Սա հրադադար է, երաշխիք, որ հրաձգությունը նորից չի վերսկսվի, գոնե մի հինգ տարի:
Նրանում կան փուլային կարգավորման որոշ տարրեր, բայց այդ բոլորը բավականին անավարտ է: Ամբողջ թուղթն է անավարտ: Օրինակ, համաձայնագրում չկա ոչ մի խոսք Ղարաբաղի կարգավիճակի մասին:
Տարածքը, որը մնում է հայերին, նույնիսկ առանց կարգավիճակի, ղեկավարվելու է ղարաբաղյան պաշտոնյաների կողմից, բայց թե ինչ կարգավիճակ է այն ունենալու, դեռևս հայտնի չէ, համաձայնագրում այդ մասին չի ասվում: Ադրբեջանական կողմից երաշխիքների վերաբերյալ ոչ մի դրույթ չկա: Այնտեղ շատ խնդիրներ կան, և այս առումով Հայաստանին հարկավոր են հետագա քաղաքական քայլեր, բայց դա երկու օրվա հարց չէ:
Համաձայնագիրը պատրաստվել է ցայտնոտային իրավիճակում, սուր ճգնաժամի իրավիճակում: Խնդիր էր դրված արյունահեղությունը դադարեցնել, իսկ այնուհետև գնալ հակամարտության կարգավորման ճանապարհով:
Բայց Ադրբեջանը դեռ պատերազմից առաջ էլ չէր համաձայնում իրական փոխզիջումային կարգավորման հետ՝ Ղարաբաղի կարգավիճակով: Այժմ՝ ավելի կոշտ դիրքորոշում կունենա: Թե ինչքան ներգործության լծակներ կունենա Ռուսաստանը, ժամանակը ցույց կտա, բայց դա առանձին քաղաքական խնդիր է:
Իրավիճակը շտկելու համար անհրաժեշտ է միասնություն
Հայաստանին հարկավոր է կենտրոնանալ միասնության վրա, կենտրոնանալ հետագա կյանքը կառուցելու վրա, այդ թվում՝ քաղաքական: Ինչպես ընդդիմությունը, այնպես էլ իշխանությունները պետք է աշխատեն ոչ թե պառակտել, այլ համախմբել՝ քաղաքական կառուցողականության հունի մեջ ընկնելու համար: Բայց առայժմ բոլոր քաղաքական ուժերը աշխատում են պառակտման ուղղությամբ, դրան նպաստում է բարդ հուզական շրջանը:
Այն, ինչ այժմ տեղի է ունենում, էմոցիոնալ ցնցում է, որը ուշ թե շուտ կանցնի: Բայց այս շրջանում սխալներ թույլ չտալու համար անհրաժեշտ է փորձել գաղափարի համար հիմք ստեղծել: Մենք բոլորս շարունակելու ենք ապրել այս երկրում, և՛ նրանք, ովքեր կռվել են, և՛ նրանք, ովքեր չեն կռվել, և՛ նրանք, ովքեր լավ են կռվել, և՛ նրանք, ովքեր վատ են կռվել, նրանք, ովքեր սխալներ են գործել, և նրանք, ովքեր անմեղ են, օլիգարխները և հասարակ ժողովուրդը, իշխող «Իմ քայլի» աջակիցները և հակառակորդները և այլն:
Այժմ դժվար է ասել, թե քաղաքացիների որ մասն է աջակցում իշխանություններին, և ինչքան կողմնակիցներ ունի ընդդիմությունը: Կան մարդիկ, որ չեն սատարել գործող իշխանություններին հենց սկզբից, սրանք մարդիկ են, որոնք չեն ընդունել հեղափոխությունը: Դա նախկին պաշտոնյաների մի մասն է, մտավորականության մի մասը և ուրիշներ. նրանք եղել են և հիմա էլ կան: Կան մարդիկ, որոնք հիասթափվել են իշխանություններից հեղափոխությունից հետո և պատերազմից շատ առաջ: Կան ղարաբաղցիներ:
Երկրում կան ավելի քան 100 հազար ներգաղթյալներ, և նրանց մեծ մասը այսօր անօթևան է, նրանք պարզապես վերադառնալու տեղ չունեն: Նրանց տները կամ մնացել են Արցախի այն հատվածում, որը անցել է ադրբեջանցիներին, կամ այն հատվածում, որը պետք է հանձնվի մոտ օրերս, կամ նրանց տները քանդված են: Դժվար թե այդ մարդիկ դրականորեն վերաբերվեն տեղի ունեցածին:
Բացի դրանից, այժմ այստեղ հիմնականում դեռ կանայք են, երեխաներ և ծերեր: Բայց գալու են նրանք, ովքեր կռվել են, ինչպես ղարաբաղցիներ, այնպես էլ Հայաստանի բնակիչներ, և նրանք նույնպես համապատասխան տրամադրություն կունենան:
Իսկ առջևում տնտեսական ճգնաժամն է, առջևում դեռ իրավիճակ է սպասվում հենց Ղարաբաղում, որին մենք կհետևենք: Համապատասխանաբար, իշխանություններին դեմ մարդիկ շատ կլինեն:
Այլ հարց է, որ այսօրվա գործընթացը պայմանավորված է միաժամանակ մի շարք սոցիալական երևույթներով, մշակույթով, նաև՝ դարաշրջանով։ Դա նույնիսկ երևույթների ցանց չէ, դա մարդիկ են, որոնք պարզապես դուրս են գալիս փողոց, որոնք իրավիճակին վերաբերվում են շատ հուզական:
Բայց այս գործընթացին անկասկած տրվելու է քաղաքական ալիք, այն կանոնակարգվելու է, որոշակի հունի մեջ է դրվելու, և դա հենց այն է, ինչ փորձում է անել ընդդիմությունը: Այն փորձում է ստեղծել Կոմիտե, միավորվել, որպեսզի բողոքը քաղաքական ձևեր ընդունի, որպեսզի այն դառնա ինստիտուցիոնալ, կառուցվածքային, ձևավորված, որպեսզի լինի հիերարխիա և այլն:
Բայց դրա համար ընդդիմությանը հարկավոր է, առաջին հերթին, համախմբվել, իսկ դա հայ քաղաքական ուժերի հավերժական խնդիրն է, և երկրորդ, օգտվել առկա իրավիճակից՝ այն քաղաքական բողոքի վերածելու համար և ոչ թե պարզապես փողոցում քաոսային գործընթացի:
Հասարակության բևեռացում և պառակտում. սրանք իրական հեռանկարներ են, և դրա համար անհրաժեշտ է ինչ-որ քաղաքական ուժ, որը կաշխատի վերջ տալ այս ամենին՝ հանուն միասնության:
Միասնությունը համընդհանուր համաձայնություն չէ, մարդիկ չպետք է մեկ քաղաքական կուսակցության կամ գաղափարի կողմնակիցներ լինեն, բայց այն զգացումը, որ մենք միևնույն նավակում ենք, պետք է լինի: Ցավոք, դա առայժմ տեղի չի ունենում ո՛չ իշխանությունների կողմից, ո՛չ ընդդիմության, որովհետև բոլորը ցնցված են, մարդիկ չէին սպասում այն, ինչ տեղի ունեցավ:
Եղավ այն, ինչ եղավ: Իսկ հետո անհրաժեշտ է շատ անբարենպաստ պայմաններում կարողանալ աշխատել մշտապես և բոլոր նրանց հետ, ում հետ հնարավոր է, իրավիճակը շտկելու համար:
Կովկասի ինստիտուտի գիտաշխատող, քաղաքագետ Հրանտ Միքայելյան
Հայաստանը պետք է պաշտպանի իր շահերը
Փաստաթուղթը չեղարկելու հնարավորություններն արդեն շատ փոքր են: Թե ինչ կառաջարկի ընդդիմությունը, դժվար է ասել, բայց կարելի է գոնե փորձել վերափոխել այն տարածքներին առնչվող վիճակը, որոնք դեռ գտնվում են Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանության բանակի հսկողության տակ:
Նաև հնարավոր է փորձել Ադրբեջանի տարածքով դեպի Ռուսաստան միջանցք ստանալ, այնպիսին, ինչպիսին Թուրքիան և Ադրբեջանը ստանում են Հայաստանի տարածքով: Վերջնականապես որոշված չէ Շուշի քաղաքի կարգավիճակը, և ոչինչ համաձայնեցված չէ Դադիվանքի վերաբերյալ: Անհրաժեշտ է փորձել գոնե ինչ-որ կերպ պաշտպանել Հայաստանի շահերը:
Պառակտված ճամբարների աջակցությունը հասարակության կողմից 50-50 հարաբերակցության մեջ է: Մի կողմից ակնհայտ դժգոհություն կա Հայաստանի վարչապետ Փաշինյանի և նրա թիմի դեմ: Եվ կա աջակցություն իշխանությանը՝ սոցցանցերում իշխանությունների տեղեկատվական քարոզարշավի արդյունքում:
Իրավիճակը հանգեցրել է նրան, որ Հայաստանը մտնում է երկարատև ներքաղաքական ճգնաժամի փուլ: Ընդ որում, ով և երբ կվերահսկի իշխանությունը՝ այնքան էլ էական չէ և դժվար է կանխատեսել: Բայց, ամենայն հավանականությամբ, այս ճգնաժամը կձգվի մի քանի ամիս:
Ո՞վ է մեղավոր
Պատերազմում վատ կազմակերպվածության, դաշնակիցների և գործընկերների հետ հարաբերությունների ձախողման և կապիտուլյացիան ստորագրելու ողջ պատասխանատվությունը կրում է Հայաստանի և Արցախի ներկա ռազմաքաղաքական ղեկավարությունը:
Պատասխանատվության իրենց բաժինն են կրում նաև նախկին ղեկավարները, քանի որ Հայաստանի անկախության ողջ շրջանում կադրային և պաշտպանական քաղաքականության մեջ եղել են սխալներ, որոնք վերջին դերը չեն խաղացել ներկա իրավիճակում հայտնվելու համար:
