Հեռատեսակա՞ն, թե՞ հակասական․ Փաշինյանի ելույթի շուրջ քննարկումներ
Խորհրդարանում Հայաստանի վարչապետի ելույթը քննադատությունների տեղիք է տվել։ Արցախի հասարակությունն ու փորձագիտական շրջանակները բուռն են արձագանքել հատկապես «ԼՂ-ի կարգավիճակի հարցում նշաձողը իջեցնելու» վերաբերյալ թեզին։
Այս ֆոնին Հարավային Կովկասում ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչը Նիկոկ Փաշինյանի ելույթը բնորոշել է որպես «կարևոր և հեռատեսական» ու շեշտել, որ «արդար խաղաղության որոնման գործում» Հայաստանն ունի ԵՄ աջակցությունը․
Ելույթից մեկ օր անց վարչապետ Փաշինյանն անդրադարձել է իր հասցեին հնչող քննադատություններին՝ նշելով, որ խոսքը ԼՂ-ից ժողովրդի դուրսբերման մասին չէ։
Վարչապետի ելույթի արձագանքները, Փաշինյանի պատասխանը, ինչպես նաև փորձագիտական կարծիք։
Ապրիլի 13-ին ԱԺ-ում ունեցած ելույթում Նիկոլ Փաշինյանն ընդգծել էր, որ այսօր էլ միջազգային հանրությունը ՀՀ-ից ակնկալում է ճանաչել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունն ու «իջեցնել ԼՂ-ի կարգավիճակի հարցում հայկական կողմի նշաձողը»։ Միաժամանակ՝ ՀՀ վարչապետը պնդել էր, որ ՀՀ համար սկզբունքային նշանակություն ունեն ԼՂ-ի հայության անվտանգության երաշխիքները, նրանց իրավունքների և ազատությունների ապահովումը, ինչպես նաև ԼՂ-ի վերջնական կարգավիճակի հստակեցումը․
«Մենք արձանագրում ենք, որ կարգավիճակը տվյալ իրադրության մեջ ոչ թե նպատակ է, այլ միջոց՝ ապահովելու Լեռնային Ղարաբաղի հայության անվտանգությունն ու իրավունքները»։
Կառավարության ղեկավարի՝ մեկ ժամից ավելի տևած ելույթի ամենաշատ քննարկվող թեզերը սրանք էին։
«Չենք հրաժարվելու ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքից»․ Արցախի նախագահ
Փաշինյանի ելույթը Արցախում դրական չեն գնահատում։ Այստեղ գործող մի շարք ՀԿ ներկայացուցիչներ պահանջել էին հանդիպում նախագահ Արայիկ Հարությունյանի հետ։ Ստեփանակերտից հայտնում են, որ նրանք «իրենց վրդովմունքն են հայտնել» ՀՀ վարչապետի կողմից «Արցախի կարգավիճակի նշաձողի իջեցման» շուրջ արված հայտարարության վերաբերյալ։
«Արցախի իշխանությունները որևէ հանգամանքում չեն հրաժարվելու ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքի իրացման պայքարի ճանապարհից»,- հանդիպման ընթացքում շեշտել է Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանը։
ՀԿ ներկայացուցիչների պահանջով Արցախի նախագահը հրավիրել է «աշխատանքային հրատապ խորհրդակցություն», որին մասնակցել են արտաքին գործերի նախարարը, անվտանգության խորհրդի քարտուղարը, ինչպես նաև խորհրդարանական ուժերի ներկայացուցիչները։ Հանդիպմանը քննարկվել է «արտաքին մարտահրավերներին ուղղված հարցերի լայն շրջանակ»։
«Փորձում են իրենցը մեղքը բարդել միջազգային հանրության վրա»․ ընդդիմադիր պատգամավոր
Ազգային ժողովի ընդդիմադիր «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Գեղամ Մանուկյանի կարծիքով՝ իշխանությունը փորձում է իր «մեղքն ու պատասխանատվությունը բարդել միջազգային հանրության վրա»։
«Բանակցություններում Փաշինյանն ու Հայաստանի իշխանությունները հիմնահատակ ձախողում են արձանագրել, այսօր էլ փորձում են ամբողջական իրենց զիջումների մեղքն ու պատասխանատվությունը բարդել միջազգային հանրության վրա»,- ասել է Մանուկյանը։
«Ազատության» հետ զրույցում ընդդիմադիր պատգամավորը համոզմունք է հայտնել, որ վարչապետ Փաշինյանը «այդպես էլ մինչև վերջ չկարողացավ խորամուխ լինել արցախյան բանակցության ողջ բովանդակության մեջ և դրա համար այդպես կիսատ-պռատ տեղեկացվածությամբ էլ տապալեց բանակցային պրոցեսը»։
«Իջեցված նշաձողը ենթադրում է կարգավիճակ Ադրբեջանի կազմում»․ քաղաքագետ
Այսպես է կարծում արցախցի քաղաքագետ Տիգրան Գրիգորյանը։
«Ադրբեջանն այս փուլում, կարծես թե, առավելագույնը համաձայն է մշակութային ինքնավարության ինչ-որ մոդելի տրամադրմանը, բայց Փաշինյանի կողմից նշված «իջեցված նշաձողը», կարծում եմ, ենթադրում է հենց քաղաքական ինքնավարության ինչ-որ մոդել Ադրբեջանի կազմում»,- ասում է քաղաքագետը։
Տիգրան Գրիգորյանը վարչապետի հայտարարություններում հակասություն է տեսնում, քանի որ նա խոսում է «նշաձող իջեցնելու», այնուհետև այն մասին, որ «կարգավիճակը ոչ թե նպատակ է, այլ միջոց՝ ապահովելու ԼՂ-ի հայության անվտանգությունն ու իրավունքները»:
Գրիգորյանի համոզմամբ՝ Ադրբեջանի կազմում որևէ կարգավիճակ հանգեցնելու է Արցախի հայաթափմանը․
«Դա պետք է որ ակնհայտ լինի Փաշինյանի համար։ Երկու տարբերակ կա՝ կա՛մ նա չի գիտակցում այդ իրողությունը [․․․], կա՛մ էլ պարզապես անազնիվ է իր հայտարարությունների մեջ»։
«Փաշինյանի հայտարարությունները վտանգավոր են Հայաստանի և Արցախի համար»
Նախկին ՄԻՊ Արման Թաթոյանի կարծիքով՝ Փաշինյանի երեկվա հայտարարությունները խիստ վտանգավոր են թե՛ Հայաստանի, թե՛ Արցախի համար․
«ՀՀ կառավարության ղեկավարի ու, առհասարակ, որևէ այլ պաշտոնյայի կամ պետական մարմնի նման որևէ հայտարարություն չունի լեգիտիմություն և չի կարող դրվել մեր ժողովրդի շահերի պաշտպանության հիմքում»։
Թաթոյանի գնահատմամբ՝ նման հայտարարությունները պայմանավորված են «քաղաքական նեղ շահերով» և ուղղակի ավերում են ՀՀ անվտանգային համակարգը․
«Սեփական սխալները կոծկելու և դժգոհություններ առաջ չբերելու համար ՀՀ բարձրաստիճան տարբեր ղեկավար պաշտոնյաների կողմից անպատասխանատու կերպով արդարացվել ու օրինականացվել են մեր գյուղերի հարևանությամբ ու ճանապարհներին ադրբեջանական անօրինական զինված տեղակայումները, սեփական քաղաքական շահերի համար արվել են Հայաստանի տարածքային իրավազորությունը Ադրբեջանին զիջող պաշտոնական հայտարարություններ՝ անտեսելով Հայաստանի ու Արցախի բնակչության անվտանգությունը, կյանքի և մյուս իրավունքները»:
Փաշինյանի պատասխանը․ «Մենք ասում ենք՝ ժողովուրդը դուրս չպիտի գա Ղարաբաղից»
Ելույթից մեկ օր անց Փաշինյանն ԱԺ ամբիոնից անդրադարձել է իր հասցեին հնչող քննադատություններին ու նշել, որ ԼՂ-ի հայաթափման մասին խոսակցությունները հնչեցվում են «որպես սպառնալիք»․
«Տպավորութուն է, թե մարդիկ կան, որ երազում են՝ Ղարաբաղից ժողովուրդն օր առաջ դուրս գա։ Ոչ։ Մենք ասում ենք՝ ժողովուրդը դուրս չպիտի գա Ղարաբաղից, պիտի ապրի Ղարաբաղում, պիտի ունենա իրավունքներ, ազատություններ, կարգավիճակ։ Ու պիտի լինի ղարաբաղցի, արցախցի և հայ։ Սրա մասին է խոսքը»։
Վարչապետի խոսքով՝ հայտարարված քաղաքական մոտեցմամբ ճանապարհ է բացում «ժողովրդին մատաղացու գառի կարգավիճակից» դուրս բերելու համար․
«ՀՀ-ն ինքնիշխան պետություն է, և մենք պետք է բան որոշելու իրավունքը վերադարձնենք մեզ․ մենք երկիր ենք, ախոռ չենք։ Մենք քաղաքացի ենք, մատաղացու գառ չենք, որ տարբեր տեղերում որոշեն՝ ոնց և ինչքան մեզ մորթեն, ոնց և ինչքան մեզ ներեն։ Մենք պետություն ենք, ազգ ենք, ինքնիշխան ենք։ Այո, մենք հպարտ ենք։ Արնածոր ենք, բայց ունենք ինքնասիրություն, և մենք թույլ չենք տա որոշելու մեր իրավունքը խլել մեզնից»,- շեշտել է Փաշինյանը։
Մեկնաբանություն
Քաղաքական մեկնաբան Հակոբ Բադալյանի կարծիքով՝ Նիկոլ Փաշինյանի ելույթի մոտիվը արցախյան հարցի և ՀՀ շուրջ եղած անվտանգային հարցերի շուրջ «առավելագույնս բաց խոսակցություն խթանելն է»։
Ըստ նրա՝ այդ խոսակցությունը քաղաքական իշխանությանը անհրաժեշտ է ներկայիս բարդ իրողությունների պայմաններում արտաքին դաշտում «ավելի ճկուն լինելու, մանևրելու և հնարավորինս ժամանակ շահելու» համար․
«Հայաստանի շուրջ բավականին բարդ իրավիճակը, Արևմուտք-ՌԴ գերլարված և բավական սուր հակադրությունը չափազանց նեղացնում են ՀՀ արտաքին քաղաքական, դիվանագիտական մանևրի դաշտը։ Ունենալով ծանրագույն խնդիրներ՝ արցախյան հարց, հայ-ադրբեջանական խնդիր, անվտանգության էքզիստենցիալ մարտահրավերներ, ՀՀ համար կենսական անհրաժեշտություն է մանևրի այդ դաշտը»։
Խոսելով վարչապետի՝ «ԼՂ-ի կարգավիճակի հարցում նշաձողն իջեցնելու» հայտարարության մասին՝ Բադալյանը նկատում է՝ Փաշինյանը բաց տեքստով ասում է, որ «միջազգային հանրությունը չի պատկերացնում Ադրբեջանի կազմից դուրս Արցախ» ու հավելում՝ հայկական կողմը, բնականաբար, պատկերացնում է միայն անկախ Արցախ․
«Մենք պետք է լրջորեն խորհենք այս անհամադրելի իրավիճակի մասին՝ հասկանալու համար՝ ինչ պետք է անենք վտանգները կառավարելու և չեզոքացնելու համար, միջազգային հանրության վերաբերմունքը փոխելու համար, ունե՞նք նման հնարավորություն, թե՝ ոչ»։
Քաղաքական մեկնաբանի խոսքով՝ «նշաձողն իջեցնելու» միջազգային հանրության ակնկալիքը կարելի է դիտարկել ոչ թե որպես պահանջ, այլ որպես առաջադրանք՝ հիմնավորելով հայկական կողմի սահմանած «բարձր նշաձողը»․
«Երբ բարձր նշաձող ենք սահմանում, ապա պետք է միջազգային զարգացումների տրամաբանության շրջանակում ամրացնենք այդ նշաձողի մեր փաստարկները։ Իսկ փաստարկ ամրացնել պետք է իրավաքաղաքական դաշտում, ինչպես նաև ներքին հզորության, ուժի, որովհետև հարկ եղած դեպքում պետք է ի վիճակի լինենք նաև ֆիզիկապես պաշտպանել մեր փաստարկները»։
Քաղաքական մեկնաբանի խոսքով՝ ռուս-ուկրաինական իրադարձություններից հետո ՌԴ-Արևմուտք և մյուս խոշոր խաղացողների միջև ձևավորվելիք հարաբերություններից է կախված՝ ինչ հիմնական սցենարներ կհայտնվեն ԼՂ-ի կարգավիճակի վերաբերյալ․
«Քանի դեռ չունենք այս հարցում միջազգային պատկերի հստակեցում՝ չափազանց բարդ է կանխատեսել, թե ինչպես կզարգանա մոտեցումը արցախյան հարցում»,- JAMnews-ի հետ զրույցում ընդգծեց Բադալյանը։
Նրա խոսքով՝ առայժմ բոլոր խաղացողները ձգտում են առաջ տանել իրենց սցենարները։ Ասում է՝ նրանց մոտեցումները նույնական չեն, բացի այդ՝ չկա ընդհանուր հարթակ, որտեղ Հայաստանը կարող է աշխատանք տանել։ Բադալյանը օրինակ է բերում Մինսկի խումբը՝ նշելով, որ «չկա եռանախագահության միասնական աշխատանք», ինչն էլ բավականին բարդացնում է Հայաստանի խնդիրը․
«Այս իրավիճակում մեր գերխնդիրը պետք է լինի առավելագույնս ժամանակ շահել, մանևրել և չգնալ համաձայնությունների, որոնք վաղը կարող են աշխատել մեր դեմ։ Եթե նույնիսկ այսօր թվա, որ մեզ համար չարյաց փոքրագույնն են, աղետից խուսափելու միջոց են և այլն, մենք որևէ երաշխիք չունենք, որ վաղը չի ստեղծվի աշխարհակարգային այնպիսի իրավիճակ, որ այսօրվա՝ լուծում թվացող որոշումները աշխատեն մեր դեմ»։
Ասում է՝ ԼՂ-ի կարգավիճակի հարցի լուծումը պետք չէ ակնկալել տեսանելի կամ մոտ ապագայում։ Քաղաքական մեկնաբանի կարծիքով՝ ժամանակը պետք է օգտագործել մեզ համար շահեկան շեշտադրումները փաստարկելու համար։
«Օրինակ՝ պետք է այս ընթացքում կարողանանք փաստարկել, որ Ադրբեջանի կազմում մնալը Արցախի համար պարզապես էքզիստենցիալ վտանգ է և սպառնալիք։ Փաստարկը այն քաղաքականությունն է, որ Ադրբեջանը վարում է առ այսօր՝ սկսած ֆիզիկական անվտանգությունից, այսինքն՝ պարզապես սպանելով մարդկանց, մինչև պատմամշակութային ժառանգության ոչնչացում»,- նշեց Հակոբ Բադալյանը։
Քաղաքական մեկնաբանն ասում է՝ այս պահին ՀՀ-ն պետք է զբաղվի երկրի ներսում կարողությունների հզորացմամբ, որպեսզի բարձրացնի նաև «արտաքին մրցունակությունը»։ Հակառակ դեպքում, ըստ նրա, ՀՀ-ն ստիպված է լինելու ապավինել նրան, որ իր շուրջ տեղի ունեցող փոփոխությունները իր համար բարենպաստ կլինեն։
