Համաճարակները Կովկասում 100 տարի առաջ․ օճառով լվացեք բերանն ու մի համբուրեք մայրիկին
Ուղիղ 100 տարի առաջ՝ 1920 թ–ի գարնանը, Կովկասում, ինչպես ողջ աշխարհում «իսպանական գրիպի» սարսափելի համավարակ էր։ Ի՞նչ էին այն ժամանակ խորհուրդ տալիս բժիշկներն ու ի՞նչ էին գրում թերթերը։
Այս նյութը հիմնված է դրանցից երկուսի՝ վրացական «Սասոպլո գազեթի» և Դաղստանում լույս տեսնող «Վոլնի գորեց» թերթի 1920 թ․ մարտ–մայիս ժամանակահատվածի հրապարակումների հիման վրա։
- Կորոնավիրուսի դեմ առաջին իրական պատվաստանյո՞ւթը
- Կորոնավիրուս․ համավարակից արագ տարածվող միֆերը
- Ռուսաստան. կորոնավիրուսի դեմ բուժո՞ւմ, թե՞ զանգվածային խաբեություն: Տեսանյութ
1918–1920 թթ․–ին «իսպանական գրիպի» համավարակը հանգեցրեց մարդկանց ամենազանգվածային մահացության՝ մարդկության ողջ պատմության ընթացքում։ Ըստ ժամանակակից հետազոտողների հաշվարկի՝ երկու տարում «իսպանական գրիպով» վարակվել է շուրջ 500 մլն մարդ՝ երկրագնդի մոտ մեկ երրորդը, մահացել է 50–100 մլն մարդ։
Այդ համավարակի զոհերի թիվը համեմատելի է համաշխարհային պատերազմներում կրած կորուստների հետ։ Առաջինն, ըստ տարբեր գնահատականների, 16–22 մլն կյանք է խլել, Երկրորդը՝ 60–80 մլն։
«Իսպանական գրիպին» զուգահեռ Կովկասում մոլեգնում էր տիֆը, թռչնագրիպը և վերադարձող տիֆը, որը միջատներով էր փոխանցում։
Այդ ամենը տեղի էր ունենում Առաջին աշխարհամարտի հետևանքների, Ռուսաստանում քաղաքացիական պատերազմի և բոլշևիկների և թուրքական բանակի Կովկաս ներխուժման ֆոնին։
Արդյունքում՝ առողջապահական համակարգը փաստացի փլուզվեց, և «իսպանական գրիպի» համաճարակի դեմ պայքարը ծայրահեղ բարդ էր բժիշկների համար։
Հիվանդությունների կանխարգելում․ քիթը պետք է մաքուր լինի
Վրացերենով լույս տեսնող «Սասոպլո գազեթիում» սյունակ ուներ մի բժիշկ, որը հայտնի էր ღ կեղծանունով։ Նա հանրամատչելի լեզվով պատմում էր ինֆեկցիոն հիվանդությունների կանխարգելման մեթոդների մասին։
Սյունակում, որը հրապարակվել է 1920 թ–ի ապրիլի 18–ին, բժիշկ ღ–ն գրել է․ «Քանի որ «իսպանական գրիպով» վարակումը տեղի է ունենում քիթ–կոկորդի միջոցով, այն պետք է պարբերաբար մաքրել»։
Նա պատմում է նաև սպիտակեղենն ու սպասքը եռացնելու անհրաժեշտության մասին, որից օգտվել են հիվանդները։
Հիվանդությունն, ինչպես նշում է հեղինակը, հաճախ փոխանցվում է ազգականների միջոցով, այդ պատճառով էլ պետք է հիվանդից հեռավորություն պահպանել․
«Վարակված մայրը չպետք է երեխաներին քնեցնի։ Դա հավասարազոր է նրանց վարակելուն։ Հիվանդությունը փոխանցվում է նաև համբույրի միջոցով, չարժե համբուրել երեխաներին»։
Եվս մեկ զգուշացում․
«Եթե ուշ զարթնեք, գինի խմեք և հոգնեք, այդ ամենը նպաստելու է հիվանդության տարածմանը»։
Դեղորայք. կամֆորա և ախտահանող միջոցներ
Վրացի բժիշկ ღ–ն և բժիշկ Օռլովը, որի խոսքերը հաճախ էր մեջբերում Դաղստանի «Վոլնի գորեց» թերթը, խորհուրդ էին տալիս շնչել կամֆորա և սպիրտային լուծույթներ օգտագործել նրանց, ովքեր շփվում են հիվանդների հետ։
Եվս մեկ առաջարկ էր բերտոլետի աղ (Potassium Chlorate) օգտագործելը քիթ–կոկորդը մաքրելու համար։
Այսօր այդ արագ բռնկվող և թունավոր նյութն օգտագործվում է արդյունաբերական մասշտաբներով ախտահանման համար։ Բերտոլետի թունավոր լինելը հայտնաբերվել է 20–րդ դարի սկզբին, սակայն այն դեռ երկար վաճառվում էր դեղատներում։
Իշխանությունների արձագանքն ու միջազգային բժշկական օգնությունը
1920–ականների սկզբին բարդ քաղաքական իրավիճակում բուժօգնության համակարգումը ծայրահեղ դժվար էր։ Սահմաններն անընդհատ փոփոխվում էին, մեծ քաղաքների սահմաններից դուրս բժշկական բրիգադներ ուղարկելն ամենուր թանկ էր և վտանգավոր։
Մի խումբ դիվանագետների դիմումից հետո Կարմիր խաչը գլխավորեց տիֆին և «իսպանական գրիպին» դիմակայելու ջանքերը Վրաստանում և Դաղստանում։
Թեև «իսպանական գրիպի» բռնկումն արագ ճնշվեց, մահացությունն, ըստ բժիշկ Օրլովի, շատ բարձր էր․ մահանում էր հիվանդների մոտ 90 տոկոսը։
* Հեղինակը շնորհակալություն է հայտնում Վրաստանի Ճավճավաձեի անվան ազգային խորհրդարանական գրադարանին նյութերը վերատպելու թույլտվության համար։
