Կովեր, պատերազմ և հավատք․ կրիշնայական ֆերմերի պատմությունն ադրբեջանական գյուղից
Կրիշնայի հետևորդ ֆերմերն ադրբեջանական գյուղում
Ջամշիդ Կուլիևը նախկին լրագրող է, ղարաբաղյան ռազմական գործողությունների վետերան։ Այսօր ֆերմերությամբ է զբաղվում Բաքվից 350 կմ հեռավորության վրա գտնվող գյուղում։ Բայց նա սովորական ֆերմեր չէ․ նրա տնտեսությունում կովերին մորթ չի սպառնում։ Ջամշիդը բուսակեր է և Կրիշնայի Գիտակցության հետևորդ, նրա կրոնն արգելում է սպանել կենդանիներին։
Ջամշիդի կիսակառույց տունը Գերանբոյի շրջանի Ղարաչինար գյուղի ամենածայրին է։ Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի ժամանակ հրետակոծության հետևանքով նրա տունը մեծապես տուժել է։
Տունն ունի մեծ բակ, որը մասերի է բաժանված։ Ջամշիդի տնտեսությունն է։ Այդ հատվածներից մեկը մեղվանոց է։ Կա բանջարանոցային հատված։ Իսկ մի մասում էլ երեք գոմ կա, որոնցում տասնյակ կովեր են պահվում։
- Քաղաքական ճգնաժամն ու ռուսամետ տրամադրությունները։ Իրավիճակը Վրաստանում՝ ուկրաինացի լրագրողների աչքերով
- Զարգավայի գաղտնիքը․ ադրբեջանական գյուղ՝ տարօրինակ և գաղտնի պատմությունով
- Վրացական գինի․ ի՞նչ է կանգնած հաջողության հետևում
Ջամշիդը 55 տարեկան է։ Նա ծնվել և մեծացել է Քելբաջարում՝ Արցախյան հակամարտության գոտում։ Առաջին բարձրագույն կրթությունը ստացել է Ռուսաստանում։ Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ (1992-1994 թթ․) հայրենիք է վերադարձել։
«1986 թ-ին մեկնեցի Ռուսաստան։ Ընդունվեցի Կուրգանի մանկավարժական ինստիտուտի պատմության-անգլերենի ֆակուլտետ։ Այժմ դա տարօրինակ է հնչում, բայց այդ ֆակուլտետը երկու մասնագիտություն էր ներառում։ Երբ հինգերորդ կուրսի ուսանող էի, պատերազմը սկսվեց։ Հայրենիք վերադարձա՝ դիպլոմ չստանալով», — պատմում է Ջամշիդը։
Ադրբեջան վերադառնալուց հետո առաջին հերթին մեկնել է Քելբաջար։ Եվ դա նրա վերջին այցն էր հարազատ շրջան։ Այնուհետև նա գրանցվել է Գորանբոյի կամավորականների գումարտակում։ Մասնակցել բազմաթիվ ռազմական գործողությունների, վիրավորվել Գյուլիստանի համար մարտերում։
Նույն ժամանակահատվածում նա ընդունվել է Բաքվի համալսարանի լրագրության ֆակուլտետի հեռակա բաժին։
Առաջին կուրսից Ջամշիդը սկսել է աշխատել Ադրբեջանի ժողովրդական ճակատի 1990-ականների ամենահայտնի պարբերականներում՝ «Մուհալիֆեթ» («Ընդդիմություն») և «Ազադլիգ» («Ազատություն») թերթերում։
«Առաջին հոդվածս լույս է տեսել «Մուհալիֆեթ» թերթում և կոչվում էր «Ուզում եմ բանակ լինել։ Նյութի իմաստն այն էր, որ, երբ տեսնում ես վատ երգչի, ուզում ես նրա փոխարեն երգել։ Տեսնում ես իր պատականություններում թերացող պաշտոնյայի, ուզում ես նրա փոխարեն աշխատել։ Իսկ ես ուզում էի բանակ լինել, որովհետև բանակը լավ չէր կատարում իր խնդիրը։ Մոտավորապես այսպիսի հոդված էր…»։
Բանակի այն ժամանակվա անհաջողությունները, կարևոր հաղթանակներից հետո պարտությունների շարքը, քաոսը երկրի ներքին քաղաքականությունում ցնցեցին Ջամշիդին։ Նրա համար դժվար էր համակերպվել Քելբաջարի կորստի մտքի հետ։
«Այդ օրվանից չեմ կարողացել տեսնել Քելբաջարը։ Իսկ հիմա անհամբեր սպասում եմ այն օրվան, թե երբ եմ հայրենի գյուղ վերադառնալու»։
Այն բանից հետո, երբ Քելբաջարը վերադարձել է Ադրբեջանի վերահսկողության տակ Արցախյան երկրորդ պատերազմից հետո, Ջամշիդը երկու անգամ դիմել է համապատասխան կառույցներ և ցանկություն հայտնել ընտանիքով հայրենի գյուղ վերադառնալու և այնտեղ ապրելու։
Ջամշիդի որդին մասնակցել է Արցախյան երկրորդ պատերազմին, վիրավորվել, դեռ բուժվում է։
«Մտքերում անընդհատ լրագրությամբ եմ զբաղվում»
Ադրբեջանական լրատվամիջոցներում իրավիճակի վատթարացմանը, թերթերի աստիճանաբար անհետացմանը զուգահեռ Ջամշիդը ստիպված էր հեռանալ ոլորտից։ Շուրջ 10-12 տարի առաջ նա տեղափոխվել է Գորանբոյի շրջանի հեռավոր գյուղերից մեկն ու ֆերմերական գործունեություն սկսել։ Սակայն որոշ ժամանակ դեռ շարունակել է համագործակցել մի քանի լրատվականների հետ։
«Հոնորարը շատ քիչ էր։ Գյուղական տեղանքում դժվար է, տեղեկություն ստանալու համար պետք է կիլոմետրեր կտրես։ Եթե մեքենա ունես, պետք է բենզինի ծախս հոգաս, եթե չունես՝ տաքսու։ Որոշ ժամանակ անց համոզվեցի, որ հոնորարները չեն հերիքում անգամ ճանապարհածախսին։ Ստիպված էի հեռանալ։ Սակայն շատ եմ կարոտում լրագրությունը։ Մտքում միշտ լրագրությամբ եմ զբաղվում»։
Բուսակերություն՝ Տոլստոյի պատմվածքի ազդեցության տակ
Ջամշիդը հետաքրքիր է նաև նրանով, որ երիտասարդ տարիքից Կրիշնայի Գիտակության՝ վեդայական փիլիսոփայության հետևորդ է։
Կրիշնան աստվածություն է հինդուիզմում, ամենահայտնի հինդուիստական աստվածություններից մեկը։ Կրիշնայականության հետևորդները հավատում են Աստծո գերագույն և սկզբնական արտահայտմանը։
Ըստ հինդուիստական սուրբ գրությունների՝ վեդաների, մ․թ․ա 4-րդ հազարամյակի վերջին Կրիշնան հոգևոր աշխարհից եկել է երկիր՝ ծնվելով Մաթհուրա քաղաքում։
Բաքվում, թեև Կրիշնայի տաճար կա, այդ հավատքի հետևորդներն այնքան էլ շատ չեն։ Իսկ շրջաններում՝ մատների վրա կարելի է հաշվել։ Գորանբոյի շրջանում՝ միայն Ջամշիդն ու նրա ընտանիքը։ Այդ պատճառով էլ նրանք համընդհանուր ուշադրություն են գրավում։
«Մանկությունս անցել է գրադարանում։ Հորեղբայրս Քելբաջարի մեր գյուղի գրադարանավարն էր, իսկ հետո գրադարանը հանձնեց ավագ քրոջս։ Բայց իրականում աշխատանքը ես էի անում։ Նրանք միայն հաշվառված էին այնտեղ։ Չափազանցություն չի լինի, եթե ասեմ, որ կարդացել եմ գրադարանի բացարձակապես բոլոր գրքերը, որոնք կային»։
Ամենից շատ նա սիրում էր ռուս գրող Լև Տոլստոյի պատմվածքները։ Նրա ստեղծագործություններում բուսակերություն էր քարոզվում։ Ջամշիդի վրա առանձնահատուկ ազդեցություն է գործել «Գայլը» պատվածքը մի երեխայի մասին, որը երազում գայլ է տեսնում, որն ուզում է իրեն ուտել։ Եվ տղան հրաժարվում է ուտել հավի ճտերին, որոնց շատ էր սիրում։
«Տոլստոյը գիտեր փիլիսոփայության ողջ խորագաղտնիքները և կիրառում էր դրանք իր կյանքում։ Եվ ես դրանում ևս մեկ անգամ համոզվեցի՝ ուսումնասիրելով նրան։ Պահպանվել է բուսակերների եվրոպական համայնքի և Հնդկաստանի բուսակերների հետ նրա նամակագրությունը։ Նա մեջբերումներ է անում «Բհավատ Գիտայից»։ Եվ համոզվում ես, որ նա բուսակեր է դարձել վեդայական փիլիսոփայության ազդեցության տակ։ Նա գեղեցիկ աշխարհահայացք ունի», — պատմում է Ջամշիդը։
Նրա խոսքով՝ իր ընտրության վրա ազդել է նաև իրանական հեղափոխության առաջնորդ Խոմեյնիի օրինակը, որը նույնպես բուսակեր էր։
Ընտանիքի ճնշումը
Ջամշիդն ասում է, որ բուսակեր դառնալու որոշումն ընդունել է դեռևս մանուկ հասակում։ Սակայն ընտանիքի ճնշման տակ ստիպված է եղել սպասել այնքան, մինչև անկախ դառնա։
«Հայրս շատ խիստ մարդ էր։ Ասում էր՝ քանի դեռ այս ընտանիքի անդամ ես, ուտելու ես այն ամենն, ինչ սեղանին է։ Դու առանձին հանրապետություն չես։ Բայց, այնուամենայնիվ, մասնակիորեն սկսեցի բուսակերությունը։ Օրինակ՝ երբ տանը բոզբաշ էր լինում [ավանդական ադրբեջանական ուտեստ՝ մսով ապուր — JAMnews], միսը չէի ուտում, ուտում էի միայն կարտոֆիլն ու մնացած մասերը։ Իհարկե, դա դժվար է բուսակերություն անվանել»։
Ընտանիքի մյուս անդամների և ազգականների վերաբերմունքը նրա ընտրությանը նույնպես ոչ միանշանակ էր։
«Շրջապատի մարդկանց վերաբերմունքը տարբեր էր։ Օրինակ՝ մայրս ինձ պես բուսակերության էր հակված, անգամ մանթրաներ էր երգում։ Բայց եղբայրս մուսուլման է, ընդ որում՝ խիստ, մոլի, միշտ պայքարում է իմ դեմ։ Ազգականներս, հարևաններս տարբեր բաներ են խոսում իմ մասին, բայց դա ի՞նչ կապ ունի»։
Չնայած դրան՝ նա կարողացել է լավ հարաբերություններ պահպանել հարազատների հետ։
«Բառացիորեն ձեր գալուց առաջ այդ մուսուլման եղբայրս օգնության էր կանչում, ես էլ հաճույքով գնացի օգնելու։ Նրանց տանը կոտրվել էր զուգարանի դուռը, սարքում էինք (ծիծաղում է)։ Ինձ ընդունում են, թեև չեն ընդունում իմ ուղին։ Ընկալում են որպես մարդ, անհատ, բնականաբար», — ասում է Ջամշիդը։
Ամուսնությունից հետո բախտն էլ ավելի է բերել։ Կինը նույնպես կրիշնայական է։ Երեխաները (դուստրն ու որդին) նույնպես բուսակեր են, ինչպես ծնողները։ Աղջիկն արդեն ամուսնացել է, ապրում է Բաքվում։ Ջամշիդն արդեն պապիկ է, թոռնուհի ունի։
Հնարավոր չէ՞ր լինել բուսակեր մուսուլման
Մենք Ջամշիդից հետաքրքրվել ենք, թե արդյոք հնարավոր չէ լինել բուսակեր մուսուլման, ինչն է նրան ստիպել կրոնը փոխել Կրիշնայի Գիտակությամբ։ Նա պատասխանեց, որ իր համար կրոնների միջև սահմաններ չկան։
«Բարձրյալը մեկն է։ Անկախ իսլամի, քրիստոնեության, վեդայական ուղղվածության կրոնների, շիվայականների հայացքներից։ Երբեմն ոմանց մոտ տպավորություն է ստեղծվում, թե վեդաներում խոսվում է բազում աստվածների մասին, սակայն իրականում դա միայն թարգմանական սխալ է… Բարձրյալը կարող է մեզ հայտնվել տարբեր տեսքով, բայց նա միակն է։ Ելնելով սրանից՝ ինձ համար տարբեություն չկա, թե ինչ դավանանքի հետևորդ է մարդը։ Ես բոլոր կրոնների հետևորդ եմ։ Պարզապես, մենք հոգով այնտեղ ենք, որտեղ փիլիսոփայությունն ավելի լավ է պատասխանում կյանքի մասին մեր հարցերին»։
Անասնապահ, որը չի մորթում անասուններին
Այս հեռավոր գյուղ տեղափոխվելուց հետո Ջամշիդը սկսել է գյուղատնտեսությամբ զբաղվել։ Մեղվաբուծությունն ու հողագործությունը նրա տնտեսության փոքր մասն են միայն կազմում։ Հիմնական գործունեությունն անասնապահությունն է։ «Որքանո՞վ է հեշտ լինել անասնապահ, եթե միս չես ուտում և կենդանիներին չես մորթում», — հարցնում ենք Ջամշիդին։
«Անասնապահության համար կարևոր է, որ եկամուտ ստանաս։ Իսկ դրա համար կա երկու ճանապարհ՝ մսային և կաթնային տնտեսություն։ Մենք աշխատում ենք նախապատվությունը տալ կաթնային տնտեսությանը», — պատմում է Ջամշիդը։
Ջամշիդի տնտեսությունում այժմ ավելի քան 20 կով կա։ 44-օրյա Արցախյան պատերազմից առաջ ավելի քան երեսուն կով կար։ Սակայն դրանցից 12-ը սատկել են՝ պայթելով ականների վրա։ Իսկ սովորաբար, Ջամշիդի տնտեսությունում կովերը սատկում են ծերությունից։
Սակայն ցլերի խնդիր կա․ ժամանակի ընթացքում դրանք բեռ են դառնում։ Մեծ տարածք, որտեղ նրանք կարող են արածել, չկա։ Գյուղ թողնելը ելք չէ, անտառում գայլերը կուտեն։ Իսկ դա, ասում է Ջամշիդը, «խղճին մոտ չէ», կենդանիների մասին պետք է հոգ տանել։ Այդ պատճառով էլ նա աշխատում է իր ցլերին փոխանակել հարևանների կովերի հետ։
Գյուղացիները, մյուս ֆերմերները զարմանքով են վերաբերվում նրա այս պահվածքին։
«Երբեմն դատապարտում են, թե, եթե չես մորթելու, չես վաճառելու, ինչի՞դ են այդ կովերը։ Նկատողություն են անում։ Մեջքիս հետևը թե ինչ են խոսում, չգիտեմ, կարող եմ միայն ասել, թե իմ ներկայությամբ ինչ են ասում», — ծիծաղելով ասում է նա։
Արցախյան երկրորդ պատերազմն ու հավատքը Բարձրյալի նկատմամբ
Գորանբոյի շրջանի Ղարաչինար գյուղը շփման գծի անմիջապես մերձակայքում էր։ 2020 թ-ի աշնանը՝ Արցախյան երկրորդ պատերազմի օրերին գյուղը հրետակոծվում էր, և բնակիչներից շատերը տեղափոխվել էին ավելի անվտանգ վայրեր։
Ջամշիդը, որի որդին կռվում էր, ոչ մի օր չի լքել գյուղն ընտանիքով հանդերձ։ Նրա խոսքով՝ դա նույնպես կապված է իր հավատքի, փիլիսոփայական հայացքների հետ։
«Եթե մարդը հավատում է Բարձրյալին և հասկանում, որ Բարձրյալն անսահմանափակ իշխանություն ունի, իմաստ չունի սեփական անվտանգության համար որևէ արտակարգ միջոցներ ձեռնարկել։ Եթե մարդը դրա կարիքն ունի, նա պարզապես չի վստահում Բարձրյալին», — հայտարարում է նա։
«Հավատքն այն է, երբ փակ աչքերով նետվում ես Բարձրյալի գիրկը, ինչպես մանուկն է վստահում իր մորը»։
Նա պատմում է պատերազմի ժամանակ տեղի ունեցած դեպքի մասին, որն էլ ավելի է ամրապնդել նրա հավատքը․
«Ընտանիքներից մեկը մահվան վախից լքեց գյուղը, սակայն ճանապահին «Գրադի» արկն ընկավ նրանց վրա, հենց մեքենայի վրա։ Իսկ մենք մնացինք գյուղում, և ոչ մի վատ բան մեզ հետ չեղավ։ Այն, ինչ Աստված նախատեսել է, դա էլ լինելու է, և դրանից չես խուսափի»։
«Մեդիացանցի» աջակցությամբ
