Խաղաղության պայմանագրի ստորագրում «մի քանի ամսո՞ւմ»․ կարծիքներ Երևանից
Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության պայմանագիր
Բրյուսելյան վերջին բանակցություններից հետո Հայաստանում ակտիվորեն քննարկվում է Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագրի ստորագրման թեման։ Օրերս Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևն էր անդրադարձել թեմային՝ նշելով, որ փաստաթուղթը կարող է ստորագրվել մի քանի ամսվա ընթացքում։
Հայկական կողմի արձագանքը չէր ուշացել։ Արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանը հայտարարել էր՝ «Ադրբեջանը միտված է տապալել խաղաղության գործընթացը և ուժի կիրառման միջոցով շարունակել էթնիկ զտումների իր քաղաքականությունը»։ Ըստ Միրզոյանի՝ այդ մասին են վկայում բանակցությունների վերաբերյալ Բաքվի «կամայական, իրականությանը չհամապատասխանող մեկնաբանություններն ու պայմանավորվածությունների կատարումից խուսափելը»։
Երևանի և Բաքվի անհամաձայնության պատճառներից մեկը խաղաղության պայմանագրի սկզբունքներն են։ Բաքուն որպես առաջարկ չի դիտարկում Հայաստանից ուղարկված 6 կետերը և շարունակում է պնդել՝ փաստաթուղթը հիմնված է լինելու ադրբեջանական 5-կետանոց առաջարկի վրա։
Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի միջնորդությամբ օգոստոսի 31-ին կայացած Փաշինյան — Ալիև հանդիպումից հետո կողմերը հայտարարեցին, որ պայմանավորվել են արտգործնախարարների մակարդակով շարունակել բանակցությունները խաղաղության պայմանագրի նախագծի մշակման շուրջ։ Ըստ այդ պայմանավորվածության՝ Արարատ Միրզոյանն ու Ջեյհուն Բայրամովը պետք է հանդիպեն առաջիկա մեկ ամսվա ընթացքում։
Հայ քաղաքագետները կարծում են՝ Փաշինյան-Ալիև-Միշել օգոստոսի 31-ի հանդիպմանը լուրջ առաջընթաց չի գրանցվել, մոտ ապագայում խաղաղության պայմանագիր չի ստորագրվի։
Ի՞նչ է հայտարարել Ալիևը, ինչպե՞ս է արձագանքել հայկական կողմը, մեկնաբանություններ Երևանից
«Պայմանագիրը կառուցվելու է Բաքվի սկզբունքների հիման վրա»․ Ալիև
«Մենք կարող ենք մի քանի ամսվա ընթացքում ավարտել աշխատանքը և խաղաղության պայմանագիր ստորագրել»,- հայտարարել է Ադրբեջանի նախագահը իտալական Il Sole 24 Ore թերթին տված հարցազրույցում:
Օգոստոսի 31-ին կայացած հանդիպման ամենակարևոր արդյունքներից մեկն, ըստ նրա, խաղաղության պայմանագրի շուրջ բանակցություններ սկսելու նպատակով երկու երկրների արտգործնախարարների հանդիպման պայմանավորվածության ձեռքբերումն է։
Խոսելով խաղաղության պայմանագրի սկզբունքների մասին՝ Ալիևն ասել է, որ փաստաթուղթը կառուցվելու է Բաքվի կողմից առաջարկված հինգ հիմնական սկզբունքների վրա։
Ալիևը Հայաստանի առաջարկները չի հիշատակել, նշել է միայն, որ հայկական կողմն ընդունել է Ադրբեջանի սկզբունքները։
2022 թ. մարտի 10-ին Ադրբեջանը Հայաստանին էր փոխանցել 5-կետանոց առաջարկ, որը ենթադրում է ճանաչել միմյանց տարածքային ամբողջականությունը, տարածքային պահանջներ չներկայացնել, սահմանազատում իրականացնել, դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատել ու բացել տրանսպորտային ուղիները։
Մարտ ամսից մինչ օրս հայկական կողմը տարբեր առիթներով և ամենաբարձր մակարդակով հայտարարել է՝ առաջարկներում անընդունելի ոչինչ չկա, սակայն դրանք «չեն հասցեագրում Հայաստան-Ադրբեջան համապարփակ խաղաղության հնարավոր օրակարգը»։ Պաշտոնական Երևանի համար հիմնարար են Լեռնային Ղարաբաղի հայերի անվտանգության երաշխավորման, նրանց իրավունքների և ազատությունների հարգման, ինչպես նաև ԼՂ-ի վերջնական կարգավիճակի որոշման հարցերը։
«Պատրաստ ենք բանակցությունների՝ լրացված օրակարգով»․Միրզոյան
Բրյուսելյան վերջին հանդիպման վերաբերյալ «որոշ շահարկումների առնչությամբ» մեկնաբանությամբ է հանդես եկել Հայաստանի արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանը։ Միրզոյանը վերահաստատել է՝ Ադրբեջանի առաջարկներում հայկական կողմի համար «անընդունելի ոչինչ չկա», բայց դրանք չեն ընդգրկում Հայաստան-Ադրբեջան օրակարգի բոլոր հարցերը։
«ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրներին փոխանցած մեր պատասխանով մենք լրացրել ենք օրակարգը և հետևաբար՝ այդ հենքի վրա պատրաստ ենք խաղաղության բանակցությունների շարունակությանը»։
Նախարարի փոխանցմամբ՝ հայկական կողմն իր դիրքորոշումը բարձրաձայնել է նաև բրյուսելյան վերջին քննարկումների ընթացքում․
«Այս տեսակետը չլսելը կամ չլսելու փորձերը հայկական կողմին հիմք են տալիս կասկածելու Ադրբեջանի՝ խաղաղության հասնելու մտադրության անկեղծության մեջ»։
Փաշինյան-Ալիև-Միշել եռակողմ բանակցություններից մեկ օր անց Հայաստանի վարչապետը հայտարարել էր, որ «քննարկումը ծավալուն էր, հեշտ չէր»։ Նիկոլ Փաշինյանն ասել էր, որ հայկական կողմի նպատակադրումը մնացել է նույնը, այն է՝ խաղաղության օրակարգի կյանքի կոչումը։
«Մենք պետք է բոլորս հասկանանք, որ դա հեշտ չէ, պարզ չէ, հնարավոր լուծումներն էլ ակնհայտ չեն, մենք պետք է շարունակենք հետևողական աշխատել։ Կարծում եմ, որ անհրաժեշտություն է՝ օր առաջ մեր տարածաշրջանում հաստատվի տևական ու համապարփակ խաղաղություն։ Եվ մենք պետք է ավելի ու ավելի շատ կենտրոնանանք այս խնդրի լուծման վրա»,- կառավարության նիստում ասել էր Հայաստանի վարչապետը։
Մեկնաբանություններ
Քաղաքական մեկնաբան Հակոբ Բադալյանը հավանական չի համարում, որ խաղաղության պայմանագիրը ստորագրվի մոտ ապագայում։ Պատճառը ինչպես Հայաստանի և Ադրբեջանի դիրքորոշումների տարբերությունն է առանցքային հարցերի վերաբերյալ, այնպես էլ աշխարհաքաղաքական իրավիճակն ու խոշոր ուժային կենտրոնների շահերի տարբերությունը։ Ասում է՝ գաղտնիք չէ, որ Հարավային Կովկասի զարգացումներում էական ազդեցություն ունեն հենց այդ կենտրոնների մոտեցումները։
«Եթե մեկնարկի աշխատանք այդ պայմանագրի տեքստը ձևավորելու, պայմանագրի շուրջ բովանդակային քննարկումներ սկսելու ուղղությամբ, սա արդեն կարող է լինել որոշակի առաջընթաց։ Բայց տեսնում ենք՝ շատ վաղուց է խոսվում այդ պայմանագրի մասին, իսկ աշխատանքները չեն մեկնարկել»,- JAMnews-ի հետ զրույցում ասել է Բադալյանը։
Թե ինչ ժամկետներում է հնարավոր պայմանագրի ստորագրումը՝ դժվարանում է նշել։ Նրա դիտարկմամբ՝ իրավիճակի զարգացման վրա վճռորոշ ազդեցություն ունի ոչ այնքան հայ-ադրբեջանական աշխատանքը, որքան իրադարձություններն Ուկրաինայում՝ «պատերազմի թատերաբեմում»։
Խոսելով Բաքվի՝ հայկական կողմի առաջարկները չընդունելու մասին, Բադալյանն ասել է, որ Ադրբեջանը փորձելու է հնարավոր բոլոր միջոցներով հասնել առավելագույնին, Հայաստանը պետք է անի նույնը իր օրակարգի շրջանակներում․
«Պետք է առաջնորդվել հնարավոր ճնշման փորձերի կանխավարկածով, պատրաստ լինել դրանց դիմակայելուն։ Եթե դիտարկենք, օրինակ՝ ռազմական շանտաժի միջոցով ճնշման փորձերը, ապա Երևանի համար շատ կարևոր է ներքին՝ պաշտպանական կարողությունների ամրացումը։
Պետք է փորձել հնարավոր ճնշումների ռիսկերը չեզոքացնել նաև դիվանագիտական ճակատում։ Որպես կարևոր ուղղություն պետք է դիտարկվի նաև հայ-թուրքական կարգավորման գործընթացը»։
Քաղաքագետ Բենիամին Պողոսյանի խոսքով՝ խաղաղության պայմանագրի շուրջ աշխատանքի և արտգործնախարարների հանդիպման մասին խոսվում էր նաև բրյուսելյան նախորդ հանդիպումներից հետո։ Կարծում է՝ Փաշինյան-Ալիև-Միշել օգոստոսի 31-ի հանդիպմանը լուրջ առաջընթաց չի գրանցվել։
Պողոսյանի դիտարկմամբ՝ դրանում համոզվելու համար ապրիլի 6-ի, մայիսի 22-ի և օգոստոսի 31-ի հանդիպումներից հետո Շառլ Միշելի հայտարարությունների տեքստերը վերլուծելը բավական է։
Քաղաքագետը շեշտել է, որ ըստ հայտարարությունների՝ առաջին անգամ կողմերը խաղաղության պայմանագրի մասին խոսել են ապրիլի 6-ի հանդիպման ընթացքում՝ նշելով, որ մոտ ապագայում արտգործնախարարներն իրենց թիմերով կսկսեն աշխատել պայմանագրի վրա։ Այդ հանդիպումից հետո Հայաստանի և Ադրբեջանի արտաքին գերատեսչությունների ղեկավարները մի քանի հեռախոսազրույց են ունեցել, բայց հանդիպել են ընդամենը մեկ անգամ՝ հուլիսի 16-ին Թբիլիսիում։
«Եթե հաշվի առնենք, որ այդ հանդիպումից ընդամենը երկու շաբաթ անց մենք ականատես եղանք ռազմական էսկալացիայի, ապա դժվար թե կարելի լինի մեծ հաջողություն համարել հուլիսի 16-ի հանդիպումը»,- ընդգծել է Բենիամին Պողոսյանը։
Քաղաքագետը եկել է այն եզրակացության, որ թեև խաղաղության պայմանագրի մասին խոսվում է արդեն չորս-հինգ ամիս, սակայն լուրջ առաջընթաց չկա․
«Եթե զուտ կոնտենտ վերլուծություն ենք անում Շառլ Միշելի հայտարարությունների, ապա իմ գնահատմամբ, այս հանդիպման ընթացքում առավել քիչ առաջընթաց է ձեռքբերվել, եթե ընդհանրապես առաջընթաց ձեռք բերվել է»։
Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության պայմանագիր
