Իրեր, որոնց չես կարող դիպչել․ ֆոտոպատմություն Ադրբեջանից

Ադրբեջանական հասարակությունում, – խոսքը մեծամասնության մասին է, այլ ոչ թե բոլորի և յուրաքանչյուրի, – գենդերային անհավասարությունն արտահայտվում է ոչ միայն տղամարդկանց գերակայությամբ, այլ նաև սեռերի միջև եղած դիստանցիայով։ Անտեսանելի «վարագույրն» արմատներով հեռանում է դեպի «տղամարդկանց» և «կանանց» անջատ հարսանիքի ու թաղման ավանդույթներ, կնոջ «բնական» ենթակա վիճակ, սեքսի ցանկացած հիշատակման տաբու։

Այդ տարանջատումն, ըստ էության, անհրաժեշտ է կնոջ «անվտանգության» համար, որպեսզի նրան չնայեն օտար տղամարդիկ, որևէ դժբախտություն չպատահի։ Հենց այդ պատճառով է, որ Ադրբեջանում շատերը մինչև հիմա կարծում են, որ աղջիկները չպետք է գիշերը տանը մենակ մնան, տաքսի նստեն և զբոսնեն արևի մայր մտնելուց հետո։ Եվ եթե Բաքվում առաջադեմ շրջանակների ներկայացուցիչները կարող են ասել, որ վաղուց արդեն այլ կերպ են ապրում, ապա քաղաքին հարող ավաններում և մյուս քաղաքներում ավանդույթները չեն նահանջում։

Այս լուսանկարներում պատկերված է Շեքի քաղաքի տներից մեկի դարպասը։ Դրա բռնակները տարբերվում են ձևով, քաշով և, որ ամենակարևորն է, ձայնով, երբ որևէ մեկը թակում է դարպասը։ Կին հյուրերը դարպասը թակում են ձախ բռնակով, տղամարդիկ՝ աջ։ Դա արված է նրա համար, որպեսզի դուռը բացի թակողի սեռի ներկայացուցիչը։

Որոշ կենցաղային–գենդերային սահմանափակումների բացատրությունը չի տրվում։ Օրինակ՝ խորովածի շամփուրներին կանայք կարող են դիպչել միայն դրանք լվանալիս։ Խորոված կարող է անել միայն տղամարդը։ Ադրբեջանում, կապ չունի՝ մայրաքաղաքում, թե շրջաններում, սա որոշակի «ընդհանուր կանոն» է, որը պահպանվում է, և ոչ ոք նույնիսկ չի մտածում, թե որտեղից է այն եկել և ինչու։

Գենդերային տարանջատման ևս մեկ դասական օրինակ է այն, որ ավտոբուսի հետևի հատվածը «տղամարդկանցն» է համարվում։ Այժմ այդ ավանդույթը դանդաղ նահանջում է ժամանակակից ավտոբուսների ճնշման տակ։ Սակայն շրջանների երթուղայիններում դեռ կարելի է տեսնել «նամուսի կոդեքսը», երբ, օրինակ, կնոջը տեղ չեն զիջում, որովհետև նա, միևնույն է, տղամարդկանց կողքը չի նստի։ Իսկ զույգերին երկու տեղ են զիջում, որովհետև աղջիկը չի կարող օտարի կողքը նստել։

Հարևան Թուրքիայի համար երիտասարդը, որը վաղ առավոտյան ավլում է սրճարանի դիմացի փողոցը, սովարական պատկեր է։ Ադրբեջանում տղամարդիկ հավաքարար չեն լինում։ Աշխատանքի հայտարարության տեքստում միշտ գրվում է, որ պահանջվում է կին հավաքարար։ Այդ բառն ադրբեջաներենում արական սեռ չունի անգամ։ Բնականաբար, տանը տղամարդիկ նույնպես մաքրությամբ չեն զբաղվում։ Այստեղ նկատի ունենք միջին վիճակագրական ընտանիքները․ բնականաբար, առաջադեմ փոքրամասնությունն արդեն վաղուց է կենցաղային պարտականությունները հավասար կիսել։

Իհարկե, եթե շուրջը ոչ մի կին չկա, պետք է մի բան անել։

Ջուր են «շփում» այն մարդու հետևից, որը հեռու տեղ է գնում կամ կարևոր գործ ունի։ Դա անում է կինը, քանի որ միայն նրան է թույլ տրվում հույզեր արտահայտել։ Նա էլ հեռացողին տարբեր ծաղկուն օրհնանքներ է ասում, որ Ալլահը նրան հեռու պահի տարբեր դժբախտություններից։ Իսկ տղամարդը, հատկապես ավագների ներկայությամբ, չի կարող քնքշանք արտահայտել կնոջ և երեխաներին նկատմամբ։ Որոշ գյուղերում երիտասարդ հայրերն անգամ իրավունք չունեն իրենց երեխաներին գրկել, եթե մեծերը տարածքում են։

Ծխախոտը յուրօրինակ տաբու է կանանց համար։ Նրանք, իհարկե, ծխում են, սակայն՝ բոլորից թաքուն, որ ոչ ոք չտեսնի։ Տղամարադիկ ծխելու և խմելու սուրբ իրավունք ունեն դպրոցն ավարտելուց հետո։ Իսկ ծխող աղջկան, ամենայն հավանականությամբ, փչացած կանվանեն։

This project is funded through the Democracy Commission Small Grants Program, U.S. Embassy Tbilisi. The contents of this publication are those of the Author(s) and do not necessarily represent the views of the Department of State.