«Իշխանության վերարտադրման փո՞րձ է»․ կրկին սահմանադրական փոփոխություններ ՀՀ-ում
Սահմանադրության օրն ու բարեփոխումները Հայաստանում
Հուլիսի 5-ին Հայաստանը նշում է Սահմանադրության օրը: Երկրի մայր օրենքն ընդունվել է 1995 թվականին: Մինչ օրս այն փոփոխության է ենթարկվել երկու անգամ՝ 2005 թ.-ին և 2015թ.-ին: Վերջին հանրաքվեից 3 տարի անց՝ 2018 թվականին Հայաստանն անցավ խորհրդարանական կառավարման:
Գործող իշխանությունը նախաձեռնել է սահմանադրական փոփոխությունների գործընթաց և նախատեսում է ավարտել այն մինչև 2023 թվականը: Այդ նպատակով ստեղծվել է բարեփոխումների խորհուրդ, ձևավորվել է մասնագիտական հանձնաժողով: Մինչև հաջորդ տարվա հունիս խորհուրդը պետք է վարչապետի աշխատակազմ ներկայացնի փոփոխությունների նախագիծը: Եթե այն ներառի իր մեջ երկրի կառավարման ձևի փոփոխության մասին կետ, ապա այս հարցով կանցկացվի հանրաքվե:
Սահմանադրության օրվա ուղերձների, բարեփոխումների մասին և ոչ միայն։
«Պետք է պահպանել խորհրդարանական համակարգը». օրվա ուղերձները
Պետական տոնի առիթով ուղերձներ են հղել Հայաստանի վարչապետը, նախագահը, ինչպես նաև խորհրդարանի խոսնակը: Անդրադառնալով բարեփոխումների օրակարգին՝ վարչապետ Փաշինյանն ընդգծել է, որ «Հայաստանը պիտի շարունակի պահպանել կառավարման խորհրդարանական համակարգը»:
Իր այս դիրքորոշումը նա հիմնավորել է՝ օրինակ բերելով 2021 թ.-ի իրադարձությունները [նկատի ունի՝ հետպատերազմական լարված իրավիճակը ՀՀ-ում]: Ըստ նրա՝ դրանք ապացուցեցին, որ այս համակարգը ճգնաժամեր կառավարելու, քաղաքական բանավեճին ժողովրդի ներգրավման ու վճռական մասնակցության ավելի գործուն մեխանիզմներ է ապահովում:
Նախագահ Վահագն Խաչատուրյանի համոզմամբ՝ «Սահմանադրությունը եղել և մնում է պետական կառուցակարգի հավասարակշռության առանցքը». ապահովում է քաղաքացիների և պետական կառույցների, իշխանության երեք թևերի միջև ներդաշնակ հարաբերություններ:
Խորհրդարանի նախագահ Ալեն Սիմոնյանը մաղթել է, որ սահմանադրական նորմերը կայուն տեղ ունենան ինչպես հանրային ընկալումներում, այնպես էլ առօրյա կյանքում:
Սահմանադրական բարեփոխումներ. ի՞նչ պետք է անեն խորհուրդն ու հանձնաժողովը
2022 թվականի հունվարին հաստատվեց բարեփոխումների խորհրդի կազմը: Խորհրդարանից ներգրավված է միայն իշխող «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցությունը: Ընդդիմադիր ուժերը բոյկոտել էին նախաձեռնությունն ու թեկնածուներ չէին առաջադրել: Բարեփոխումների խորհրդի նախագահը արդարադատության նախարար Կարեն Անդրեասյանն է:
Սահմանադրական բարեփոխումների խորհրդի կազմում են Եվրոպական դատարանում Հայաստանի ներկայացուցիչ Եղիշե Կիրակոսյանը, ԱԺ պետաիրավական հանձնաժողովի նախագահ Վլադիմիր Վարդանյանը, իշխող ուժի պատգամավոր Վահագն Հովակիմյանը, Մարդու իրավունքների պաշտպան Քրիստինե Գրիգորյանը, Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամ Վիգեն Քոչարյանը։
Մրցութային կարգով խորհրդի աշխատանքներում ներգրավվել են նաև քաղհասարակության ներկայացուցիչներ՝ իրավապաշտպաններ Դանիել Իոաննիսյանը, Տիգրան Եգորյանն ու Արթուր Սաքունցը։
Խորհուրդը ձևավորել է նաև մասնագիտական հանձնաժողով՝ գիտնականների խումբ, որն էլ զբաղվում է Մայր օրենքի նոր նախագծի մշակմամբ:
«Մենք խնդիր ունենք չորս տարվա գործունեությունից հետո, այսպես ասած, աուդիտի ենթարկել գործող Սահմանադրությունն ու տեսնել՝ լավարկման ինչ հնարավորություններ կան»,- հայտարարել է վարչապետը:
Փաշինյանի խոսքով՝ նախաձեռնությունը չի նշանակում, որ սահմանադրական փոփոխություններ հաստատ տեղի են ունենալու, «քաղաքական որոշում կայացնելու ժամանակը կգա» հանձնաժողովի աշխատանքից հետո:
Սահմանադրական փոփոխությունների հայեցակարգի մշակման նպատակով նման հանձնաժողով էր ստեղծվել դեռևս 2020 թ.-ին: Այդ հանձնաժողովում կար ընդհանուր համաձայնություն՝ կառավարման մոդելի փոփոխության հարց չի քննարկվելու։ Պաշտոնական մեկնաբանությամբ՝ աշխատանքները ձախողվեցին կորոնավիրուսի համավարակի և Արցախյան պատերազմի պատճառով։
Բարեփոխումների խորհրդում ընդգրկված իրավապաշտպանները երկրի կառավարման համակարգի փոփոխության հարց չեն բարձրացնում, սակայն ընդգծում են՝ գործող Սահմանադրությունն ունի բարեփոխման կարիք:
Իրավապաշտպան Արթուր Սաքունցի խոսքով՝«Սահմանադրությունը չի ապահովում իշխանությունների տարանջատման և փոխզսպման սկզբունքը, չի երաշխավորում խորհրդարանական վերահսկողություն գործադիր իշխանության նկատմամբ»։
Ընդդիմությունը որակում է գործընթացը՝ իշխանության վերարտադրման փորձ
Ընդդիմությունը բարեփոխումների նախաձեռնությունը կեղծ օրակարգ է որակում՝ նշելով, որ այդ կերպ Փաշինյանի կառավարությունը ցանկանում է ապահովել իր վերարտադրությունը:
Իսկ արդարադատության նախարար, բարեփոխումների խորհրդի նախագահ Կարեն Անդրեասյանի խոսքով՝ սահմանադրական փոփոխությունների նպատակը «իշխանության թևերի բալանսավորումն է»:
Ինչ վերաբերում է Նիկոլ Փաշինյանի իշխանության երկարաձգմանը, ըստ նախարարի՝ գործող Սահմանադրությունը տալիս է վարչապետ վերընտրվելու անսպառ հնարավորություններ:
«Նախկին փորձից կամ սեփական արշինով չափել ամեն մի նախաձեռնություն ճիշտ չի լինի»,- ընդգծել է Անդրեասյանը:
Նախարարը ակնարկում է 2015 թվականին տեղի ունեցած սահմանադրական բարեփոխումների հանրաքվեն, որի արդյունքում Հայաստանն անցավ կառավարման խորհրդարանական համակարգին։ Այն ժամանակ ընդդիմությունը հայտարարում էր, որ այս գործընթացի հիմքում նախագահ Սերժ Սարգսյանի իշխանության վերարտադրությունն է։
Ավարտվում էր նախագահի պաշտոնում նրա երկորդ ժամկետը, և Սերժ Սարգսյանն այլևս չէր կարող առաջադրվել: Իսկ կառավարման համակարգի փոփոխությունից հետո կարող էր դառնալ վարչապետ, այսինքն՝ խորհրդարանական կառավարմանն անցած երկրում կրկին զբաղեցնել բարձրագույն պաշտոնը:
Փաշինյանը կո՞ղմ է, թե՞ դեմ կառավարման մոդելի փոփոխությանը
Ընդդիմադիր Նիկոլ Փաշինյանը տարիներ առաջ կառավարման մոդելի փոփոխության հարցը բնորոշում էր որպես «կեղծ օրակարգ»։ Թավշյա հեղափոխությունից և իշխանության գալուց հետո վարչապետն այս թեմայով հակասական հայտարարություններ է արել։
Օրինակ՝ 2021 թ.-ի մարտիմեկյան հանրահավաքին Փաշինյանն ասել էր, թե գործող Սահմանադրությունը «բազմաթիվ ճգնաժամային ռիսկեր է ստեղծում»։ Այն ժամանակ նա չէր բացառում, որ կիսանախագահական համակարգին վերադառնալու հարցը կդրվի հանրաքվեի:
Ամիսներ անց՝ հուլիսի 5-ի ուղերձում վարչապետը նշել էր, որ պետք է «առաջնորդվել «կտրելուց առաջ յոթ անգամ չափելու» սկզբունքով»: Տարեվերջյան ասուլիսում վարչապետը հայտարարել էր, որ կողմ է կառավարման խորհրդարանական ձևին։
Սահմանադրության օրն ու բարեփոխումները Հայաստանում
