Կենսաքայքայվող անձեռոցիկներ Նինոծմինդայից. 30-ամյա հայ կնոջ ընտանեկան բիզնեսը
Ինչպե՞ս են ԵՄ-ն և CENN-ն օգնում ձեռներեցներին
Այս պատմությունը երիտասարդ ուսուցչուհու՝ Նաիրա Հովհաննիսյանի մասին է, ով Եվրամիության և CENN-ի օգնությամբ ընտանեկան բիզնես է վարում Վրաստանի հարավում գտնվող փոքրիկ հայկական գյուղում, մեծացնում է երկու երեխաներին, աշխատանքի է ընդունում տեղացի կանանց և փորձում է նվազեցնել շրջակա միջավայրի աղտոտվածությունը:
Մայրությունից դեպի ձեռներեցություն ճանապարհը
Սամցխե-Ջավախքում՝ Նինոծմինդայի մունիցիպալիտետի Հեշտիա գյուղում, երկհարկանի տան առաջին հարկում աշխատում է թուղթ մանրացնող սարքը։ Կապույտ համազգեստով կանայք հարթեցնում են խոհանոցային անձեռոցիկների եզրերը և զգուշորեն ծալում դրանք։
Անելիքներ շատ կան: Աշխատողները ընդամենը մի քանի օր ունեն նոր պատվերը կատարելու համար։ Հաճախորդը նույն շրջանի փոքր խանութներից մեկն է, FAMILY-ից պատվիրել է անձեռոցիկների և զուգարանի թղթի նոր խմբաքանակ։
Ընտանեկան բիզնեսը երիտասարդ զույգ է հիմնել։
«Մի երեկո ամուսինս և նրա եղբայրը ճաշում էին և խոսում սեփական բիզնեսի մասին։ Ես լսում էի և մտածում. այն, ինչի մասին խոսում էին, իսկապես կարող էր իմաստ ունենալ: Բայց այդ ժամանակ չէի էլ կարող պատկերացնել, որ այս ամենն ինքս պիտի անեմ»,- ծիծաղում է Նաիրա Հովհաննիսյանը։
Նաիրան 30 տարեկան է։ Այդ երեկոն չորս տարի առաջ էր։ Այդ ժամանակ Նաիրան գյուղի մանկապարտեզում ուսուցչուհի էր աշխատում, իսկ ամուսինը՝ Նարեկը, ՏԻՄ մասնագետ էր։
Այդ ժամանակ Հայաստանի Ամերիկյան Համալսարանը Ջավախքում սկսում էր գյուղական համայնքների զարգացման ծրագիր (Թրբանճյան ծրագիր): Ծրագրի նպատակն էր կրթության և ֆինանսավորման միջոցով խթանել Հայաստանին և Վրաստանին սահմանակից մարզերում գյուղական համայնքների զարգացումը:
Նարեկը ժամանակ չուներ։ Ուստի վերապատրաստման դասընթացներին մասնակցեց Նաիրան։ Այնուհետև ամուսինն ու կինը լրացրին դրամաշնորհի հայտն ու ֆինանսավորում ստացան։ 3,5 միլիոն հայկական դրամով (այն ժամանակ դա մոտ 7 հազար դոլար էր) Նաիրան ու Նարեկը Հեշտիայում անձեռոցիկների խանութ բացեցին, հաստոց գնեցին ու արտադրություն սկսեցին։
«Սամցխե-Ջավախքում նման խանութ չկար, և մենք կարծում էինք, որ դա լավ բիզնես կլինի: Մենք ոչ միայն կգրավեինք շրջանը, այլև ապրանք կվաճառեինք դրա սահմաններից դուրս, քանի որ անձեռոցիկներն ամեն օր են պետք։ Երբ բիզնեսի մեկնարկը տվեցինք, շատ ստանդարտ մոտեցում ունեինք՝ հումք էինք գնում, ապրանք պատրաստում ու վաճառում այն»,- հիշում է Նաիրան։
Ընտանիքի անդամներն ու հարազատները ներգրավված էին ընտանեկան բիզնեսում։ Հենց այդ պատճառով էլ ընկերությունը ստացել է FAMILY (Ընտանիք) անվանումը։
Ինչպե՞ս է ԵՄ-ի և CENN-ի աջակցությունը փոխել երիտասարդ ձեռներեցների կյանքը
Երկու տարի անց Նինոծմինդայում հայտնվեց Եվրամիության և CENN-ի համատեղ նախագիծը։ Նարեկը գնաց այս կազմակերպության ներկայացուցիչների հետ հանդիպման։
«Նա այնտեղից վերադարձավ շատ մոտիվացված։ Ինձ ասաց, որ նոր ծրագիր է մեկնարկում, որի առաջնահերթությունը սոցիալական և կանաչ ձեռներեցությունն ու շրջակա միջավայրի պահպանությունն է։ Կարծում էինք, որ կկարողանանք իսկապես լավ բան անել: Մեր բիզնես հայեցակարգն ամբողջությամբ փոխվեց»,- ասում է Նաիրան։
EU4Youth նախագիծը (Սոցիալական ձեռներեցության էկոհամակարգի (SEED) զարգացում սահմանամերձ շրջաններում կանաչ աճի համար) CENN-ը գործընկեր կազմակերպությունների՝ Green Lane ՀԿ-ի (Հայաստան) և KRDF (Վրաստան) հետ ԵՄ ֆինանսավորմամբ մեկնարկել է 2019 թվականի դեկտեմբերին:
Ծրագրի նպատակը Վրաստանի և Հայաստանի սահմանամերձ շրջաններում ապրող երիտասարդների ձեռնարկատիրական ներուժը զարգացնելն է, սոցիալական ձեռներեցության և կանաչ նորարարությունների ուղղությամբ նրանց հմտություններն ամրապնդելը, երիտասարդների զբաղվածությունը խթանելը: Այս նախագիծը մաս է ԵՄ՝ երիտասարդներին աջակցելուն ուղղված ավելի լայնամասշտաբ նախաձեռնության և EU4Youth ծրագրի:
Նաիրան և Նարեկը որոշել են մասնակցել նախագծին և լրացրել են հայտ։ Նրանց գաղափարը Նինոծմինդայում կենսաքայքայվող անձեռոցիկներ արտադրելն էր։ Իր կանաչ առաքելության շրջանակում FAMILY-ն պետք է օգտագործի 99 տոկոսով բամբակյա հումք, ներառյալ փաթեթավորումը՝ սովորական պոլիէթիլենի փոխարեն:
«Պոլիէթիլենը երկար է մնում հողի մեջ և խիստ վնասում է այն։ Վերամշակված պոլիէթիլենը զգալիորեն նվազեցնում է շրջակա միջավայրին հասցված վնասը: Սկսեցինք մտածել այս ուղղությամբ, ուզում էինք անցում կատարել կենսաքայքայվող արտադրության»,- ասում է Նաիրան։
«Այդ ժամանակ երկրորդ երեխաս շատ փոքր էր։ Ստիպված էի վերապատրաստման դասընթացներին նրա հետ գնալ։ Այնքան հետաքրքիր բաներ սովորեցի և հասկացա, որ պետք է ամբողջությամբ ինձ վրա վերցնեմ այս գործը: Սովորեցի բիզնեսի թույլ կողմերը վերածել ուժեղ կողմերի»։
Կովկասում սոցիալական նորարարությունների համար անցկացվող դրամաշնորհային մրցույթի շրջանակներում FAMILY-ն Եվրամիությունից ստացել է 30,000 լարի [մոտ 11,000 դոլար]: Այս գումարով ձեռնարկությունն ընդլայնվել է, շատ բան վերանորոգվել է, շատ բան վերազինվել՝ թարմացվել են թուղթ մանրացնող և փաթեթավորող սարքավորումները։ Գնել են աշխատակիցների համար նախատեսված հագուստ, ինչպես նաև հումք-բամբակ և փաթեթավորման նյութ։
Այժմ FAMILY-ն տարածաշրջանում միակ անձեռոցիկների արտադրամասն է, որն անցում է կատարել լիովին կենսաքայքայվող արտադրանքի ստեղծման: Դրանք են՝ խոհանոցային անձեռոցիկներ, հիգիենիկ միջադիրներ, զուգարանի թուղթ։ Վաճառում են ոչ միայն մարզի խանութներում, այլև դրա սահմաններից դուրս։
«Մենք ամսական մոտ երեք տոննա թուղթ ենք արտադրում։ Պատվերով ենք աշխատում»,- ասում է Նաիրան։
Նաիրան ու Նարեկն այս գործին այլևս միայն բիզնես տեսանկյունից չեն մոտենում.
«Գյուղ գնալուց էլ բոլորին ասում եմ, թե որքան վնասակար են պոլիէթիլենային տոպրակները, ինչպես են աղտոտում հողը։ Ես փորձում եմ ստիպել մարդկանց մտածել այդ մասին: Բնության հանդեպ վերաբերմունքս լիովին փոխվել է»,— պատմում է Նաիրան:
Բացի այդ, FAMILY-ն պայմանագիր ունի գյուղի դպրոցի և մանկապարտեզի հետ, այնտեղից թղթի թափոններ են վերցնում և դրանց դիմաց մատակարարում իրենց արտադրանքը․
«Մեկ կիլոգրամ թափոնը փոխանակում ենք մեկ տուփ անձեռոցիկի կամ զուգարանի թղթի հետ։ Կախված նրանից, թե ում ինչ է պետք։ Հիմա ուզում ենք պայմանագրեր կնքել նաև այլ դպրոցների հետ»։
FAMILY-ի սոցիալական առաքելությունը. ինչպե՞ս է երիտասարդ կին ձեռներեցն օգնում այլ կանանց
Նաիրայի և Նարեկի ընտանեկան բիզնեսում CENN-ի հայտնվելուց հետո այլ փոփոխություններ էլ տեղի ունեցան.
«CENN-ի թրեյնինգներից հետո ինձ մոտ միտք առաջացավ աշխատանքի տեղավորել կանանց, ովքեր ապրում են գյուղում, բարձրագույն կրթություն չունեն և ոչ մի տեղ չեն աշխատել։ Գաղափարը Նարեկին դուր եկավ»,- ասում է Նաիրան։
Այժմ FAMILY-ում աշխատում է հինգ կին Հեշտիայից։ Նրանց աշխատավարձը կախված է կատարած աշխատանքի ծավալից․
«Օրինակ՝ 100 կիլոգրամանոց մեկ ռուլոն թուղթը վաճառվում է 15 լարիով [մոտ 5,5 դոլար]։ Օրական երեք-չորս ռուլոն են պատրաստում, պատվերներ կան»։
42-ամյա Մարինա Թեփիկյանը երբեք ոչ մի տեղ չի աշխատել։ Ընտանիքի եկամուտը հիմնականում Մարինայի ամուսնու՝ Ռուսաստանում սեզոնային աշխատանքով վաստակած գումարն է։ Վերջին երկու տարիներին Մարինան աշխատում է անձեռոցիկների արտադրամասում։
«Սա իմ առաջին աշխատանքն է, և ես հաճույքով եմ այստեղ գալիս: Այստեղ կարող եմ որոշ ժամանակով կտրվել տնային գործերից ու խնդիրներից։ Մենք աշխատում ենք, զվարճանում ենք, բոլորս այստեղ մեկ ընտանիք ենք»,- ասում է Մարինան։
«Ես այլևս կախում չունեմ իմ ամուսնուց»,— ծիծաղում է Հայկանուշը։
Հայկանուշը նույնպես Հեշտիայից է, 42 տարեկան է, և սա նաև նրա առաջին աշխատանքն է. «Իհարկե, այստեղ ինձ դուր է գալիս, տանից դուրս եմ գալիս, միայն դա ամեն ինչ արժե»։
Նաիրան ասում է, որ շատերն են ցանկանում իրենց հետ աշխատել։ Ամուսինն ու կինը բիզնեսն ընդլայնելու գաղափար ունեն, ուստի ապագայում այստեղ նոր աշխատակիցների են սպասում։
