Ինչպես փոխել գյուղի կյանքը․ SMART-մոտեցում, որն աշխատեց Հայաստանում
Հայաստանում ակտիվորեն քննարկում են Դեբեդ գյուղն ու նրա վերջին հաջողությունները։ Այն տեղակայված է Լոռու մարզում՝ Գուգարքի անտառի եզրին, երկրի ամենագրավիչ կանաչ գոտիներից մեկում։ Սակայն այժմ Դեբեդը հայտնի է ոչ միայն իր բնությամբ, այլև նոր հնարավորություններով։ Այն նաև կոչում են Հայաստանի առաջին SMART-գյուղ։ Թեև սա դեռևս ավելի շատ չափազանցություն է, քան՝ իրականություն, մոտեցումը, որը կիրառվում է գյուղի զարգացման համար, հենց այդպիսին է։
Շնորհիվ փոփոխությունների՝ ոչ միայն տեղացիներն են դադարել լքել «խելացի գյուղը» գումար վաստակելու համար, այլև համալրվել է աշխատուժի թիվը։ Այստեղ են սկսել աշխատանքի գալ հարևան գյուղերից և անգամ քաղաքներից։ Բոլոր մանրամասներն այն մասին, թե ինչ է այստեղ տեղի ունենում՝ ըստ դեբեդցիների պատմությունների։
- Բիզնես-գաղափար, որը ծնվել է Հայաստանում պատերազմի ժամանակ
- Հանքերն՝ ընդդեմ զբոսաշրջության, մարդիկ՝ ընդդեմ հանքերի
- Հայաստանի «Սև ոսկին»։ Թե ինչպես պղինձը կարող է զարգացնել հայկական տնտեսությունը
Ամեն ինչ սկսվել է նրանից, որ «Հայաստանի մանուկներ» բարեգործական հիմնադրամը (COAF – Children of Armenia Fund) այդ տեղանքում SMART-կենտրոն է կառուցել և Դեբեդն ապահովել գերարագ ինտերնետով, ինչպիսին չկա Հայաստանի գյուղերից շատերում։
«Դա գյուղի զարգացման պայմաններից մեկն է։ Այսպիսի մոտեցումը նպաստում է քաղաքներից գյուղ միգրացիային։ Մարդիկ, որոնք հեռավար են աշխատում, IT-մասնագետները կարող են հեշտությամբ Դեբեդ տեղափոխվել որոշ ժամանակով և այստեղից աշխատել, իրենց գումարն այստեղ ծախսել», — ասում է «Հայաստանի մանուկներ» հիմնադրամի հասարակության հետ կապերի մենեջեր Դավիթ Մանուկյանը։
Այնուհետև մեկ այլ փոփոխություն է տեղի ունեցել․ գյուղապետարանի շենքը վերանորոգվել է եվրոպական չափանիշներով՝ Open space ոճով։
«Գյուղապետարանի աշխատանքն այժմ թափանցիկ է բառի ուղիղ և փոխաբերական իմաստով։ Այս նորարարությունը փոխել է հայ պաշտոնյաների վարքը, որոնք սովոր են նստել կաբինետներում՝ փակ դռների հետևում։ Գյուղի բնակիչներն իրենց աչքով են տեսնում նրանց աշխատանքի ողջ ընթացքը։ Մարդիկ այստեղ են գալիս արդեն ոչ միայն լուծելու իրենց խնդիրները, այլև գյուղի զարգացման համար հետաքրքիր առաջարկներ անելու», — ասում է Դավիթ Մանուկյանը։
Դեբեդում մեկնարկել է հանրային տրանսպորտի աշխատանքի բարելավման նախագիծը։ Շուտով գյուղը սպասարկելու է նոր ավտոբուսների պարկը, որը կփոխարինի միակ ՊԱԶ-ին։ Այդ նույն ծրագրով կառուցվում է նաև ավտոբուսների SMART-կանգառ՝ էլեկտրոնային քարտեզներով և երթուղիների չվացուցակով։ Եվ գյուղի բնակիչները կարող են օգտվել բջջային հավելվածից, որը թույլ կտա օպտիմալացնել սպասելաժամանակը։
Վերջերս տեղի է ունեցել «Գրադարակ»-ի բացումը, որը փոխել է գրադարանի մասին դեբեդցիների՝ խորհրդային ժամանակներից արմատացած պատկերացումը։ Կարլ Մարքսի և Ֆրիդրիխ Էնգելսի աշխատությունների հատորներով դարակների մռայլ տարածքի փոխարեն հայտնվել է լուսավոր, հարմարավետ, տեխնիկապես հագեցած տարածք՝ պոպուլյար գրականությամբ, համակարգչային հագեցվածությամբ և որակյալ ինտերնետով։
Գրադարանը բազմաֆունկցիոնալ կառույց է դարձել։ Դրա տարածքն օգտագործվելու է նաև ինտելեկտուալ մրցույթների, քննարկումների և կինոդիտումների անցկացման համար։
Գյուղում հնի փոխարինման գործընթաց է գնում, փոխվում է գյուղական կյանքի առօրյան։
Պլանավորվում է շարունակել բարելավել ենթակառուցվածքներն ու տնտեսական նախագծեր իրականացնել։ Ճանապարհներն են վերանորոգվում, լուծվում են փողոցային լուսավորության խնդիրները։ Զբոսաշրջիկների համար հանգստյան գոտիներ են կառուցվում՝ կղմինդրե տանիքներով գրավիչ քոթեջների և հարմարավետ հյուրանոցների տեսքով։
«Խելացի գյուղը», նախագծի հեղինակների մտահղացմամբ, պետք է բարելավի տեղացիների կյանքն ու կասեցնի միգրացիան։ Մինչև այս փոփոխությունները՝ շատերը մեկնում էին գյուղից․ ոմանք՝ մայրաքաղաք, ոմանք՝ նույնիսկ այլ երկրներ, հիմնականում՝ Ռուսաստան։
Սակայն այժմ իրավիճակը փոխվել է։ Դեբեդում իրականացվող ծրագրերը հուսադրել են ոչ միայն դեբեդցիներին, այլև այստեղ են գրավել հարևան բնակավայրերի մարդկանց։
Տեղացիները՝ փոփոխությունների մասին
Գյուղի բնակիչ Անուշ Սարգսյանն ասում է, որ դեբեդցիների շրջանում հիասթափությունն ու ապատիան փոխարինվել է հույսով․
«Ավանդական աշխատանքային միգրանտները, որոնք ամեն տարի Ռուսաստան էին մեկնում շինարարության վրա աշխատելու, մնացել են և այստեղ են աշխատում․ այստեղ հիմա անընդհատ տարբեր շինարարական ախատանքներ են ընթանում և ոչ միայն։ Այդ աշխատանքների ծայրը չեմ տեսնում, քանի որ յուրաքանչյուր ծրագրից հետո նորն է սկսվում։ Ընդ որում, Դեբեդով են սկսել հետաքրքրվել շատ դոնորներ։ Կարծում եմ՝ մեր հիասքանչ բնությունը ոգեշնչում է ներդրողներին»։
Տարոն Ոսկանյանը հոր հետ միասին վեց տարի Ռուսաստան էր մեկնում աշխատելու։ Նրանք Մոսկվայում դարբնություն էին անում։ Վաստակած գումարը քիչ չէր, բայց կողմնակի ծախսերը, այդ թվում՝ բնակարանային, մեծապես կրճատում էին եկամուտը, արդյունքում՝ նրանք վերադառնում էին շատ քիչ փողով։
«Այնտեղ օտարության մեջ էի, ապրում և աշխատում էի՝ միշտ հայացքս հայրենիքին հառած։ Միշտ ուզում էի, որ մեր գյուղում որևէ աշխատանք լինի ու ստիպված չլինեմ մեկնել», — ասում է Տարոնը։
Այժմ նա աշխատում է շինարարությունում, իսկ ազատ ժամանակ իր արհեստով զբաղվում, բացի այդ՝ լրացուցիչ գումար է աշխատում զբոսավարությամբ․
«Մեզ մոտ գեղեցիկ վայրեր շատ կան։ Ո՞վ կարող է դրանք ավելի լավ ցույց տալ, քան մենք»։
Օգնություն վերաբնակեցվածներին
Դեբեդը նեգրավվել է նաև Արցախից տեղահանվածներին ցուցաբերվող օգնության ծրագրին։ Այստեղ բնակարաններ են կառուցվում նրանց համար, ովքեր 2020 թ-ի պատերազմի հետևանքով կորցրել են իրենց տներն այն տարածքներում, որոնք անցել են Ադրբեջանի վերահսկողության տակ։
Այդ ծրագրով տուն կստանա 13 ընտանիք։ Նրանց համար բնակարաններ են կառուցվում, որոնք մինչև շահագործման հանձնելն ամբողջությամբ կբարեկարգվեն։ Շինարարությունն արդեն ավարտական փուլում է։
Դեբեդի գյուղապետարանն այդ բնակելի շենքի շինարարության համար անվճար հողակտոր է տրամադրել, շինարարությունը ֆինանսավորում է «Հայաստանի մանուկներ» հիմնադրամը։
«Շատ շուտով Արցախից տեղափոխված ընտանիքներն, ընդհանուր առմամբ՝ ավելի քան 70 մարդ, որոնք անտուն են մնացել, մեր գյուղի լիիրավ բնակիչ կդառնան», — ասում է Դեբեդի գյուղապետ Աշոտ Ղազարյանը։
«Մենք պարզապես բնակարաններ չենք կառուցում վերաբնակեցվածների համար, այլև նրանց ապահովում ենք սոցիալական, բժշկական և կրթական փաթեթով՝ նրանց ներգրավելով SMART-կենտրոնի աշխատանքներում և խմբակներում։ Մենք ուզում ենք վերաբնակեցվածներին արժանապատիվ կյանք ապահովել», — ասում է COAF-ի գործադիր տնօրեն Կորյուն Խաչատուրյանը։
Սակայն Արցախից կան նաև ընտանիքներ, որոնք արդեն տեղավորվել են Դեբեդում։ Նրանցից մեկը Մարգարյանների ընտանիքն է, որը կորցրել է իր տունը Բերձորում։ Նրանք 11 հոգի են, այդ թվում՝ չորս անչափահաս։ Ընտանիքին Դեբեդում տրամադրել են վերանորոգված և կահավորված տուն, փոքր տնամերձ տնտեսություն։ Ընտանիքի ղեկավար Մուրադն արդեն աշխատանք է գտել։ Վարորդ է աշխատելու։
Ասլանյանների ընտանիքն էլ է Բերձորից է և նույնպես տուն է ստացել Դեբեդում։
«Մեր ընտանիքը մեծ է՝ 10 հոգի։ Պատերազմից հետո չէի էլ երազում, որ երբևէ կարող ենք տուն գնել։ Այժմ ամեն ինչ ունենք․ տանիք, տնտեսության համար անհրաժեշտ ամեն ինչ՝ սպասքից սկսած։ Մինչ այդ՝ բնակարան էինք վարձակալում, հազիվ էինք վարձն ու կոմունալ ծախսերը վճարում», — պատմում է 41-ամյա Լուսինե Ասլանյանը։
Գլխավոր տեսարժան վայրը
Լուսինեի երեխաները, ինչպես Դեբեդի և մոտակա գյուղերի բոլոր դեռահասներն ու երիտասարդներն, այցելում են «Հայաստանի մանուկներ» հիմնադրամի SMART-կենտրոն։ Այն արդեն գյուղի ճանաչված այցեքարտն է։
Դա ոչ ֆորմալ կրթական կենտրոն է, որտեղ ուսուցման համար տարիքային սահմանափակումներ չկան։ Այստեղ ուսանողները կարող են ուսումնասիրել անգլերեն, չինարեն և ռուսերեն։ Նրանց նաև տարբեր մասնագիտություններ են սովորեցնում․ ֆինանսներ, մարքեթինգ, վոկալ, գործիքավորում, թատերական արվեստ, նկարչություն, թվային գեղանկարչություն, ճարտարապետություն, մեխանիկա, ծրագրավորում, ագրոտեխնոլոգիա։ Նրանք կենտրոնում կարող են զբաղվել նաև ֆիթնեսով, պարերով և յոգայով։
Անահիտ Պողոսյանի երեք երեխաներն էլ են այցելում SMART-կենտրոնի խմբակներ։ Կրտսեր տղաները զբաղվում են վիրտուալ մարզումով և թվային գեղանկարչությամբ, ավագը սովորում է երգել։
«Մենք բոլորս շատ գոհ ենք, և երեխաները ոգևորված այցելում են կենտրոն։ Մեր գյուղում այսպիսի հնարավորություն երբեք չի եղել։ Երեխաները դպրոց էին գնում և տուն վերադառնում, լրացուցիչ դասեր չկային։ SMART-կենտրոնը պարզապես գտածո է մեր գյուղի համար», — ասում է Անահիտը։
Անահիտն էլ աշխատում է նույն հիմնադրամի շնորհիվ բացված հյուրանոցում։ Մինչ այս նա ոչ մի տեղ չէր աշխատում, տնային տնտեսությամբ էր զբաղվում․
«Եթե ինձ մի հինգ տարի առաջ ասեին, որ Դեբեդում կյանքն այսպես կարող է փոխվել, չէի հավատա»։
Մարդիկ Դեբեդում միշտ զբաղվել են հողագործությամբ, անասնաբուծությամբ, իսկ այժմ հնարավորություն ունեն զբաղվելու շինարարությամբ, բիզնեսով և այլ գործերով՝ գյուղում մեկնարկած նոր նախագծերի շրջանակում։ Ընդ որում, նոր աշխատատեղերի համար, առաջին հերթին, ընդունում են տեղի բնակիչներին, նախապատվությունն էլ տրվում է կանանց։
