«Տանգոն մենակ չեն պարում». ինչու՞ Ադրբեջանը չի ստորագրում խաղաղության պայմանագիրը
Ինչո՞ւ Ադրբեջանը չի ստորագրում խաղաղության պայմանագիր
Հայաստանն ու Ադրբեջանը համաձայնեցրել են խաղաղության համաձայնագրի տեքստը, սակայն լարվածությունը շարունակում է աճել: Այս կարծիքին են Միջազգային ճգնաժամային խմբի փորձագետները: Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև զինված հակամարտության իրական վտանգի պահպանման մասին հայտարարությամբ էր հանդես եկել նաև ԱՄՆ պետքարտուղար Մարկո Ռուբիոն: Հայաստանի իշխանությունները շարունակում են դրսևորել խաղաղության համաձայնագրի ստորագրման պատրաստակամություն: Իսկ Ադրբեջանը ներկայացնում է նոր պատրվակներ՝ դրանից խուսափելու համար:
Հայաստանի փորձագիտական շրջանակները կարծում են, որ Բաքուն սպասում է հարմար պահի նոր էսկալացիայի գնալու համար:
Ի՞նչ դիրքորոշումներ ունեն կողմերը խաղաղության համաձայնագրի ստորագրման վերաբերյալ, ո՞ր դեպքում Ադրբեջանը կսկսի ռազմական գործողություն, ի՞նչն է դեռևս զսպում Բաքվին. APRI Armenia վերլուծական կենտրոնի ավագ գիտաշխատող, քաղաքագետ Բենիամին Պողոսյանի կարծիքը
- «Թրամփի վարչակազմը ռադարի տակ է պահում Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության գործընթացը»․ կարծիք
- «Նպաստում ենք ՀՀ-ի պաշտպանության ապահովմանը». Ֆրանսիայի ԱԳ նախարարի այցը Երևան
- Լավրովի այցը Երևան. ավանդական ծրագիր և ոչ ավանդական ընդունելություն
- «Բաքվին անհանգստացնում են ՀՀ դատական հայցերը, սլաքներն ուղղվում են Ալիևի վրա»․ կարծիք
Քաղաքագետ Բենիամին Պողոսյանի մեկնաբանությունը
Տանգո պարելու համար երկուսն են պետք
«Հայաստանն ամենաբարձր մակարդակով բազմիցս հայտարարել է Ադրբեջանի հետ խաղաղության համաձայնագիր ստորագրելու պատրաստակամության մասին: Այդ մասին են խոսում վարչապետը, արտաքին գործերի նախարարը, անվտանգության խորհրդի քարտուղարը և այլ բարձրաստիճան պաշտոնյաներ: Սակայն, ինչպես հայտնի է, տանգո պարելու համար երկուսն են պետք: Մի կողմի ցանկությունը բավարար չէ:
Առաջին հայացքից Ադրբեջանը ներկայացնում է համաձայնագրի ստորագրման համար կոնկրետ պայմաններ: Այսօր դրանք են ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարումն ու Հայաստանի Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարելը: Խոսքը վերաբերում է մայր օրենքի տեքստից Անկախության հռչակագրի հղումը հանելուն: Խնդիրն այն է, որ հռչակագրում մատնանշվում է «Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին» Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհրդի և Լեռնային Ղարաբաղի ազգային խորհրդի 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի համատեղ որոշումը:
Բայց այս պահանջները չեն հանդիսանում պայմաններ, որոնց կատարումը կհանգեցնի համաձայնագրի ստորագրմանը: Սրանք ավելի շուտ պատրվակներ են դրա հետաձգման համար:
Ադրբեջանը դրսևորում է Հայաստանի հետ խաղաղություն կնքելու ցանկության բացակայություն: Նույնիսկ եթե պատկերացնենք, որ Հայաստանը բավարարում է այս պահանջները՝ փոխում է Սահմանադրությունն ու նախաձեռնում է Մինսկի խմբի լուծարման գործընթաց, Բաքուն կարող է ներկայացնել նոր նախապայմաններ: Օրինակ՝ պահանջել արտատարածքային միջանցք ՀՀ Սյունիքի մարզով, հարյուր հազարավոր ադրբեջանցիների բնակեցում Հայաստանի տարածքում, նրանց համար բնակության պայմանների ստեղծում, ինչպես նաև երրորդ երկրների ուժերի մուտք Հայաստանի՝ այդ քաղաքացիների անվտանգությունն ապահովելու անկարողության պատրվակով: Եվ ամեն անգամ Բաքուն կհայտարարի՝ քանի դեռ պայմանները չեն կատարվել, ստորագրում չի լինի:
Ադրբեջանի գործողություններն ու հայտարարությունները պարզ ցույց են տալիս՝ խոսքը ոչ թե կոնկրետ մտահոգությունների, այլ խաղաղության համաձայնագրի ստորագրումից խուսափելու գիտակցված ռազմավարության մասին է»:
Փաշինյանն ու ներքին լսարանը. խաղաղության համաձայնագիրը՝ քաղաքական հաղթաթուղթ
«Իլհամ Ալիևի պահանջները, որոնք, ըստ էության, հանդիսանում են խաղաղության համաձայնագրից հրաժարվելու պատրվակներ, գաղտնիք չեն: Ադրբեջանի նախագահը հրապարակային հնչեցնում է դրանք ամեն հարմար առիթով:
Սակայն Նիկոլ Փաշինյանի համար Ադրբեջանի հետ համաձայնագրի ստորագրումը միայն արտաքին քաղաքական խնդիր չէ: Սա նաև կարևոր ներքաղաքական գործիք է, որը կոչված է ամրապնդել նրա դիրքերը 2026 թվականի խորհրդարանական ընտրությունների նախաշեմին:
Մեկ տարի անց պետք է տեղի ունենան ընտրություններ, որոնցում արտաքին քաղաքականությունը կդառնա քննարկման առանցքային թեմաներից մեկը՝ տնտեսական իրավիճակի հետ մեկտեղ: Ընդդիմությունն ու հասարակությունը կգնահատեն իշխող ուժի ձեռքբերումները՝ սկսած 2021 թվականի ամառվանից:
Այս համատեքստում Ադրբեջանի հետ խաղաղության համաձայնագիրը կարող էր Փաշինյանի համար դառնալ նշանակալի ձեռքբերում՝ ի ցույց դնելով նրա ընտրած կուրսի հաջողությունը:
2022 թվականից Հայաստանի կառավարության հիմնական արտաքին քաղաքական առաջնահերթությունը, այսպես կոչված, «խաղաղության օրակարգն» է: Իշխանությունները հայտարարում են Բաքվի և Անկարայի հետ հարաբերությունները կարգավորելու, Թուրքիայի հետ սահմանները բացելու և Ադրբեջանի հետ խաղաղության համաձայնագիր ստորագրելու ձգտման մասին: Կառավարության կարծիքով՝ այս քայլերը պետք է բացառեն նոր պատերազմի սպառնալիքը և ստեղծեն պայմաններ տնտեսական աճի համար:
Փաշինյանն ընդգծում է՝ այս նպատակին հասնելու համար պատրաստ է գնալ նաև ցավոտ զիջումների, եթե դրանք կհանգեցնեն երկարաժամկետ խաղաղության»:
Փաշինյանի կառավարության արտաքին քաղաքական ձեռքբերումներն ու ձախողումները
«Նիկոլ Փաշինյանի կառավարությունը 2026 թվականի խորհրդարանական ընտրություններին է մոտենում արտաքին քաղաքականության մեջ զգալի բացասական բեռով:
Հիմնական ձախողումների թվում են Արցախի Հանրապետության կորուստը, որն ուղեկցվեց հայերի էթնիկ զտմամբ, ինչպես նաև Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի համար ռազմավարական տարածքների օկուպացմամբ: Գեղարքունիքի, Վայոց ձորի և Սյունիքի մարզերում այս տարածքները հակառակորդին տալիս են դիրքային առավելություն և հայկական ենթակառուցվածքների մի մասի նկատմամբ վերահսկողություն: Բացի այդ, անորոշ են մնում Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները:
Դրական ձեռքբերումների շարքում կարելի է նշել 2025 թվականի հունվարին Հայաստանի և ԱՄՆ-ի միջև ռազմավարական գործընկերության կանոնադրության ստորագրումը: Չնայած նրան, որ Թրամփի վարչակազմը չի չեղարկել Բայդենի օրոք ստորագրված այս փաստաթուղթը, Կովկասում Ամերիկայի արտաքին քաղաքական գիծը հստակ չէ: Իսկ դա նվազեցնում է այս քայլի նշանակությունը:
Դրական է նաև Եվրամիության հետ հարաբերությունների խորացումը: Մեկնարկել է վիզային ռեժիմի ազատականացման շուրջ երկխոսությունը: Սակայն դա երկարատև գործընթաց է և հազիվ թե ավարտվի մինչև 2026 թվականի ընտրությունները: Իսկ 2025 թվականի վերջին ակնկալվում է Հայաստան-ԵՄ գործընկերության նոր օրակարգի մասին համաձայնագրի ստորագրումը: Այդ փաստաթուղթը էական փոփոխություններ չի բերի: Այն հիմնված է լինելու 2017 թվականին ստորագրված Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագրի վրա»:
Փաշինյանի թեզը՝ կամ իշխող կուսակցություն, կամ պատերազմ
«Իշխանությունները ստիպված են լինելու 2026 թվականի նախընտրական մրցավազքի մեջ մտնել արտաքին քաղաքական իրադարձությունների ֆոնին, որոնցում բացասականը զգալիորեն գերակշռում է դրականին:
Միակ հաղթաթուղթը, որ կարող է գործածել Փաշինյանի «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունը, խաղաղության օրակարգի շեշտադրումն է: Իշխանություններն ընտրողներին կասեն, որ չնայած հարյուրտոկոսանոց հաջողության բացակայությանը, Ադրբեջանի հետ խաղաղության համաձայնագրի տեքստը համաձայնեցված է, սահմանազատման հանձնաժողովների համատեղ գործունեության կանոնակարգը ստորագրված է: Բացի այդ, իրենք ձգտում են խաղաղության, նույնիսկ եթե առաջընթացն ավելի դանդաղ է, քան ակնկալվում էր:
Վարչապետն ընտրողներին կառաջարկի հետևյալ երկընտրանքը՝
- աջակցել իր կուսակցությանը, այն է՝ Ադրբեջանի հետ համաձայնագրի վրա հիմնված խաղաղության և Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման հույս,
- այլընտրանք՝ այլ կուսակցությունների հաղթանակը, այն է՝ նոր պատերազմ:
Փաշինյանը կշարունակի պնդել, որ խաղաղության օրակարգը գործում է, թեկուզ ոչ այնքան արդյունավետ, որքան ցանկալի կլիներ»:
Ադրբեջանի ռազմավարությունը. ամրապնդել ձեռքբերումներն ու թուլացնել Հայաստանը
«Ադրբեջանը ձգտում է ամրապնդել 2020-2023 թվականների իր ձեռքբերումները՝ Արցախի Հանրապետության ոչնչացումն ու բոլոր հայերի արտաքսումը:
Նրան դեռ պետք են երաշխիքներ, որ Հայաստանը չի փորձի մասնակիորեն կամ ամբողջությամբ վերադարձնել կորցրածը:
Բացի այդ, Բաքուն հետապնդում է դեպի Նախիջևան տանող միջանցք ստանալու նպատակը, ինչի մասին Ադրբեջանն ու Թուրքիան երազում են դեռևս Ադրբեջանի Ժողովրդավարական Հանրապետության ստեղծման ժամանակներից՝ 1918 թվականից:
Ադրբեջանը նաև մտադիր է Հայաստանի տարածքը բնակեցնել իր քաղաքացիներով:
Բաքվի համար այս ամենի միակ երաշխիքը թուլացած Հայաստանն է, որն ի վիճակի չէ փոխել 2020 թվականի սեպտեմբերից հետո հաստատված ստատուս քվոն:
Ադրբեջանը կարծում է, որ խաղաղության համաձայնագրի ստորագրումն ու հայ-թուրքական սահմանի բացումը կամրապնդեն Հայաստանի դիրքերը: Այսինքն՝ նա չի լինի այնքան խոցելի, որքան հիմա: Իսկ համաձայնագրի չստորագրումը հնարավորություն կտա Հայաստանը պահել մշտական լարվածության մեջ՝ ոչ խաղաղություն, ոչ պատերազմ վիճակում, նոր սրացման սպառնալիքի տակ և կիսաշրջափակման պայմաններում, որում երկիրը գտնվում է վերջին երեք տասնամյակների ընթացքում»:
Խաղաղության համաձայնագիրը՝ էսկալացիայի ռիսկի նվազում առանց կայունության երաշխիքների
«Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության համաձայնագիրը կարող է նվազեցնել էսկալացիայի ռիսկը, բայց ամբողջությամբ չի բացառի այն:
Փաստաթղթի ստորագրումից հետո Բաքուն կդժվարանա միջազգային հանրության առաջ արդարանալ Հայաստանի դեմ ագրեսիայի համար: Օրինակ՝ Նախիջևան տանող միջանցք ստանալու փորձի դեպքում:
Սակայն դա չի նշանակում, որ Ադրբեջանը կհրաժարվի ուժի կիրառումից: Բաքվի համար համաձայնագիրը խոչընդոտ չի դառնա: Հատկապես գլոբալ քաոսի պայմաններում, որը հիմա նկատվում է:
Աշխարհակարգի փոփոխությունն ուղեկցվում է բազմաթիվ հակամարտություններով, երբ տասնյակ երկրներ զորք են մտցնում այլ պետությունների տարածքներ՝ անտեսելով միջազգային նորմերը:
Այսպիսով, Ադրբեջանը շահագրգռված է լարվածության պահպանմամբ՝ իր համար հարմար պահի նոր սրացման հնարավորություն թողնելու համար: Անկայունության վիճակի պահպանումը Բաքվին հնարավորություն է տալիս թելադրել իր պայմաններն ու գործել՝ ելնելով սեփական շահերից»:
Սրացման հարմար պահն ու անկանխատեսելի հետևանքների ռիսկերը
«Ադրբեջանն ամեն օր ռազմավարական վերլուծություն է իրականացնում դեպի Նախիջևան տանող միջանցք ստանալու նպատակով Հայաստանի վրա հարձակման հնարավոր հետևանքների վերաբերյալ:
Բաքուն գիտակցում է, որ առավելություններից՝ Հայաստանի թուլացումից և Թուրքիայի հետ ցամաքային կապի՝ վաղուց փափագած երազանքի իրագործումից բացի ագրեսիան կարող է հանգեցնել նաև լուրջ ռիսկերի:
Մասնավորապես՝ Իրանի ռազմական միջամտությունը հակամարտության մեջ կարող է կատաստրոֆիկ հետևանքներ ունենալ Ադրբեջանի համար՝ մինչև անգամ պետականության սպառնալիք: Նույնիսկ նվազագույն անորոշությունը, թե որքան հեռու կարող է գնալ Իրանը, զսպում է Բաքվին վճռական գործողություններից:
Զսպման լրացուցիչ գործոն է մնում Ռուսաստանի դիրքերի անորոշությունը, հատկապես ուկրաինական ճակատում իրավիճակի կայունացման դեպքում:
Անկանխատեսելի է նաև Արևմուտքի արձագանքը:
Այսօր Հարավային Կովկասը հազիվ թե գտնվում է ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականության ուշադրության կենտրոնում: Միևնույն ժամանակ անհայտ է, թե ինչպես կվարվի Թրամփի վարչակազմը, որն իրեն դիրքավորում է որպես խաղաղության, այլ ոչ թե պատերազմի կողմնակից, հատկապես Իրանի հետ բանակցությունների ֆոնին:
Այս անորոշությունները խոչընդոտում են Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի դեմ նոր պատերազմ սկսելու որոշման կայացմանը:
Սակայն, երբ Բաքուն համարի, որ պոտենցիալ առավելությունները գերակշռում են ռիսկերին, և իրավիճակն իր օգտին է, կարող է էսկալացիայի գնալ:
Ուկրաինայում պատերազմի շարունակությունը և ԱՄՆ-ի ու Իրանի բանակցությունների ձախողումը, որը կուղեկցվի Իսլամական Հանրապետության դեմ հնարավոր ռազմական գործողություններով, կարող են Ադրբեջանի համար բարենպաստ պայմաններ ստեղծել Հայաստանի վրա հարձակվելու համար:
Այդ դեպքում նոր պատերազմի մասին որոշումը կկայացվի անհապաղ»:
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Ինչո՞ւ Ադրբեջանը չի ստորագրում խաղաղության պայմանագիր
