Եվրոպական արժեքնե՞ր, թե՞ հայկական ավանդույթներ։ Նմանությունների և տարբերությունների որոնում
Հայաստանում եվրոպական արժեքների ներդրումը ցույց է տվել, որ շատերն են իրենց համար պատկերացումներ կազմել Եվրոպայի մասին, որոնք իբր հակասում են հայկական ավանդույթներին կամ դրանց մասին պատկերացումներին։
Փորձագետները կարծում են, որ սա սովորական իրավիճակ է․ տարբեր մշակույթների կրողներն այլ ժողովուրդների ավանդույթներն ընկալում են որպես օտար մի բան, որը երբեմն կտրուկ տարբեվում է իրենց ինքնատիպությունից։
«Արժեքների ասպեկտները շատ են։ Յուրաքանչյուր մարդ իր պատկերացումներն ունի դրանց մասին՝ կարծելով, թե արժեքների իր համակարգը բացառիկ է, իսկ մյուսներն, օրինակ, Եվրոպայում, համատարած միևնույն արժեքներն ունեն։ Ընդ որում, Եվրոպայում մարդիկ նույնպես տարբեր են, և յուրաքանչյուրն իր մասին նույնպես այդպես է մտածում», — ասում է «Կովկասի ինստիտուտի» գիտական նախագծերի ղեկավար Նինա Իսկանդարյանը։
2016-2017 թթ-ին Երևանում սոցիոլոգիական հարցում է անցկացվել՝ պարզելու համար Եվրոպայի մասին երիտասարդների ընկալումները։ Արդյունքն, ըստ սոցիոլոգ Նոնա Մելքոնյանի, այսպիսին էր․
«Հայաստանում կոռուպցիա է, Եվրոպայում նման բան չկա, Հայաստանում ավտորիտարիզմ է, Եվրոպայում՝ ժողովրդավարություն, Հայաստանում տնտեսական մոնոպոլիաներ են, Եվրոպայում՝ ազատ շուկայական տնտեսություն»։
Էլ ի՞նչ են Հայաստանում մտածում Եվրոպայի և եվրոպական արժեքների մասին։ JAMnews-ի հարցերին պատասխանել են Ֆեյսբուքի հայկական տիրույթի օգտատերերը։
«Կողմ» և «դեմ»
Հայաստանում «եվրոպական արժեքների ներդրմանը կողմ» և «եվրոպական արժեքների ներդրմանը դեմ» գաղափարական շարժումներ կան։ Տեղի քաղաքագետները կարծում են, որ այս երկու ուղղություններն էլ մեծ մասամբ ոչ մի կապ չունեն եվրոպական արժեքների հետ։
Սակայն եվրոպական արժեքների ներդրման կողմնակիցները, որպես կանոն, խոսում են ընտրական մեխանիզմների, օրենքի գերակայության, պետական մեքենայի աշխատանքում երկրի քաղաքացիների մասնակցության, իշխանափոխության, անձի անձեռնմխելիության, իրավունքների հավասարության մասին՝ անկախ սեռից, դավանանքից, նաև ռասայական ատելության մերժման մասին։
Իսկ եվրոպական արժեքների ներդրման հակառակորդները դրանք ազգային ինքնության իրական սպառնալիք են համարում։
«Նրանք ենթադրում են, որ Հայաստանում որոշակի սոցիալական կառուցվածք կա, որը հիմնված է կայուն ամուսնության արժեքների վրա, որ այդ ավանդույթը դաստիարակվում է և փոխանցվում սերնդեսերունդ, սակայն այն, չգիտես ինչու, չափազանց խոցելի է։ Հայ երեխաները, եթե տեսնեն, որ կարելի է այլ կերպ ապրել, առաջին իսկ հնարավորության դեպքում միասեռական կդառնան», — բացատրում է այս մոտեցումը Նինա Իսկանդարյանը։
«Եվրոպական արժեքների» հակառակորդները համոզված են, որ Եվրոպայում երիտասարդներն անկանոն սեռական կյանք են վարում և թմրանյութեր օգտագործում։
«Եվրոպայում սեռական կողմնորոշման, թմրանյութերի, շվայտ կենսակերպի առումով ազատությունները շատ են, և ես չէի ցանկանա երեխաներիս նման հասարակությունում մեծացնել։ Իսկ մարդկանց միջև հարաբերություններն այնքան ջերմ չեն։ Կարող ես օգնության կարիք ունենալ, ու այդպես էլ ոչ ոքից չստանալ այն»։ Անահիտ Կասյան
Ռուսական հետքը եվրոպական արժեքների հակաքարոզում
Եվրոպականացման հակառակորդների փաստարկներն, ըստ «Կովկասի ինստիտուտի» գիտական նախագծերի ղեկավար Նինա Իսկանդարյանի, Ռուսաստանում առկա իրավիճակի արտացոլանքն են հանդիսանում․
«Ռուսաստանն անչափահասների աբորտների ամենամեծ քանակն ունի աշխարհում բնակչության մեկ շնչի հաշվարկով, ՁԻԱՀ ամենամեծ տարածումը, ապահարզանների ամենամեծ քանակը, լքված երեխաների, ծերերի սարսափելի թիվ։ Եվ ոչ մի նահապետական կառուցվածք Ռուսաստանում 200 տարի արդեն չկա։ Դա երկիր է՝ մարդկանց, սերունդների միջև ամենամեծ հեռավորությամբ, անկայուն ընտանիքներով, սակայն այն ունի նահապետական կերպար, որն ամրապնդվել է մարդկանց գլխում։
Նրանց թվում է, թե ողջ Արևմուտքն այլասերված է, իսկ Ռուսաստանը խաղաղության, համաձայնության և ընտանեկան արժեքների օջախ է։ Եվ եթե Հայաստանում եվրոպական արժեքների ներդրման հակաքարոզն ինչ-որ մեկը ֆինանսավորում է, ապա դա միշտ ռուսական պետական կառույցների ենթակայության տակ գործող կազմակերպություններ են»։
«Եվրոպայի մասին խոսելիս ես, նախևառաջ, պատկերացնում եմ կայացած Ֆրանսիան, ամբարտավան Բրիտանիան, տնտեսապես հզոր Գերմանիան, զվարճանքներով լի Իսպանիան և անտիկ Հռոմը»։ Դիմա Սահակյան
Սպառողական վերաբերմունք Եվրոպայի նկատմամբ
Հայաստանում անցկացված սոցիոլոգիական հարցման համաձայն՝ հայկական երիտասարդության ընկալման մեջ կրթության եվրոպական համակարգն օրինակելի է, իսկ Եվրոպայում ստացած դիպլոմն առավելություն է դիտվում արհեստավարժության որոշման և կարիերայի կառուցման համար։
«Սրանով է բացատրվում դեպի Եվրոպա կրթական միգրացիայի նկատմամբ հայ երիտասարդության հետաքրքրությունը», — ասում է սոցիոլոգ Նոնա Մելքոնյանը։
Ընդ որում, Հայաստանում, ըստ նրա, գերակշռում է սպառողական վերաբերմունքը եվրոպական արժեքների նկատմամբ, այն առումով, որ Եվրոպան դիտարկվում է որպես կրթություն ստանալու, ֆինանսական բարեկեցության հասնելու, շահեկան առևտրի, ժամանցի միջոց․
«Եվրոպայի մասին երիտասարդությունը խոսում է «սովորել», «ստանալ», «ձեռք բերել», «այցելել», «իմանալ» բայերով։ Այն դեպքում, երբ Հայաստանում գտնվելու հետ հիմնականում կապում են պարտավորություններ՝ հարկային բեռ, բանակում ծառայելու անհրաժեշտություն, անձնական իրավունքների և ազատությունների նկատմամբ պետական շահի գերակայություն»։
«Եվրոպայում կարելի է կարգին կրթություն ստանալ և մրցունակ մասնագետ դառնալ այս կամ այն ոլորտում, ընդ որում, այդ որակյալ կրթությունը կարելի է ստանալ նաև անվճար»։ Նորիկ Բաղրյան
Հայ հասարակության «նյարդային կոճակները»
Փորձագետները խոսում են հայ հասարակությունում «սարսափելի բառերի» առկայության մասին, որոնք կապում են երկրում եվրոպական արժեքների ներդրման հետ։ Այդ բառերից մեկը «գենդերն» է։
Նինա Իսկանդարյանը պատմում է Հայաստանում «Գենդերային իրավահավասարության մասին» օրենքի քննարկման գործընթացի մասին․
«Այն ուղղակի վրդովմունքի ալիք առաջացրեց։ Գլխավորապես քաղաքացիական, աշխատանքային և այլ իրավունքների առումով կանանց և տղամարդկանց հավասարության մասին օրենքը հասարակությունում բոլորովին այլ տեսանկյունից էր դիտարկվում։ Ակտիվ քարոզչական արշավ էր տարվում, որը հետևյալ միտքն էր առաջ տանում․ «գենդեր» բառն իսկ արդեն հակասում է երկրի ավանդական կառուցվածքին։
Որպես օրենքի մշակման մասնակից՝ ես առաջարկեցի փոխել «գենդեր» բառը։ Արդյունքում՝ օրենքն անվանեցին ոչ թե «Գենդերային իրավահավասարության մասին», այլ «Տղամարդկանց և կանանց համար հավասար իրավունքների և հնարավորությունների ապահովման մասին»։ Յուրաքանչյուր հասարակությունում այսպիսի «նյարդային կոճակներ» կան, երբ դրանք սեղմում ես, մարդիկ նյարդայնանում են»։
Մյուս այդպիսի բառը, որը նույնպես Եվրոպայից պարտադրվածների ցանկում է, «բազմազանությունն» է։
«Բազմազանությունից վախենում են, քանի որ մարդկանց թվում է, թե իրենց կենսաձևը բավականին փխրուն է, և եթե պետական մակարդակով չարգելվի «այլ կենսաձևը», ապա բոլորը միանգամից կցանկանան փոխվել։ Մեկը կուզի կրոնը փոխել, մյուսն՝ ամուսնանալ այլ երկրի, այլ ռասայի կնոջ հետ։ Դա «պաշարված ամրոցի» վախն է։ Մարդիկ ուզում են, որ իրենց երեխաներն իրենց պես լինեն և թշնամական սարսափելի աշխարհից պաշտպանեն այն ամենն, ինչ ընդունված է հասարակությունում»։
«Եվրոպական արժեքները Շվեյցարիայի ոսկու և արժույթի ֆոնդն է, HSBC բանկը, ֆունտն ու սուպերմիապետությունը՝ որպես բիզնեսի, քաղաքականության և ազգային շահերի միահյուսման մարմնավորում»։ Սերգեյ Գարայան
Եվրոպական կենսաձևը Հայաստանում
Միաժամանակ, փորձագետները կարծում են, որ Հայաստանը մարդկանց կենսակերպով և հարաբերություններով նմանություններ ունի Հարավային Եվրոպայի երկրների՝ Իտալիայի, Իսպանիայի, Հունաստանի հետ։
«Հայաստանը նարատիվների, կանոնական տեքստերի տեսանկյունից մոտ է միջերկրածովյան երկրներին։ Հայաստանն, անկասկած, այն մշակութային համատեքստի մաս է, որը կապված է անտիկ աշխարհի հետ։ Այն Հռոմեական կայսրության ծայրամաս կարելի է համարել։
Մենք նույնպես հիշատակում ենք Մարիամ Աստվածածնին, գիտենք նաև, թե ովքեր են Զևսն ու Պտղոմեոսը։ Մեզ ծանոթ են նաև եվրոպական մշակութային պատմության անտիկ սյուժեները։ Այդ ամենը մենք անցել ենք դպրոցում։ Հայաստանն այդ մշակութային տարածքում է։ Մենք պարսկական պոեզիա դպրոցում չենք անցնում, բայց Հոմերոս անցնում ենք», — ասում է Նինա Իսկանդարյանը։
Նրա խոսքով՝ Հարավային Եվրոպայի բնակիչների հետ նմանությունն արտահայտվում է անգամ նրանում, թե ինչպես են մարդիկ հագնվում, իրենց պահում կենցաղում, ինչպես են երեխաների հետ շփվում․
«Մի կողմից՝ ապրում են միկրոընտանիքներով, մյուս կողմից՝ պահպանում կապը ծնողների հետ, որոնք շատ ակտիվորեն ներգրավված են թոռների դաստիարակմանը։ Սրանք հասարակություններ են, որոնք աչքի են ընկնում ազգակցական կապերով, սիրում են ճաշկերույթներ, միասին ժամանակ անցկացնել»։
Նոնա Մելքումյանը կիսվում է սոցիոլոգիական հետազոտության արդյունքներից իր տպավորություններով․
«Այն հարցին, թե ինչ պատմական իրադարձություններ են մտքին գալիս Եվրոպան հիշատակելիս, մեր հարցվածները տվել են պատասխաններ, որոնք վկայում են Եվրոպայի պատմության մասին գիտելիքների զգալի ծավալի մասին, որոնք հիմնականում ստացվել են դպրոցական ծրագրի և պատմության համալսարանական դասախոսությունների շրջանակում։
Երիտասարդությունը բավականին լավ ծանոթ է եվրոպական պատմական իրադարձություններին, նշում է եվրոպական պատերազմների տարեթվերը, հեշտությամբ թվում է եվրոպական հայտնի մշակութային, քաղաքական, գիտական գործիչների, պատմական անձանց անունները»։
«Հիմնական եվրոպական արժեքը իրավունք ունենալու իրավունքն է, որին հասնելու համար նրանք (Կենտրոնական և Արևմտյան Եվրոպան) երկար ճանապարհ են անցել։ Դա գործընթաց էր՝ համապատասխան փուլերով, իսկ արդյունքը ներքին օգտագործման է։ Եթե չես անցել այդ փուլերը, այսինքն՝ գործընթացը դեռ չի եղել, ապա նրանց մակարդակին ցատկով չես հասնի»։ Գայանե Բաղդասարյան
