Արևմտյան կողմնորոշում և անվտանգության վեկտորի փոփոխություն․ Հայաստանը կարո՞ղ է դուրս գալ ՀԱՊԿ-ից
ՀԱՊԿ-ին անդամակցելու նպատակահարմարություն
Հայաստանում և դրա շուրջ քաղաքական գործընթացները կտրուկ ակտիվացան սեպտեմբերի 13-14-ը սահմանին տեղի ունեցած ռազմական գործողություններից հետո։ Հայաստանի իշխանությունները հայտարարեցին երկրի ինքնիշխան տարածք Ադրբեջանի զինված ուժերի ներխուժման մասին և օգնություն խնդրեցին ռազմավարական դաշնակից Ռուսաստանից և նրա հովանու ներքո գործող ՀԱՊԿ ռազմական դաշինքից։ Սակայն դաշնակիցների կողմից չստացան ոչ միայն օգնություն, այլ նույնիսկ Ադրբեջանի գործողությունների դատապարտում։
Իշխանությունները տարբեր մակարդակներում հայտնել են իրենց դժգոհությունը, թեև ընդունելի դիվանագիտորեն ընդունելի բառապաշարով: «Բոլոր հույսերը, որ ՀԱՊԿ արձագանքման մեխանիզմները վերջապես կաշխատեն, ի չիք են դարձել»,- հայտարարեց Հայաստանի անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը։ Խորհրդարանի նախագահ Ալեն Սիմոնյանը խոստացավ «հետևություններ անել»։
Իրավիճակն առաջացրեց հասարակության բացասական արձագանքը և փորձագետների կոշտ քննադատությունը։ Քննարկում սկսվեց ռազմական դաշինքին Հայաստանի անդամակցության նպատակահարմարության վերաբերյալ, որի անդամ-երկրներն ավելի բարեկամական են Ադրբեջանի, քան Հայաստանի հետ։
ՀԱՊԿ-ի կազմում են Ռուսաստանը, Բելառուսը, Հայաստանը, Ղազախստանը, Ղրղզստանը և Տաջիկստանը։ Հայաստանը կազմակերպությունում նախագահում է անցյալ տարվա աշնանից։ Բայց նույնիսկ դա չօգնեց վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին ստանալ դաշինքի օգնությունը։
Ոմանք ասում են, որ անհրաժեշտ է դուրս գալ կազմակերպությունից, գործի դնել անվտանգության այլ մեխանիզմներ, համագործակցել արևմտյան երկրների հետ։ Մյուսները, գիտակցելով ՀԱՊԿ-ի անօգուտ լինելը, վախենում են «վիրավորվել» Ռուսաստանին ու անհանգստանում, թե ինչ հետևանքներ են հնարավոր նման պարագայում։ Միաժամանակ բոլորը համակարծիք են, որ առանց ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու՝ ոչ ոք չի կարողանա ռազմական օգնություն ցուցաբերել Հայաստանին, որը դե յուրե Ռուսաստանի դաշնակիցն է։
Հայ վերլուծաբաններ Հովսեփ Խուրշուդյանի և Ստեփան Գրիգորյանի կարծիքները այս դժվարին ժամանակաշրջանում Հայաստանի հնարավորությունների, ռիսկերի և հեռանկարների մասին։
Հովսեփ Խուրշուդյան, քաղաքական վերլուծաբան
Թղթի վրա դաշինք Ռուսաստանի հետ
«Հայաստանում երկրի անվտանգության պարադիգմների աստիճանական փոփոխություն է տեղի ունենում։ Եթե մինչ այժմ Հայաստանի ղեկավարությունն ու հասարակությունը ինչ-որ պատրանքներ ունեին, թե Ռուսաստանը գոնե ինչ-որ կերպ կապահովի մեր անվտանգությունը, ապա այժմ բոլորը հասկանում են, որ Ռուսաստանը Հայաստանի դաշնակիցը չէ։ Միայն թղթի վրա է այդպես:
Ռուսաստանը չի կատարում իր պայմանագրային պարտավորությունները ո՛չ ՀԱՊԿ, ո՛չ էլ 1997 թվականի Բարեկամության, համագործակցության և փոխօգնության պայմանագրի շրջանակում։
Ավելին, հիմքեր կան ենթադրելու, որ հենց նա է Ադրբեջանին Հայաստանի դեմ հանում։ Ի վերջո, Ադրբեջանի յուրաքանչյուր հարձակումից առաջ կրեմլամետ փորձագետները հայտարարում են, որ «Ադրբեջանը պետք է նորից անցնի հարձակման Հայաստանի վրա, վերջ տա»:
Սա վկայում է այն մասին, որ Ռուսաստանը, չունենալով ընդհանուր սահման Հայաստանի հետ՝ անձամբ հարձակվելու համար, ինչպես Վրաստանում և Ուկրաինայում, գործում է Բաքվի ձեռքերի օգնությամբ։ Եվ այստեղ բաժանարար գիծն անցնում է ժողովրդավարության և ավտորիտարիզմի միջև, ինչպես Երևան կատարած այցի ժամանակ նշել է ԱՄՆ Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատի նախագահ Նենսի Փելոսին՝ հիշատակելով Հայաստանը Ուկրաինայի հետ նույն շարքում»։
Միջանցքային «կրքեր»
«Այժմ Ռուսաստանի ռազմավարական նպատակներից է Հայաստանի Մեղրի քաղաքով «միջանցք» ձեռք բերելը և այն մասամբ Ադրբեջանին փոխանցելը, ինչից հետո նրա ԱԴԾ-ն կկանգնի այնտեղ՝ որպես վերահսկող կողմ։ Ահա, թե ինչի համար է նրան պետք ռազմական ճնշումը Հայաստանի վրա։
Խոսքն այն ճանապարհի մասին է, որը կկապի Ադրբեջանը իր էքսկլավ Նախիջևանի հետ։ Ադրբեջանը պահանջում է «միջանցք», որը ենթադրում է Հայաստանի կողմից այդ տարածքի նկատմամբ ինքնիշխանության կորուստ։ Հայաստանի իշխանությունները հայտարարում են ճանապարհներ տրամադրելու պատրաստակամության մասին, սակայն կտրականապես հրաժարվում են «միջանցք» եզրույթից և իրենց տարածքի նկատմամբ վերահսկողության կորստից։
Հայաստանը չի տալիս իր համաձայնությունը և դրա տակ չի ստորագրել։ Այն ամենը, ինչ Հայաստանը ստորագրել է, 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությունն է, որը վերաբերում է միայն ճանապարհների բացմանը։
Ադրբեջանին մտահոգում է այդ ճանապարհին հայերի առկայությունը՝ ցանկացած կարգավիճակով։ Նա, ինչպես Ռուսաստանը, ցանկանում է գործընթացից դուրս թողնել Հայաստանին, որպեսզի առանց վերահսկողության տեղափոխի ցանկացած բեռ, այդ թվում՝ ռազմական և պատժամիջոցների տակ գտնվող ապրանքներ։
Այժմ Թուրքիային և Ռուսաստանին խիստ անհրաժեշտ է միավորվել։ Նրանք չեն կարող դա անել Վրաստանի միջոցով. որքան էլ Իվանիշվիլին փորձի սիրախաղ անել Մոսկվայի հետ, վրաց հասարակությունը լիովին արևմտամետ է և սահմանափակում է երկրի ղեկավարությանը:
Նրանք չեն կարող նաև միջանցք ճեղքել Իրանի տարածքով, ուստի ռուսներն ու թուրքերը ձգտում են «միջանցք» ստանալ մեր միջոցով։
Այսպիսով, ինչ-որ իմաստով ստացվում է, որ այժմ հայկական բանակը պայքարում է Ադրբեջանի օկուպացիոն ուժերի դեմ, այդ թվում՝ Ուկրաինայի և նրա հաղթանակի համար։
Զարմանալի չէ, որ այս հարցում Հայաստանին աջակցում է Արևմուտքը»։
Իշխանության եզրակացությունների սպասումով
«Իշխանությունները հասկանում են Ռուսաստանի դերը Ադրբեջանի ագրեսիայի մեջ և այն, թե ինչու է ՀԱՊԿ-ն անգործության մատնված։ Խորհրդարանի խոսնակը հայտարարեց, թե հետևություններ կարվեն նրանից, որ ՀԱՊԿ-ը հերթական անգամ չի կատարել իր պայմանագրային պարտավորությունները։
Հայաստանի իշխանությունները Ռուսաստանից և ՀԱՊԿ-ից օգնություն էին խնդրել նաև 2021 թվականի մայիսին, երբ Ադրբեջանի զինված ուժերն առաջին անգամ ներխուժեցին Հայաստանի ինքնիշխան տարածք և դիրքավորվեցին այնտեղ։ Այդ ժամանակ էլ Հայաստանը օգնություն չստացավ։
Հուսով եմ՝ սրանք միայն խոսքեր չեն, որ իշխանությունները գործի կանցնեն, քանի որ այսօր ԱՄՆ-ը մեզ ձեռք է մեկնել։ Ի հավելումն Նենսի Փելոսիի՝ Հայաստան կատարած այցին և Հայաստանի դեմ ագրեսիայի մասին նրա հասցեական հայտարարություններին, իրավիճակին միջամտեց նաև ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենը։ Նա փաստացի «դեղին քարտ» ցույց տվեց Ալիևին՝ կոչ անելով Բաքվին դուրս բերել զորքերը Հայաստանի տարածքից։
Հաջորդ քայլով Բլինքենը կարող է իրերն անվանել իրենց անուններով և հայտարարել, որ Ադրբեջանն օկուպացրել է հայկական տարածքները։
Չնայած հրադադարի պահպանմանը՝ պետքարտուղարը նորից է զանգահարել Ալիևին, քանի որ Նենսի Փելոսիի միջոցով նա տեղեկություն է ստացել հայկական սահմանի հարավային հատվածի ողջ երկայնքով ադրբեջանական զորքերի կուտակման մասին։ Այդ թվում՝ Նախիջևանի ուղղությամբ»։
Հայաստանի ապագան
«Եթե Հայաստանն ինչ-որ ապագա ունի, ապա դա միայն Արևմուտքի հետ է։ Հայաստանը Ռուսաստանի հետ ապագա չունի։
Ամեն դեպքում, այսօրվա կայսերական, շովինիստական, ռևանշիստական, պուտինիստական Ռուսաստանի հետ ապագա չկա։ Մեզ համար ուղղակի վտանգավոր է նման Ռուսաստանի հետ լինելը։
Արևմուտքի հետ Հայաստանը տարբեր ձևաչափերով կարելի է ներկայացնել։ Հայաստանը կարող է նաև երկկողմ համաձայնագրեր ստորագրել։ Գործընթացը մեկնարկել է։ Հատկապես կարևոր է, որ պայմանագրեր են ստորագրվում նաև ԱՄՆ-ի հետ։
Այս տարվա մայիսին ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենը և Հայաստանի արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանը ստորագրեցին քաղաքացիական միջուկային արդյունաբերության ոլորտում ռազմավարական համագործակցության մասին փոխըմբռնման հուշագիր։ Մեկ ամիս անց 120 մլն դոլար դրամաշնորհ ենթադրող համաձայնագիր է ստորագրվել տնտեսական կայունության ոլորտում համագործակցության և ժողովրդավարական ինստիտուտների զարգացման մասին։
Պայմանագիր է կնքվել նաև իսպանական SATLANTIS ընկերության հետ, որի շնորհիվ Հայաստանը արբանյակ է արձակել Երկրի ուղեծիր։ Արբանյակը արձակվել է ԱՄՆ տիեզերակայանից Իլոն Մասկի SpaceX տիեզերանավով։
Ռազմական համագործակցության մեկնարկ է նկատվում նաև որոշ եվրոպական երկրների և Հնդկաստանի հետ։ Ապագայի համար ինչ-որ բաներ նշմարվում են, մնում է խորացնել այդ ամենը»։
Լինե՞լ, թե՞ չլինել ՀԱՊԿ-ում
«Հիմա Հայաստանի առջև խնդիր է դրված դուրս գալ ՀԱՊԿ-ից, քանի որ այդ կազմակերպությունը նպաստում է հայերի նկատմամբ Ռուսաստանի դավաճանական քաղաքականությանը՝ մտածելով, թե Հայաստանն ամեն ինչ կների։
Ռուսաստանը կարծում է, որ կարող է շարունակել հայկական հողերի և շահերի առևտուրը Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ։ Իսկ դա շատ վտանգավոր է։
Պետք է դուրս գալ ՀԱՊԿ-ից և հասկացնել, որ Ռուսաստանի շարունակվող հակահայկական քաղաքականությունը կարող է հանգեցնել նրան, որ նա ընդհանրապես վտարվի տարածաշրջանից՝ Հայաստանի համար բացարձակապես անօգուտ Գյումրու ռազմաբազայի հետ միասին։ Եթե ինչ-որ մեկը կարող է հետ պահել Թուրքիային Հայաստանի վրա հարձակվելուց, դա ԱՄՆ-ն է, ոչ թե Ռուսաստանը։
Ռուսաստանն արդեն լիովին ցույց է տվել իր անարժեքությունը, թուլությունը Կովկասում»։
Հայաստանի վրա ազդեցության երկու լծակ
«Հիմա Ռուսաստանը Հայաստանի վրա ազդեցության երկու լծակ ունի։ Առաջինը արտաքին գործոնն է՝ Ադրբեջանը, որի միջոցով էլ նա գործում է։
Ռուսաստանը միշտ պայմանավորվում է Բաքվի հետ Հայաստանի վրա հարձակվելու համար՝ հույս ունենալով, որ արդյունքում հայերը զիջումների կգնան թե՛ Բաքվին, թե՛ Մոսկվային, որոնց շահերն այժմ համընկնում են։
Երկրորդ լծակը Հայաստանում «հինգերորդ շարասյունն» է։ Սա Ռուսաստանի ենթակայության տակ գտնվող մարդկանց ընդարձակ ցանց է, որը բաղկացած է ոչ միայն լրիվ դրույքով ռուս լրտեսներից, այլև ազդեցության գործակալներից, որոնցից Հայաստանը վերջին չորս տարիների ընթացքում չի մաքրվել իշխանությունների անհեռատես ու երկչոտ քաղաքականության պատճառով։
Ռուսաստանի ենթակայության տակ գտնվողները Կրեմլի հուշումով անընդհատ ապակայունացնում են իրավիճակը Հայաստանում։ Այս գործակալները հիմնականում խորհրդարանական ընդդիմության դաշտից են։ Որքան շուտ մաքրենք Հայաստանը նրանցից, այնքան Ռուսաստանն ավելի քիչ հնարավորություն կունենա երկիրը ներսից պայթեցնելու։
Օրերս Նիկոլ Փաշինյանը խորհրդարանի ամբիոնից հայտարարեց, որ երկիրը լցված է օտարերկրյա լրտեսներով։ Նա պարզապես չնշեց երկրի անունը, որին նրանք ծառայում են: Եվ մի քանի ժամ անց այդ լրտեսները հազարավոր մարդկանց դուրս բերեցին փողոցներ։ Նրանք ունեն մոբիլիզացիոն ռեսուրս, կարող են մանիպուլյացիաներով ազդել և իրենց լրատվամիջոցների միջոցով թյուրիմացության մեջ գցել զգալի թվով մարդկանց, խաղալ նրանց վախերի վրա և դուրս բերել փողոց։
Ժամանակն է վերջ տալ դրան: Նման ծանրաբեռնվածությամբ Արևմուտքում մեր պոտենցիալ դաշնակիցների հետ համագործակցության խորացումը դժվարանում է և մշտապես սաբոտաժի է ենթարկվում»։
Ստեփան Գրիգորյան, քաղաքագետ
Մոսկվան ուզում է Հայաստանը «մտցնել միության մեջ», Բաքուն՝ զրկել ինքնիշխանությունից
«Հայաստանն ուղղակի ապագա չունի առանց Արևմուտքի հետ սերտ համագործակցության։ Խոսքը միայն տնտեսական, հումանիտար համագործակցության ու իրավական բարեփոխումների մասին չէ։ Խոսքը անվտանգության ոլորտում համագործակցության մասին է։ Եվ հենց Թուրքիայի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի վերջին համատեղ գործողություններն են առաջ բերում այդ միտքը։
Այս երեք երկրներն այժմ ունեն շահեր, որոնք չեն համընկնում մեր շահերի հետ։ Այդ մասին նրանք բացահայտ խոսում են տարբեր ֆորումների ժամանակ ու տարբեր առիթներով։
Ավելին, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի շահերը ոչ միայն համընկնում են, այլև նրանք երկուսն էլ Հայաստանը թուլացնելու հեռահար ծրագրեր ունեն։
Ռուսաստանը ցանկանում է թուլացնել Հայաստանը, որպեսզի նա դառնա իր մասը կամ՝ միութենական պետության։ Ռուսաստանը չի թաքցնում իր մտադրությունները, որ ցանկանում է այդ միության մեջ ներքաշել թե՛ Ուկրաինան, թե՛ Ղազախստանը։ Պուտինը բազմիցս ասել է, որ Խորհրդային Միությունը Ռուսաստանի համար գոյության ձև է։ Նա չի ժխտում նախկին խորհրդային հանրապետությունների անկախության իրավունքը, բայց միևնույն ժամանակ նրանց համարում է Ռուսաստանի մաս։ Ռուսաստանի հայեցակարգն այսօր այդպիսին է։
Իսկ Ռուսաստանին կամ ինչ-որ միությանն անդամակցելու առաջին թեկնածուն Հայաստանն է, քանի որ այն այսօր թույլ է։ Հայաստանի թուլացումը ձեռնտու է Ռուսաստանին, քանի որ վաղը անկախության ամենամոլի պահապաններն էլ կարող են ասել, որ պետք է միանալ Ռուսաստանի Դաշնությանը, այլապես մենք ամեն ինչ կկորցնենք։
Ադրբեջանը ցանկանում է թուլացնել Հայաստանը մեկ այլ պատճառով։ Նա հայերին իր թշնամի է հռչակել։ Եվ այսօր, օգտվելով նրանից, որ իր շահերը համընկնում են Թուրքիայի ու Ռուսաստանի շահերի հետ, ուզում է ոչնչացնել Հայաստանը՝ որպես ինքնիշխան սուբյեկտ»։
Նահանգների ազդեցությունը
«Այդ պատճառով իրավիճակը լուրջ է։ Որպես հակակշիռ կարող են հանդես գալ միայն համաշխարհային շատ խոշոր խաղացողները, ինչպիսիք են ԱՄՆ-ը, Ֆրանսիան, Մեծ Բրիտանիան, Եվրամիությունը։
Հայ հասարակության մեջ միշտ եղել են տարբեր տեսակի նարատիվներ։ Ասում էին, թե ԱՄՆ-ը մեզնից հեռու է, հետևաբար մեզ չեն կարող օգնել։
Այսօր մենք հստակ տեսանք, թե ինչպես Նենսի Փելոսիի մեկ այցը փոխեց իրավիճակը։ Նա դրական ազդակներ հղեց Հայաստանին քաղաքական և դիվանագիտական աջակցություն ցուցաբերելու Միացյալ Նահանգների պատրաստակամության մասին։ Իսկ Էնթոնի Բլինքենը նախաձեռնեց Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարների հանդիպումը։ Բաքուն էլ նույնիսկ չհամարձակվեց հրաժարվել այդ հանդիպումից, թեև Ալիևը միշտ պնդում էր ռուսական ձևաչափը։ Սա հաստատում է ԱՄՆ-ի ազդեցությունը տարածաշրջանում»։
Դուրս գալ ՀԱՊԿ-ից և փրկել երկիրը
«Որպեսզի ԱՄՆ-ը Հայաստանին դիվանագիտական և քաղաքական աջակցությունից բացի նաև զենք տրամադրի, Հայաստանը պետք է դուրս գա ՀԱՊԿ-ից։ Կոնգրեսի միջոցով Նահանգները կարող է միլիարդավոր դոլարների օգնություն տրամադրել Հայաստանին, սակայն ռազմական օգնությունը մեկ այլ շատ լուրջ թեմա է։ Ինչպե՞ս կարող են իրենց ժամանակակից զենքերը տալ մի երկրի, որը Ռուսաստանի դաշնակիցն է ՀԱՊԿ-ում։ Կապ չունի, որ հիմա Ռուսաստանը Ադրբեջանի հետ է։ Դե յուրե մենք ենք դաշնակիցը։
Նույնը Ֆրանսիայի դեպքում է, որը մեծ աջակցություն ցուցաբերեց ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում: Ֆրանսիան ճանաչեց Ադրբեջանի ագրեսիան Հայաստանի դեմ։ Բայց ռազմական առումով նա նույնպես չի կարող աջակցել Ռուսաստանի հետ դաշնակից երկրին։
Մենք պետք է կողմնորոշվենք։ Ինձ համար դժվար է քննադատել մեր իշխանությունների անվճռականությունը, բայց որպես փորձագետ հաստատ գիտեմ՝ պետք է դուրս գալ ՀԱՊԿ-ից։
Երբ մեկ տարի առաջ ասում էինք, որ պետք է դիմել ՄԱԿ-ին՝ Ադրբեջանի ագրեսիայի հետ կապված, մեզ հակադրվեցին ճիշտ այնպես, ինչպես հիմա՝ ասելով, թե դա կարող է վիրավորել Ռուսաստանին։ Չդիմեցին, արդյունքում Արցախում կորցրինք գյուղեր, Լաչինի միջանցքը, տարածքներ կորցրինք արդեն Հայաստանում։
Այս անգամ դիմեցինք ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդին, ու պարզվեց, որ մենք ունենք բազմաթիվ բարեկամ երկրներ։ Ոչ ոք բացահայտ կերպով դուրս չեկավ Հայաստանի դեմ։ Ավելին, Հայաստանի կոչը մեծ արձագանք գտավ, որն անգամ առանց բանաձևի կամ հայտարարության ընդունման դարձավ զսպող գործոն։ Ադրբեջանը չէր պատրաստվում կանգ առնել, բայց ստիպված եղավ։
Պետք չէ մնալ ՀԱՊԿ-ում, որպեսզի քեզ չպատժեն, պետք է դուրս գալ այդ կազմակերպությունից, որպեսզի այլ մեխանիզմներ գործի դրվեն։ Սա Ռուսաստանի դեմ ուղղված քայլ չէ։ Սա սեփական երկիրը փրկելուն ուղղված քայլ է։ ՀԱՊԿ-ն իր չեզոքությամբ այժմ լեգիտիմացնում է հայկական տարածքների գրավումը»։
ՀԱՊԿ-ին անդամակցելու նպատակահարմարություն
