Ապաշրջափակման ԱՄՆ-ի առաջարկը. զարգացումներ Մոսկվա-Բաքու լարվածության ֆոնին

ԱՄՆ-ն և Զանգեզուրի միջանցքի կառավարումը

Մի քանի առցանց պարբերականներ հրապարակել են սենսացիոն լուր այն մասին, թե, իբր, ԱՄՆ-ն պատրաստ է իր վրա վերցնել «Զանգեզուրի միջանցք»-ի (Բաքուն այդպես է անվանում ճանապարհը, որը պետք է անցի ՀՀ տարածքով և կապի Ադրբեջանը Նախիջևանի հետ) կառավարումն ու այդ կերպ լուծել Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև ամենացավոտ հարցերից մեկը:

ԱՄՆ-ի նոր առաջարկությունը (եթե հաստատվի) խնդիրը տեղափոխում է բոլորովին այլ հարթություն: Բազմաթիվ վերլուծաբաններ կարծում են՝ պատահական չէ, որ թեման նորից ակտիվորեն շրջանառության մեջ է դրվում հենց հիմա՝ Ադրբեջանի ու Ռուսաստանի հարաբերություններում չտեսնված սուր լարվածության պահին:

Ռուսական հատուկ նշանակության զորքերի կողմից Եկատերինբուրգում երկու էթնիկ ադրբեջանցիների սպանությունը, մի շարք այլ անձանց խստագույն ձերբակալություններն ու խոշտանգումները Բաքվում զայրույթ են առաջացրել:

Փաստացի մեկնարկել է երկու երկրների հարաբերությունների նոր փուլ: Ադրբեջանը չեղարկել է նախատեսված բոլոր պետական շփումները: Բաքվում ձերբակալվել է ռուսների մի ամբողջ խումբ, այդ թվում՝ ռուսական պետական տեղեկատվական հսկայի՝ Sputnik-ի խմբագիրները: Բացի այդ, չեղարկվել են նաև բոլոր համերգները և ռուս արտիստների մասնակցությամբ մյուս մշակութային միջոցառումները:

Արդյո՞ք Եկատերինբուրգի դեպքերը կապ ունեն «Զանգեզուրի միջանցք»-ի հարցի՝ օրակարգ վերադառնալու հետ: Եվ ինչ դեր կարող է խաղալ ԱՄՆ-ի ենթադրյալ նախաձեռնությունը Ադրբեջանի ու Ռուսաստանի միջև այս չափազանց լարված իրավիճակում:

Համատեքստի վերլուծություն ենք իրականացրել մասնագետների հետ:

«Ապաշրջափակման Երևանի առաջարկները փարատում են Բաքվի կասկածները»․ կարծիքներ

ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը մանրամասներ է հայտնել հայկական կողմի առաջարկից։ ՊԵԿ նախագահի մեկնաբանությունն ու քաղաքագետների կարծիքները։

Ի՞նչ է «Զանգեզուրի միջանցք»-ն ու ինչո՞ւ է այն կարևոր

«Զանգեզուրի միջանցք»-ը պոտենցիալ տրանսպորտային երթուղի է, որը պետք է կապի Ադրբեջանի հիմնական տարածքը Նախիջևանի ինքնավար հանրապետության հետ և անցնի Հայաստանի Սյունիքի մարզով:

Այն Ադրբեջանի համար կարևոր է, քանի որ կամրապնդի ներքին տարածքային կապերը, ինչպես նաև կստեղծի ուղիղ ցամաքային կապ Թուրքիայի հետ: Դա, իր հերթին, կնպաստի թյուրքական պետությունների միջև տնտեսական ու քաղաքական ինտեգրման խորացմանը:

Բացի այդ, բազմաթիվ մասնագետներ այս ճանապարհը համարում են Արևելք-Արևմուտք տրանսպորտային երթուղու կարևոր մաս, քանի որ այն կհեշտացնի Եվրոպայի ու Ասիայի միջև առևտուրն ու տրանսպորտային հոսքերը: Դրա գործարկման դեպքում զգալիորեն կարագանա և կպարզեցվի Կենտրոնական Ասիայի, Կասպյան տարածաշրջանի երկրներից և Թուրքիայից դեպի Եվրոպա բեռների տեղափոխումը , ինչը կկբարձրացնի տարածաշրջանի տարանցիկ ներուժը:

«Միջանցքի» օգտին մեկ այլ տարածված փաստարկ է, որ այն նպաստավոր պայմաններ կստեղծի էլեկտրահաղորդման գծերի, հեռահաղորդակցական ցանցերի և այլ ենթակառուցվածքային նախագծերի համար: Այն կնպաստի Հարավային Կովկասի էներգետիկ անվտանգությանն ու տնտեսական զարգացմանը:

Միևնույն ժամանակ այդ ճանապարհին խաչվում են տարածաշրջանային տերությունների՝ Ռուսաստանի, Իրանի և այլոց շահերը, ինչն այն դարձնում է ռազմավարական առումով ավելի նշանակալի:

Ճանապարհը ներկայացված է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունում, որը ստորագրվել է Ադրբեջանի, Հայաստանի և Ռուսաստանի կողմից ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի ավարտին: Փաստաթուղթը նախատեսում է տարանցիկ ուղու բացում:

Սակայն ճանապարհի կարգավիճակը և այն հարցը, թե ով է վերահսկելու Հայաստանի տարածքով անցնող հատվածը, մնում են վիճելի:

Ադրբեջանը պնդում է, որ գործի «միջանցք»՝ «Ադրբեջանի մի մասից մյուսը ազատ ու անարգել տեղաշարժի» ֆորմատով, մասնավորապես՝ առանց մաքսային ու սահմանային հսկողության:

Ինչ վերաբերում է տեղաշարժի անվտանգության հարցին, վերջերս «JAMnews»-ին տված հարցազրույցում Բաքվի առաջարկություններն ամփոփել է իշխող «Ենի Ադրբեջան» կուսակցության պատգամավոր Էլման Նասիրովը.

«Ադրբեջանի համար աընդունելի է հայկական ոստիկանության կամ ուժային կառույցների մասնակցությունը «Զանգեզուրի միջանցք»-ին: Անվտանգությունը պետք է ապահովի Ռուսաստանը»:

Հայաստանի առաջարկը. «Մաքսային հսկողությամբ, բայց պարզեցված ռեժիմով»

2024 թվականի հոկտեմբերին, մասնավորապես՝ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի Կազանում (Ռուսաստանի Դաշնություն) կայացած հանդիպումից հետո Հայաստանի կառավարությունը ներկայացրեց հաղորդակցությունների բացման վերաբերյալ իր հայեցակարգային առաջարկները:

Դրանք հրապարակվեցին «Երևանյան երկխոսություն» միջազգային համաժողովի ժամանակ:

Համակարգը պետք է կառուցվեր Հայաստանի մյուս՝ Վրաստանի և Իրանի հետ սահմաններին կիրառվող մոդելի հիման վրա:

Հայաստանի Պետական եկամուտների կոմիտեի նախագահ Էդուարդ Հակոբյանն ասել է.

«Եթե Երևանն ու Բաքուն համաձայնության գան հաղորդակցությունների բացման հարցում, ապա Հայաստանի տարածքը հատելիս ադրբեջանական բեռները մաքսային հսկողություն կանցնեն»:

Նախատեսվում է բեռները բաժանել «կանաչ», «դեղին» և «կարմիր» երթուղիների, պետք է գործարկվեն ինքնաշխատ բացթողնման համակարգ:

Փաշինյանն այս առաջարկն անվանում է «Խաղաղության խաչմերուկ» և շեշտում, որ նախագիծը ռազմավարական նշանակություն ունի «Արևելք-Արևմուտք և Հյուսիս-Հարավ մատակարարման շղթաների միավորման» տեսանկյունից:

Որտեղի՞ց հայտնվեց ԱՄՆ-ի ծրագիրը և ի՞նչ է այն փոխում

X-ի հեղինակավոր CaucasusWarReport էջը գրել է, որ ԱՄՆ-ն պատրաստել է «Զանգեզուրի միջանցք»-ի ծրագիր: Նշվում է, որ ծրագիրը ձևավորվել է Դոնալդ Թրամփի վարչակազմի ժամանակ և ունի երկու նպատակ՝ անվտանգության երաշխիքներ տալ Բաքվին և պահպանել Հայաստանի ինքնիշխանությունը:

Սակայն իրականում ծրագիրը սկսել են մշակել դեռևս ԱՄՆ-ի նախկին նախագահ Ջո Բայդենի վարչակազմի ժամանակ:

Վերլուծաբանների պնդմամբ՝ ծրագիրը գործընթացից ամբողջությամբ դուրս է մղում Ռուսաստանին՝ ճանապարհի կառավարումը փոխանցելով ամերիկյան առևտրային-լոգիստիկ ընկերությանը:

Հայկական civilnet.am լրատվամիջոցում հրապարակված հոդվածում, որ հղում է անում Carnegie Endowment for International Peace վերլուծաբան Օլեսյա Վարդանյանին, ասվում է, որ այս մոդելը հիմնված է միջազգային հսկողության մեխանիզմների վրա, որոնք նախկինում մշակվել են Վրաստանի անջատողական շրջանների համար:

Վարդանյանի կարծիքով՝ նոր մոդելը բավարարում է Բաքվի «անվտանգության երաշխավոր» ունենալու պահանջներն ու ընդունելի է Հայաստանի համար:

«Բաքվի նպատակը լոգիստիկ հարցերը քաղաքական ճնշման գործիքի վերածելն է»․ կարծիք

Խաղաղության շարժման ակտիվիստ Սևինջ Սամեդզադեն մեկնաբանում է տարածաշրջանի հաղորդուղիների բացման մասին Փաշինյանի հոդվածն ու Ադրբեջանի արձագանքը

Հայաստանը ո՛չ հաստատում, ո՛չ էլ հերքում է «ԱՄՆ-ի ծրագիրը»

Հայաստանի Արտաքին գործերի նախարարությունը պաշտոնապես ո՛չ հերքել, ո՛չ էլ հաստատել է այդպիսի ծրագրի առկայության մասին տեղեկատվությունը:

ԱԳՆ խոսնակ Անի Բադալյանը հայտարարել է, որ «միջազգային գործընկերների հետ քննարկումները շարունակվում են, նրանք պարբերաբար իրենց գաղափարներն են ներկայացնում»: Սա վկայում է այն մասին, որ ծրագիրն իսկապես կարող է լինել օրակարգում:

Ինչո՞ւ «միջանցքի» թեման օրակարգ վերադարձավ հենց հիմա

2023 թվականին հրապարակված ծրագիրն այդպես էլ չիրականացվեց:

Վերլուծաբանները պատճառներից մեկը համարում են Բայդենի վարչակազմի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների վատթարացումը, որի արդյունքում ծրագիրը չստացավ քաղաքական աջակցություն:

Սակայն 2024 թվականի ընտրություններում Դոնալդ Թրամփի՝ նախագահի թեկնածու առաջադրվելուց հետո գաղափարը նորից արդիական դարձավ:

Ներկայիս համատեքստում հատկապես նշանակալի է, որ ծրագրի քննարկման ակտիվացումը համընկավ Ադրբեջան-Ռուսաստան հարաբերությունների սրման հետ:

Ի՞նչ է տեղի ունենում Ադրբեջան-Ռուսաստան հարաբերություններում

2025 թվականի հունիս-հուլիս ամիսներին Ադրբեջանի և Ռուսաստանի միջև տեղի ունեցան մի քանի նշանակալի դեպքեր, մասնավորապես՝

• Եկատերինբուրգում Ադրբեջանի երկու քաղաքացիներ՝ Զիյադդին և Հուսեյն Սաֆարով եղբայրները ձերբակալվեցին ռուսական իրավապահ մարմինների կողմից և այնուհետև տանջամահ արվեցին, ինչը վրդովմունքի ալիք առաջացրեց ադրբեջանական հասարակությունում:
• Ադրբեջանը չեղարկեց ռուս արտիստների մասնակցությամբ բոլոր մշակութային միջոցառումները, ինչը ռուսական լրատվամիջոցները գնահատեցին որպես Բաքվի կողմից Մոսկվային նետված մարտահրավեր:
• Ռուսական պետական «Սպուտնիկ» տեղեկատվական գործակալության Բաքվի գրասենյակում Ադրբեջանն իրականացրեց ստուգայց: Մոսկվայի վրդովմունքին ի պատասխան Բաքուն հայտարարեց, որ գործողությունն օրինական էր:
• Ադրբեջանի գլխավոր դատախազությունը պաշտոնապես քրեական գործ հարուցեց ՌԴ իրավապահների դեմ:

Ի՞նչ կապ ունի այս ամենը «Զանգեզուրի միջանցք»-ի հետ

Ներկայիս լարվածության և «Զանգեզուրի միջանցք»-ի շուրջ նորացված քննարկումների համընկնումը կարևոր ազդանշան է, քանի որ.

• Ռուսաստանը երկար ժամանակ ձգտում է մասնակցել նախագծին, հատկապես հսկողության գործառույթի միջոցով՝ իր ազդեցությունը պահպանելու համար:
• Ադրբեջանը, իր հերթին, ուզում է, որ հսկողությունն իրականացվի երրորդ՝ չեզոք երկրի կողմից, ինչը նախկինում համընկնում էր Ռուսաստանի շահերի հետ:
• Carnegie-ի և civilnet.am-ի հրապարակումներում կա պնդում, որ նման էլեմենտ ամերիկյան ծրագրում առկա չէ:
• ԱՄՆ-ի մոդելում առաջարկվում է հսկողությունը փոխանցել ոչ թե Ռուսաստանին, այլ արևմտյան լոգիստիկ ընկերության, ինչը կարող է լրջորեն նվազեցնել Հարավային Կովկասում Մոսկվայի դիրքերը:

«Եթե ՀՀ-ն հրաժարվի իր կարմիր գծերից, միայն թղթի վրա կմնա պետություն»․ կարծիք

Ռազմական փորձագետ Լեոնիդ Ներսիսյանի խոսքով՝ Ադրբեջանի պահանջները, այդ թվում՝ «Զանգեզուրի միջանցքը», Հայաստանի ինքնիշխանության դեմ են։ Մանրամասները՝ նյութում։

Ի՞նչ այլընտրանքային ծրագիր ունի Ռուսաստանը

Ռուսաստանը փորձում է զուգահեռ զարգացնել իր այլընտրանքային նախագիծը՝ «Հյուսիս-Հարավ» տրանսպորտային միջանցքը (North-South Corridor): 2023 թվականին հրապարակված վերլուծության համաձայն՝

• Միջանցքի նպատակը Ռուսաստանի, Ադրբեջանի, Իրանի և Հնդկաստանի տրանսպորտային ցանցերի ինտեգրումն է:
• Ռուսաստանը այս միջանցքի օգնությամբ ձգտում է ստանալ Իրանի տարածքով հասանելիություն դեպի Հնդկական օվկիանոս:
• Նախագիծը կառուցվում է Ռեշտ (Իրան)–Աստարա (Իրան-Ադրբեջան) երկաթգծի վրա:
• Իրանի ֆինանսական դժվարությունների պատճառով Ռուսաստանը ստիպված եղավ նախագծի համար հատկացնել 1,3 միլիարդ եվրո վարկ:
• Ադրբեջանը Հյուսիս-Հարավ նախագծում տարանցիկ երկրի դեր է կատարում: Սակայն դա չի խանգարում նրան «Զանգեզուրի միջանցք»-ի միջոցով այլընտրանք ստեղծել նախագծի համար:

Այս իրավիճակը խորացնում է Ադրբեջանի և Ռուսաստանի միջև անուղղակի մրցակցությունը տարածաշրջանում տրանսպորտային և տնտեսական գերակայության համար:

Եզրակացություն. լուռ, բայց խորը մրցակցություն «Զանգեզուրի միջանցք»-ի համար

«Զանգեզուրի միջանցք»-ն, ըստ երևույթին, արդեն պետք է դիտարկել որպես ավելին, քան պարզապես տարածաշրջանային լոգիստիկ նախագիծ: Այն վերածվել է Հարավային Կովկասի աշխարհաքաղաքական ճարտարապետության կարևոր էլեմենտի:

ԱՄՆ-ի ծրագիրը, Թրամփի վարչակազմի կողմից այս նախաձեռնությանը վերադառնալն ու Հայաստանի կողմից պաշտոնական հերքման բացակայությունը ցույց են տալիս, որ այս «միջանցքի» շուրջ բանակցությունները թևակոխում են նոր փուլ:

Ադրբեջանի և Ռուսաստանի միջև աճող դիվանագիտական լարվածությունն էլ ցույց է տալիս, որ այս գործընթացը կապված է ոչ միայն տրանսպորտի հետ, այլև հանդիսանում է տարածաշրջանում ազդեցության համար պայքարի մաս:

Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram

ԱՄՆ-ն և Զանգեզուրի միջանցքի կառավարումը