Կարծիք Բաքվից․ արդյո՞ք հնարավոր է ուժով կտրել «ղարաբաղյան հանգույցը»
“No War!” — «Ո՛չ պատերազմին»։ Սոցցանցերի շատ ադրբեջանցի և հայ օգտատերեր այսպիսի նշան են տեղադրել սոցցանցերի իրենց գլխավոր նկարներին։
Սա նորաձև է։ Իհարկե, գովելի է։ Պատերազմը վատ բան է։ Պատերազմն իր հետ բերում է երիտասարդների մահեր, ցավ, զրկանքներ։ Խաղաղություն աշխարհին։
Ոչ միայն Հայաստանում և Ադրբեջանում, այլև աշխարհում ամենուր կարելի է կարդալ և լսել, որ «պատերազմը լուծում չէ», «հակամարտությունը չունի և չի կարող ունենալ ռազմական լուծում»։ Սա համոզիչ է հնչում։
Իրոք, ինչո՞ւ կռվել, եթե կարելի է հակամարտությունը բանակցությունների միջոցով լուծել։ Կա ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի չորս բանաձև, կան ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի միջնորդներ, կան Մադրիդյան սկզբունքներ։
• Հայկական զորքերը լքում են Լեռնային Ղարաբաղի հարակից շրջաններն, ու դրանք վերադառնում են Ադրբեջանի վերահսկողության տակ
• Շփման գծի երկայնքով միջազգային խաղաղապահ ուժեր են տեղակայվում
• Լեռնային Ղարաբաղը ժամանակավոր կարգավիճակ է ստանում
• Լեռնային Ղարաբաղի և Հայաստանի միջև ցամաքային միջանցք է բացվում
• Բռնի տեղահանվածները վերադառնում են իրենց բնակավայրեր
• Լեռնային Ղարաբաղում վերջնական հարաքվե է անցկացվում ապագա կարգավիճակի որոշման համար
• Եվ այս ամենն ուղեկցվում է միջազգային երաշխիքներով
Սակայն եթե բոլոր կողմերը համաձայնում են, որ «պատերազմը վատ է», և խոսքերի մակարդակում պատրաստ են ընդունել Մադրիդյան սկզբունքներն, ապա ինչո՞ւ մինչ այսօր չի հաջողվում խաղաղության պայմանագիր ստորագրել։
Իմ սուբյեկտիվ կարծիքը․ հայկական կողմը գերագնահատել է ղարաբաղյան առաջին պատերազմի «ռազմական արդյունքներն» ու իր հաջողությունները։
Սրա հետ, ի դեպ, համաձայն է նաև Հայաստանի առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը։ Նա 1997 թ-ին «Պատերա՞զմ, թե՞ խաղաղություն։ Լրջանալու ժամանակն է» անվանումով հոդված է գրել։
Ամեն ինչից զատ նա այնտեղ գրել է․ «Մենք ոչ թե պատերազմն են հաղթել, այլ ընդամենը ճակատամարտը», և առաջարկել է դիտարկել հնարավոր զիջումները՝ հաջողությունն ամրապնդելու համար։
Սակայն այդ հոդվածը նրա համար նախագահի պաշտոն է արժեցել։
• Կարծիք Երևանից․ ի՞նչ սպասել Ղարաբաղում ռազմական դիմակայությունից, արդյո՞ք ելք կա և ինչպիսի՞
«Ռազմական արդյունքներ» արտահայտությունը կամ, ինչպես ասում էր ռուս համանախագահ Վլադիմիր Կազիմիրովը, «կրակոցներով քվեարկությունն» այդ «արդյունքները» վերանայելու հնարավորություն կամ «կրակոցներով քվեակության» երկրորդ փուլ է ենթադրում, չէ՞ որ Ադրբեջանը կապիտուլյացիայի ակտ չի ստորագրել։
Հաշտության համաձայնագիր էլ չի ստորագրել, հայտնի «Բիշքեկի արձանագրության» տակ Ադրբեջանի ստորագրությունը չկա։ (Հետո Մոսկվայի հետ ֆաքսերով փոխանակում եղավ, սակայն պարտադիր համաձայանգիրն իրավաբանորեն ձևակերպել այդպես էլ չհաջողվեց)։
Եթե խաղաղության համաձայնագիրն անարդար է, սակայն փոխընդունելի, ապա դա ոչ թե խաղաղություն է, այլ քիչ թե շատ կարճ ժամկետով հաշտություն։
Պատմությունը լի է այսպիսի օրինակներով։ Օրինակ՝ Առաջին բալկանյան պատերազմը կամ ավելի համոզիչ մի օրինակ՝ Առաջին աշխարհամարտը։
Ղարաբաղյան առաջին պատերազմի միջանկյալ արդյունքներն Ադրբեջանում բացարձակ մեծամասնությունն անարդար է համարում, այստեղից էլ՝ այսպիսի ոգևորությունը և լիովին կանխատեսելի ազգային միասնությունն անգամ անհաշտ քաղաքական կուսակցություննեի միջև։
Առաջին ղարաբաղյան պատերազմի անարդար արդյունքների վերանայման «գլխավոր փորձը» տեղի ունեցավ 2016 թ-ին։
Այդ ժամանակ արդեն Ադրբեջանը կարողացավ կոտրել «Հարավային Կովկասի ամենաուժեղ բանակի» անպարտելիության մասին միֆը, ճիշտ է՝ մեծ կորուստների գնով։
Ցավոք, դա բավական չէր, որ Հայաստանի ղեկավարությունն ընդուներ 1994 թ-ի հռետորաբանությունը և իր հակվածությունից հրաժարվելու անհրաժեշտությունը։ Հատկապես, որ Հայաստանի նոր իշխանությունները փորձեցին ընդհանրապես փոխել բանակցությունների ձևաչափը։
Վարչապետ Փաշինյանը սկզբից ասաց, որ Լեռնային Ղարաբաղը պետք է դառնա բանակցությունների առանձին կողմ, այնուհետև հայտարարեց, որ «Արցախը Հայաստան է և վերջ»։
Բաքվում այս տրամաբանությունը չհասկացան և չգնահատեցին։
Շարունակվում են արյունահեղ մարտերը Ղարաբաղի ճակատագծում։ Երկու կողմերը հաղորդում են խաղաղ բնակչության հրետակոծման մասին։
Ադրբեջանը խոսում է ճակատի հարավային ուղղությամբ զգալի առաջխաղացման և հյուսիսում մի քանի ռազմավարական կարևորության դիրքերի գրավման մասին։
Ըստ ամենայնի՝ ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմն ավելի է սկսում նմանվել «հյուծող պատերազմի»։ Կողմերից ոչ մեկը պատրաստ չէ առաջին քայլն անելու փոխզիջումների ճանապարհին։
Համարձակվում եմ իմ տեսլականը հայտնել այս ճգնաժամից դուրս գալու հնարավոր ելքի մասին։
Նախևառաջ, երկու կողմերը պետք է համաձայնեն, որ ռազմական ուղին լուծում չէ։ Կամ ժամանակավոր լուծում է, որը հղի է մեծ կորուստներով։
Ես՝ որպես ադրբեջանցի հեղինակ, ուզում եմ սա լսել Հայաստանի ղեկավարություից, որ նա դադարի հղում անել ղարաբաղյան առաջին պատերազմի «ռազմական արդյունքներին» և «կրակոցներով քվեարկությանը»։
Այդ ժամանակ գայթակղություն էլ չի լինի փոխելու այդ «արդյունքները»։
Երկրորդը, շատ են պետք «բարի կամքի դրսևորումներ» երկու կողմից։
Հայկական կողմը կարող էր հայտարարել, որ չի հավակնում Լեռնային Ղարաբաղի նախկին ինքնավար մարզի հարակից տարածքներին և համաձայնել բանակցություններ վարել այդ տարածքներից իր զորքերն աստիճանաբար դուրս բերելու մասին։
Միևնույն է, այնտեղ հայեր չէին բնակվում, և այդ տարածքները ներկա պահին ամայի են։ Դրանց պահպանման վրա հսկայական միջոցներ են ծախսվում։
Ադրբեջանական կողմը կարող էր հայտարարել Ղարաբաղի հայերի հետ ուղիղ բանակցություններ սկսելու և տրանսպորտային ու էներգետիկ ենթակառուցվածքների վերականգնման պատրաստակամության մասին։
Սրանում շահագրգռված է նաև Ադրբեջանը, քանի որ Նախիջևանի ինքնավար հանրապետությունը կտրված է Ադրբեջանի «ցամաքային» հատվածից Լեռնային Ղարաբաղից դեպի հարավ գտնվող երեք շրջաններով և Հայաստանի տարածքային հատվածով։
Եվ ամենագլխավորը, Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարները կարող էին քաղաքական կամք դրսևորել և ոչ պոպուլյար լուծումներ գտնել։
Ցանկացած փոխզիջում հասարակությունում բացասական արձագանք կունենա։ Եվ կրկին ես՝ որպես ադրբեջանցի հեղինակ, կարծում եմ, որ այստեղ Նիկոլ Փաշինյանի դրությունն ավելի բարդ է։ Նրա վրա ճնշում են գործադրում թե՛ ներսից, թե՛ դրսից։
Իմ կանխատեսումն ամոքիչ չէ․ հյուծող պատերազմը դեռ երկար կտևի։
