Ադրբեջանցիները Չեխիայում․ ամեն փայլող բան չէ, որ ժողովրդավարություն է
Ադրբեջանական էլիտայի չեխական սեփականությունը
Ունևոր և լավ կապեր ունեցող ադրբեջանցի ներդրողները պատրաստակամությամբ միլիարդավոր չեխական կրոններ են ներդնում Չեխիայի հայտնի հանգստավայրերի շքեղ անշարժ գույքի մեջ։ Թեև, կարծես, ադրբեջանական համայնքն այդ երկրում ապրող արտասահմանցիներից ամենանկատելին չէ։
Հետաքննությունը հրապարակում է investigace.cz չեխական պարբերականը (ռուսերենով տարբերակն ամբողջությամբ՝ Meydan TV-ում)։
Ադրբեջանի փոխնախագահի հայրը Կառլովի Վարի հանգստավայրի կենտրոնից ոչ հեռու մեծ հյուրանոց ունի, իսկ Ալիևի դուստրն այնտեղ վիլլա ուներ, որն ավելի ուշ վերաձևակերպել է հավատարիմ պատգամավորի անունով։ Անհայտ ծագման ադրբեջանական ներդրումները ներթափանցել են չեխական նաև մյուս քաղաքներ, այդ թվում՝ մայրաքաղաք Պրահա։
Հիմա էլ լրագրողները Հարավային Բոհեմիայի շրջանում հայտնաբերել են ծախսելու ենթակա փող ունեցող ադրբեջանցիների ևս մեկ «բույն»։
Ադրբեջանական հասարակությունում ընտանիքն ընկալվում է որպես շինանյութ․ սա ենթադրում է, որ եթե ընտանիքի անդամներից մեկը բարձր պաշտոն է զբաղեցնում, դա տրամպլին է ողջ ցեղի համար։ Այսպիսի ընտանեկան համերաշխությունը բառացիորեն սահմաններ չի ճանաչում։ «Օրինակ՝ եթե Չեխիայում հուսալի և որակավորված մեկն է ապրում, ապա լիովին բնական է, որ նրա ունակությունների մասին տեղեկություններն արագ հասնում են պոտենցիալ ներդրողներին կամ օգնության կարիք ունեցողներին»,- բացատրում է Սլավոմիր Գորակը՝ Կենտրոնական Ասիայի երկրների փորձագետ, Պրահայի Կառլի համալսարանի Միջազգային հետազոտությունների ինստիտուտի գիտաշխատողը։
Հետևաբար, եթե ներդրողներից մեկն այդ «ֆիքսերի» միջնորդությամբ հյուրանոց է գնում, նրա հետևից գալիս են նաև մյուսները։ Անկախ նրանից, թե որտեղից են այդ ներդրումային գումարները։
Հարավային Բոհեմիայում ադրբեջանական ներդրումները գաղտնիքով են պարուրված։ Համենայնդեպս՝ հանրության լայն շրջանակների համար։ Կարևոր է նշել, որ Ադրբեջանից ցանկացած ներդրում կարող է խնդրահարույց լինել, հատկապես, եթե այն անհասկանալի ծագում ունի։ Ադրբեջանական քաղաքականության հետ կապված անձանց համար անշարժ գույքի կամ շքեղության առարկաների վրա ոչ մեծ կարողություն ծախսելը սովորական բան է, անգամ եթե նրանց պաշտոնական աշխատավարձը երբեք նման բան թույլ չէր տա։
Ադրբեջանի իշխանությունը ոտնահարում է մարդու իրավունքները, հետապնդում է ընդդիմության ցանկացած դրսևորում և բռնազավթում նավթից ստացվող եկամուտը, որն արդյունքում հասնում է միայն ընտրյալներին։ Սակայն թակարդն այն է, որ անգամ այդ ընտրյալները չգիտեն, թե երբ է հաջողությունն իրենցից երես թեքելու, և դեռ որքան է դիմանալու ռեժիմը։ Եվ սա նրանց ստիպում է իրենց ակտիվները թաքցնել արտասահմանում, օրինակ՝ Լոնդոնում կամ Չեխիայի փոքր հանգստավայրում։
Արժույթի միջազգային հիմնադրամի 2019 թ-ի հաշվետվությունում ընդգծվում է Չեխիայում օտարերկրացիներին պատկանող անշարժ գույքի ծավալի աճը և կոչ է արվում խիստ միջոցներ ձեռնարկել անշարժ գույքի շուկայում փողերի լվացման դեմ պայքարի ուղղությամբ։ Սակայն բոլոր ներդրողներին ստուգելն այնքան էլ հեշտ չէ, որքան թվում է, նշում է Չեխիայի ֆինանսների նախարարությանը կից ֆինանսական-վերլուծական վարչության ղեկավար Լիբոր Կազդան։
«Դեպքեր են լինում, երբ կոնկրետ ֆինանսական ինստիտուտը փողերի աղբյուրը ստուգելու հնարավորություն չունի։ Եթե բանկն իր հաճախորդից ընդամենը գրավոր դիմում է ստանում, որը հաստատում է, որ փողն օրինական ճանապարհով է ստացվել, ի՞նչ կարող է այն անել,- ասում է Կազդան։ – Սակայն սա չի նշանակում, որ հետագա ստուգում չի իրականացվելու։ Իրականում միայն գրավոր հաստատումը հենց պետք է կասկած առաջացնի»։ Սակայն Կազդան նշում է նաև, որ Չեխիայում գրավոր հայտարարությունը սովորաբար բավարար է լինում՝ փողի աղբյուրը բացատրելու համար։
Թանկարժեք փլատակներ
Հարավային Բոհեմիան հաճախ ասոցացվում է Չեսկի-Կրումլով գեղատեսիլ քաղաքի կամ Լիպնո ջրամբարի հետ, որը Չեխական ծով անվանումն է ստացել։ Կատարյալ վայր է ռեստորանի կամ հյուրանոցի համար։ Հավանաբար, այս միտքն այցելել է նաև ադրբեջանցի ներդրողներին, որոնք այնքան են վստահել իրենց բիզնես-պլաններին, որ առանց տատանման հարյուրավոր միլիոն չեխական կրոն [1 մլն CZK = մոտ 48 000 USD] են ներդրել։ Սակայն պլաններից մեկը վերածվել է բյուրոկրատական մղձավանջի և այժմ ավերակների տեսք ունի Լիպնոյի ափին, իսկ մյուս մտադրությունները փոխակերպվել են ավելի շատ փակ, քան բաց հյուրանոցների և ռեստորանների, որոնցից հրաժարվել է ներդրողը։
«Շատ մասշտաբային մի բան էր ձեռնարկվել, նրանք (ներդրողները) ամեն օր այստեղ էին գալիս, Պրահայից ժամանած հայտնի մեկը շինարարության պլանն էր կազմել․․․ Նրանք նույնիսկ ուզում էին գնել մեր ընտանեկան բիզնեսը։ Այնուհետև անսպասելիորեն անհետացան, և ամեն ինչ կանգ առավ,- պատմում է փոքր ձեռնարկատերը Լիպնոյի մերձակայքից։ — Լսել եմ, որ տեղացիները չեն ցանկացել, որ նրանք այստեղ լինեն, մեծ փողերի հետ կապված ինչ-որ խնդիր է առաջացել»։
Ոչ մեծ գյուղի ղեկավարը, որտեղ նավի տեսքով շքեղ հյուրանոցի փոխարեն այժմ ավերակներ են, միայն ուսերն է թոթվում․
«Ինքներդ եք տեսնում, թե ինչ է ստացվել այդ պլաններից։ Հսկայական աղբակույտ և քարակույտ։ Լավ է՝ գոնե այդ ամենը ցանկապատել են, և ոչ ոք պատահաբար ձեռք-ոտք չի կոտրի»։
Գուրկա կոչվող այս վայրը Հարավային Բոհեմիայի գլխավոր զբոսաշրջային ուղղություններից մեկի՝ Լիպնոյի շուրջ գտնվող մի քանի գյուղերից մեկն է։ «Լիճը» տեղակայված է Ավստրիայի սահմանի մոտ և հայտնի է նրանով, որ գրավում է հարուստ օտարերկրյա և տեղացի ներդրողների։
Առաջին բանը, որ այստեղ աչքի է ընկնում, ցանկապատն է, որ ծածկում է շինհրապարակի պես մի բան, սակայն որևէ աշխատանք այդտեղ չի տարվում այն պահից ի վեր, երբ նախկինում այդտեղ տեղակայված շենքը քանդվել է 2018 թ-ին։
Այս պահի դրությամբ այդ վայրում պետք է նավի տեսքով շքեղ առողջարան կառուցված լիներ ապակուց և փայտից։ Սակայն նախագիծը կասեցվել է բյուրոկրատական խնդիրների և կովիդային սահմանափակումների պատճառով, համենայնդեպս, այդպես են ասում ներդրողները։ Հողը պատկանում է ALPS s.r.o. ընկերությանը, որը ևս մեկ հողատարածք ունի շրջկենտրոն Չեսկե-Բուդեյովիցեի մերձակայքում արագ աճող արբանյակ քաղաքում։ Սակայն այնտեղ նույնպես ոչինչ չի կատարվում։
Ադրբեջանական հավակնոտ երկրորդ նախագիծը սկսվել է Չեսկի-Կրումլով հայտնի զբոսաշրջային քաղաքում երկու շենքի և Լիպնոյի ափին գտնվող Ֆրիմբուրգ փոքր քաղաքում մեկ շենքի գնումից։ Սակայն այս պլանն էլ է պլան մնացել։ Չեսկի-Կրումլովում ռեստորանն այդպես էլ երբևէ չի բացվել թանկարժեք վերականգնումից հետո, իսկ երկրորդ ներդրումը՝ հյուրանոցը, համեմատաբար նորմալ էր աշխատում, սակայն այժմ այն կառավարում է ուրիշ մեկը։ Ինչ վերաբերում է Ֆրիմբուրգի ռեստորանին, ապա այն աշխատել է երկու սեզոն (երկու ամառ և ձմեռ) և փակվել է 2018-ին։ Սեփականատերն անհետացել է։
«Ես նրան մեկ տարուց ավելի չեմ տեսել,— ասում է Չեսկի-Կրումլովի հյուրանոցներից մեկի տերը։ — Նա միայն մի անգամ է հայտնվել և անհետացել»։
Տերերը․ ովքե՞ր են նրանք
ALPS ընկերությունը պատկանում է Ջումա Ահմեդզադեին՝ Լոնդոնի շքեղ և, պարզ չէ, թե ում պատկանող բնակարանում ապրող ադրբեջանցուն։ Ահմեդզադեի հայրը վերջերս է ազատվել Ադրբեջանի կառավարությունում զբաղեցրած պաշտոնից։
Չեխական նույն հասցեով ևս մեկ ընկերություն գոյություն ունի՝ LECO-CB-ն, որը գրանցված է շրջկենտրոն Չեսկե-Բուդեյովիցեում։ Դրա սեփականատերն Ադրբեջանի միջազգային բանկի նախկին նախագահի տիկին Զամիրա Հաջիևան է։
Հաջիևն այժմ ադրբեջանական բանտում է ֆինանսական հանցագործությունների մեղադրանքով։ Նա դատապարտվել է 15 տարվա ազատազրկման։ Զամիրա Հաջիևան ապրում է Լոնդոնում, մոտ 11,5 միլիոն ֆունտ արժողությամբ բնակարանում։ Իսկ դրա դիմաց գտնվում է Harrods լյուքս հանրախանութը, որտեղ նա, ինչպես հաղորդվել է, տասը տարում ծախսել է ավելի քան 16 մլն ֆունտ, որոնցից վեց միլիոնը՝ օգտագործելով ամուսնու գլխավորած բանկի վարկային քարտերը։ Ներկա պահին բրիտանական իշխանությունները հետաքննում են Հաջիևների ընտանեկան հարստության աղբյուրներն ու այդ ընթացքում սառեցրել են նրանց հաշիվները։
Կոռուպցիայի առանձնահատկություններն Ադրբեջանում
«Կարևոր է հասկանալ ադրբեջանական էլիտայի մտածելակերպը։ Բոլոր պետական ձեռնարկությունները, այդ թվում՝ ազգային բանկը, նրանք ընկալում են որպես իշխող դասի խնայատուփ։ Այդ պատճառով էլ, եթե լավ կապեր ունեցող մեկին փող պետք լինի, օրինակ՝ բանկի CEO-ի ազգականին, միշտ դրանք գտնելու միջոց կլինի»,- ասում է Գորակը։ Թեև, ըստ նրա, դա բացառիկ մի բան չէ, որը միայն Ադրբեջանին է բնորոշ։
Մյուս կողմից, նրանք, ովքեր վերևներում կապեր չունեն, դժվարություններ են ունենում։ Ընդհանուր առմամբ, ցանկացած երկրում, որտեղ իշխող էլիտան փող է «քամում» պետական բյուջեից, զգալի անհավասարություն կա նաև այլ ոլորտներում՝ բժշկությունում, կրթությունում կամ սոցիալական պաշտպանության ոլորտում։ Կոռուպցիան և մաֆիոզական մեթոդները նկատելի են նաև քաղաքականությունում։
Երբ 2017 թ-ին Ադրբեջանին հարվածեց տնտեսական ճգնաժամը, որն առաջացել էր նավթի գների անկման հետևանքով, նախագահ Ալիևը սկսեց ընդդիմության ցանկացած դրսևորում ճնշել ավելի կոշտ, քան նախկինում։ Բացի այդ, նա միջոցներ ձեռնարկեց՝ իր իշխանությունը համախմբելու համար․ օրինակ, իր կնոջը փոխնախագահ նշանակեց՝ այդպիսով նրան իր հետնորդը դարձնելով։
Չնայած ռեժիմի՝ բոլորին հայտնի ավտորիտարությանը, կոռումպացվածությանն ու ոչ ժողովրդավար լինելուն, Ադրբեջանը Չեխիայի Հանրապետության խոշոր առևտրային գործընկերն է։ Ավելին, նա ամենանշանակալի գործընկերն է Հարավային Կովկասում, և ներկրման հիմնական ուղղությունը նավթն է։ Հենց Ադրբեջանից է ստացվել 2020 թ-ին Չեխիա ներկրված ողջ նավթի մեկ երրորդը։ Եվ, ըստ Չեխիայի առևտրի նախարարության տվալների, Ադրբեջանում բիզնես ունեն տասնյակ չեխական ընկերություններ։
