Ադրբեջանի հետ սահմանային միջադեպ, փակ Հայաստան-Իրան ճանապարհ։ Մեկնաբանություններ
Օգոստոսի 25-ի երեկոյան ադրբեջանական կողմը հայտարարել է ադրբեջանցի սահմանապահի վրա հայ զինծառայողների հարձակման մասին։ Հաղորդվում էր, որ միջադեպը տեղի է ունեցել երկու երկրների սահմանին։
Ադրբեջանական կողմը պնդում է, որ զինծառայողը կրծքի շրջանում վիրավորվել է երկու հայ զինծառայողների հարձակումից հետո։ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հերքել է այս տեղեկությունը։
Այն բանից հետո, երբ հայտնի է դարձել Կապան-Գորիս ճանապարհի փակման մասին, Հայաստանի և Ադրբեջանի օմբուդսմենները հայտարարություններ են տարածել, որոնցում հակառակ կողմին մեղադրել են սադրանքի մեջ։
Հայկական Կապան և Գորիս քաղաքները միմյանց կապող ճանապարհի մի մասն անցնում է Կուբաթլուի շրջանի տարածքով, որն անցել է Ադրբեջանի վերահսկողության տակ Արցախյան երկրորդ պատերազմից հետո։
Երկու երկրների միջև պետական սահմանի հարցը դեռևս կարգավորված չէ։
- Հայկական կողմն ադրբեջանցի զինվորի է ձերբակալել Արցախում, նա մեղադրվում է լրտեսության համար
- Ինչպես է Հայաստանն ուզում պաշտպանել իր անվտանգությունը․ կառավարության նոր ծրագիրը
- Փոխհրաձգություն Արցախում, Բաքուն մեղադրում է խաղաղապահներին։ Ի՞նչ է կատարվում
Տեղեկություններ Բաքվից
Ադրբեջանի սահմանապահ զորքերի մամուլի ծառայության հաղորդագրությունում ասվում է․
«Օգոստոսի 25-ին ժամը 15:45-ին մոտ երկու հայ զինծառայող հարձակվել են սահմանապահ Ռուսլան Շիրալիևի վրա, որը ծառայություն էր իրականացնում «Գուբադլի» սահմանապահ դիվիզիայի սահմանային մարտական կետում։ Այն տեղակայված է Գուբադլիի շրջանի Աշաղը Ջիբիքլի գյուղի մերձակայքում Գերուս-Կաֆան ճանապարհի հատվածի ուղղությամբ։
Ձեռնամարտի ընթացքում ադրբեջանցի սահմանապահը սվին-դանակով վիրավորվել է կրծքի հատվածում»։
Մամուլի ծառայությունը հաղորդում է, որ, տեսնելով ադրբեջանցի սահմանապահին մոտեցող նրա ծառայակիցներին, հայ զինծառայողները թաքնվել են անտառում․
«Շարքային Ռ․ Շիրալիևն անհապաղ տարհանվել է Պետական սահմանային ծառայության ռազմական հոսպիտալ, ներկա պահին նրա կյանքին ոչինչ չի սպառնում։
Կատարվածի համար ողջ պատասխանատվությունն ընկնում է հայկական կողմի վրա, այս սադրանքին համարժեք պատասխան կտրվի»։
Կատարվածին արձագանքել է նաև Ադրբեջանի օմբուդսմենի աշխատակազմը․
«Մենք վճռականորեն քննադատում ենք հայկական կողմի այս սադրանքները, որոնք ուղղված են կոնֆլիկտի նոր օջախների ստեղծմանն ու սահմանային իրավիճակի սրմանը։ Հիշեցնում ենք նրանց, որ հասկանան և կատարեն իրենց ստանձնած պարտավորությունները միջազգային իրավունքի և եռակողմ հայտարարության շրջանակում»։
Տեղեկություններ Երևանից
«Ադրբեջանցի զինվորականի վրա հարձակում չի եղել»
Տեղեկությունն այն մասին, որ ադրբեջանցի զինվորականի վրա հարձակում է կատարվել, չի համապատասխանում իրականությանը, հայտարարել է Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն՝ օգոստոսի 26-ին խորհրդարանում իր ելույթի ժամանակ։
Կառավարության ղեկավարը նշել է, որ հայկական կողմը Բաքվից այս տեղեկությունը հաստատող ապացույցների է սպասում․
«Եթե ադրբեջանական կողմը հիմնավորումներ ունի, որ այդպիսի բան եղել է, կոչ ենք անում, որ փոխանցեն մեզ, որպեսզի մենք էլ հետաքննենք»։
Ավելի վաղ հերքում էր տարածել նաև Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունը։ Գերատեսչության հաղորդագրությունում ասվում է, որ Ադրբեջանի սահմանապահ ծառայության տեղեկությունն, իբր երկու հայ զինծառայող հայ-ադրբեջանական սահմանի հարավ-արևելյան հատվածում հարձակվել են ադրբեջանցի զինծառայողի վրա և վիրավորել նրան, իրականությանը չի համապատասխանում․
«Նշված տեղեկությունը բացարձակ կեղծիք է և ադրբեջանական կողմի հերթական ապատեղեկատվությունը: ՀՀ ԶՈւ զինծառայողների մասնակցությամբ նման միջադեպ տեղի չի ունեցել»։
Ադրբեջանական ԶՈւ-ն ճանապարհներ է փակել
Հայաստանի Ազգային անվտանգության ծառայությունը հաղորդել է, որ օգոստոսի 25-ին ժամը 23:00-ի սահմաններում ադրբեջանական կողմը փակել է Կապան-Գորիս միջպետական ճանապարհի Կարմրաքար-Շուռնուխ հատվածը, որը Հայաստանը կապում է Իրանին։ Ըստ ԱԱԾ հաղորդագրության՝ աշխատանքներ են տարվում ճանապարհին երթևեկությունը վերականգնելու ուղղությամբ։
Հայաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանը հաղորդել է, որ բանակցություններին միացել են նաև ռուս սահմանապահները։ Նրանց շնորհիվ, ըստ Արման Թաթոյանի, հաջողվել է տարհանել քաղաքացիական ավտոմեքենաները։
Օմբուդսմենը հաղորդել է նաև, որ մայրուղին արգելափակել է շուրջ 50 ադրբեջանցի զինծառայող։ Նա ադրբեջանական կողմի գործողությունները հանցավոր է համարում․
«Այս արարքները հանցավոր են, սահմանափակել են մարդկանց, ողջ քաղաքացիական բնակչության, այդ թվում՝ երեխաներ, կանայք, տարեցներ, ազատ տեղաշարժը: Այս ամենը հավաստող ահազանգեր ենք ստանում քաղաքացիական բնակիչներից, ստուգել ենք ամբողջը»։
Մարդու իրավունքների պաշտպանի կարծիքով՝ պետք է դադարեցնել պետական սահմանի հետ կապված հարցերը միայն ռազմաքաղաքական տեսանկյունից դիտարկելը: Նման սադրանքների մասին պետք է խոսել նաև խաղաղ բնակչության իրավունքների պաշտպանության տեսակետից։
Ժամեր անց Արման Թաթոյանը հաղորդել է, որ ադրբեջանցի զինծառայողները փակել են նաև Գորիս-Որոտան միջպետական ավտոճանապարհը, որն ապահովում է քաղաքացիական բնակչության տեղաշարժը․
«Ադրբեջանական զինված ծառայողների այս հանցավոր արարքները խախտում են մարդկանց ազատ տեղաշարժի իրավունքը։ Ինքնին նրանց ներկայությունն այդ ճանապարհներին մարդկանց կյանքի իրավունքի և միջազգայնորեն երաշխավորված մյուս կենսական իրավունքների խախտում է»։
Հայաստանի վարչապետի մեկնաբանությունը
Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է, որ ադրբեջանական ԶՈւ կողմից Գորիս-Կապան ճանապարհային հատվածի արգելափակումը հակասում է Հայաստանի և Ռուսաստանի պայմանավորվածություններին։
Նա ընդգծել է, որ Սյունիքը Հայաստանից կտրված չէ, և, անկախ իրավիճակից, կառավարության աշխատանքն ուղղված է տրանսպորտային հաղորդակցության կարգավորմանն ու երաշխավորմանը։
«Ռազմավարական առումով այս հարցը կլուծի Հյուսիս-Հարավ ճանապարհի շինարարությունը։ Բայց՝ ոչ ամբողջությամբ։ Աշխատանք է տարվում նաև Շուռնուխ և Որոտան համայնքներում ճանապարհների բարելավման ուղղությամբ, որը կարագացվի»։
Հյուսիս-Հարավ մայրուղու շնորհիվ՝ Հայաստանը կարող է տարանցիկ երկիր դառնալ։ Հյուսիսում այն Հայաստանը կկապի Վրաստանին և կապահովի ելքը դեպի Սև ծով և եվրոպական երկրներ։ Հարավում ճանապարհը երկիրը կկապի Իրանի հետ։ Մայրուղին Հայաստանում սկսել են կառուցել 2012 թ-ին։ 2019 թ-ին ճանապարհը պլանավորվում էր ամբողջությամբ կառուցել և շահագործման հանձնել, սակայն դեռևս կառուցված է մայրուղու ընդամենը 20 տոկոսը։ Եվրամիությունն այս ճանապարհի ամենաբարդ հատվածների շինարարության համար 600 մլն եվրո ֆինանսական օգնություն կտրամադրի։
Փորձագետի կարծիք
Թուրքագետ Վարուժան Գեղամյանը մեկնաբանել է Ադրբեջանի գործողությունները։ Նրա կարծիքով՝ այսպես է Բաքուն իրականացնում «տարածաշրջանի տրանսպորտային ապաշրջափակումը»։
Նրա խոսքով՝ Հայաստանի կառավարությունը որպես գլխավոր ձեռքբերում է ներկայացնում այն, որ տարածաշրջանում բացվելու են տրանսպորտային կոմունիկացիաները, ընդ որում՝ ոչ միայն որպես «երկարատև խաղաղության երաշխիք», այլև փոխշահավետ տնտեսական հնարավորություն․
«Մինչդեռ Ադրբեջանին որևէ տրանսպորտային ապաշրջափակում չի հետաքրքրում։ Նրանք ճանապարհների բացման խնդիր չունեն. Ադրբեջանի նորմալ զարգացման համար նրանք ունեն բոլոր ճանապարհները (բացի «թյուրքական միջանցքից»)։ Հայաստանի հետ որևէ տրանսպորտային հանգույց Ադրբեջանի համար ռազմական կամ տնտեսական նշանակություն չունի և չի կարող ունենալ։ Ադրբեջանում «ապաշրջափակում» բառի տակ հասկանում են երկու բան.
1. Դեպի Նախիջևան/Թուրքիա Սյունիքով հատուկ կարգավիճակ ունեցող ճանապարհի բացում (ինչին նոյեմբերին 9-ին համաձայնել է Հայաստանի իշխանությունը [նկատի ունի Արցախում հրադադարի մասին Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի ղեկավարների եռակողմ հայտարարությունը, որը ստորագրվել է 2020 թ-ի աշնանը], բայց որին դեռևս հաջողությամբ դիմադրում ենք մենք)։
2. Հայաստանի արտաքին բոլոր ճանապարհների վերահսկում թուրքական կողմից։
Այս պահին մենք ունենք արտաքին աշխարհին կապող միայն 2 ճանապարհ, որոնք նոմինալ դեռ թուրքական վերահսկողության տակ չեն։ Մեկը՝ Տավուշով դեպի Վրաստան, մյուսը՝ Սյունիքով դեպի Իրան։ Վերջինս երեկ գիշերվանից արդեն լիարժեք կերպով վերահսկվում է Ադրբեջանի կողմից։ Տավուշի անկլավների հանձնումից հետո Վրաստանի հետ մեր ճանապարհը ևս կանցնի նրա վերահսկողության ներքո։ Արդյունքում՝ մենք կունենանք ոչ թե ապաշրջափակում, այլ լիարժեք շրջափակում։
Իսկ հիմա պատկերացնենք, որ Հայաստանը կատարում է Ադրբեջանի պահանջները. տալիս է միջանցքը, անկլավները և որի դիմաց Ադրբեջանը թույլատրում է, որ հայկական մեքենաները գնան Իրան կամ Ռուսաստան (իրականում, սա չունի տնտեսական գրեթե ոչ մի դրական օգուտ, բայց պատկերացնենք)։ Ադրբեջանը ցանկացած պահի, Հայաստանից նոր զիջումներ կորզելու համար [․․․] փակում է ճանապարհ, ինչպես դա արել է այս գիշեր։ Ադրբեջանում «հայկական ապաշրջափակումը» նշանակում է «Հայաստանի լիարժեք շրջափակում», որի շնորհիվ Հայաստանը կկորցնի ինքնուրույն զարգանալու որևէ հնարավորություն»։
