Թե ինչպես է Ադրբեջանում պետությունը ֆինանսավորում կինոարտադրությունը, և ինչ է դրանից ստացվում
Ճգնաժամն ադրբեջանական կինոարտադրությունում սկսվել է իննսունականներին, ջղաձիգ ակտիվության կարճ շրջանից հետո, և շարունակվում է մինչ օրս։ Եվ պատճառների թվում կարելի է նշել շատ առօրեական, բայց կարևոր մեկը՝ փող չկա։ Փողը չի հերիքում ֆիլմ նկարահանելու համար, իսկ եթե նկարահանեցիր, փող չի գալիս վարձույթից։
Այս իրավիճակը խոստանում է շտկել Կինոյի պետական գործակալությունը, որի ստեղծման վրա այժմ աշխատում է մշակույթի նախարարությունը։ Ճիշտ է, այդ խոստմանը շատերը թերահավատորեն են վերաբերվում (ինչպես պետության խոստումների մեծ մասին)։ Մշակույթի նախարարության կինոարտադրության բաժնի պետ Ռուֆաթ Հասանովի օգնությամբ փորձենք պարզել, թե ինչպես է պետությունը ֆինանսավորում կինոն Ադրբեջանում, և ինչով է զբաղվելու նոր գործակալությունը։
Պետական փողեր պետական ստուդիաների համար
Այժմ պետական ֆինանսավորման և կինոյի հետ կապված այլ հարցերի համար պատասխանատու է մշակույթի նախարարության համապատասխան բաժինը։ Տարեկան պետական բյուջեից կինոարտադրության համար տրամադրվում է 5-7 մլն մանաթ [3-4 մլն դոլար]։ Այս գումարը նախատեսված է ամեն ինչի համար․ նոր ֆիլմերի նկարահանումից մինչև միջոցառումների կազմակերպում։
Կինոարտադրության պետական ֆինանսավորումը լինում է լիարժեք (և այդ ժամանակ դա պետպատվեր է) կամ մասնակի, երբ պետությունը հոգում է արտադրող ստուդիայի ծախսերի մի մասը։
Մեծ մասամբ, պետական ֆինանսավորում են ստանում հենց պետական ստուդիաները։ Դրանք յոթն են, սակայն գեղարվեստական ֆիլմերի ուղղությամբ մասնագիտացած է հիմնականում «Ադրբեջանֆիլմ» կինոստուդիան։ 2016 թ-ից մինչև 2020 թ-ը պետպատվերով նկարահանվել է 19 գեղարվեստական ֆիլմ, այդ թվում՝ կարճամետրաժ։ Դրանց թվում են, օրինակ, «Բարու և չարի պարը» (2016) դեդեկտիվը՝ Չինգիզ Աբդուլաևի վեպի հիման վրա, և «Նռան այգի» (2017) ընտանեկան դրաման, որը նկարահանվել է «Buta film» մասնավոր ստուդիայի մասնակցությամբ։
Ինչ վերաբերում է մասնավոր ստուդիաներին, ապա տեսականորեն նրանց նույնպես կարող է աջակցել պետությունը։ Սակայն փաստացի՝ դա տեղի չի ունենում։ Որովհետև, պետական գնումների մասին օրենքի համաձայն, պետությունը չի կարող ուղղակիորեն պայմանագիր կնքել մասնավոր ստուդիայի հետ՝ առանց տենդեր հայտարարելու։ Սակայն տենդերն արտադրանքի համար որոշակի նորմեր և չափանիշներ է սահմանում, իսկ ստեղծագործական ինդուստրիայում, երբ խոսքն արվեստի գործերի մասին է, նորմերն ու չափանիշներն անընդունելի են, քանի որ յուրաքանչյուր գործ բացառիկ է։ Այդ ստուդիաներն «ապրում են» հիմնականում գովազդի և այլ կոմերցիոն նախագծերի հաշվին, վարձակալության են տալիս սարքավորումներն ու այդ գումարով ֆիլմեր են նկարահանում։ Կամ ֆինանսավորում են փնտրում արտասահմանյան հիմնադրամներում, թեև դա խնդրահարույց է՝ հաշվի առնելով, որ Ադրբեջանը կինոարտադրությանը սատարող խոշոր միջազգային կազմակերպության, մասնավորապես Եվրիմաժի անդամ չէ։
Վարձույթ, որը չկա
Այն բանից հետո, երբ ֆիլմը նկարահանվում է բյուջեի փողերով, ըստ էության, այն պետք է վարձույթ մտնի։ Բայց չի մտնում։
Նախ՝ Ադրբեջանում շատ քիչ են կինոթատրոնները․ 15 կինոթատրոն 10-միլիոնանոց երկրի համար (ընդհանուր առմամբ, շուրջ 90 կինոդահլիճ/էկրան)։ Միաժամանակ, կինոթատրոնների մեծ մասը մասնավոր է և կարող է ընտրել՝ ինչ ցուցադրել, ինչ չցուցադրել։ Ադրբեջանցի ռեժիսորները և՛ հարցազրույցներում, և՛ մասնավոր զրույցներում պնդում են, որ ադրբեջանական կինոն կինոթատրոններում ներկայացված է հիմնականում մասնավոր ստուդիաների նկարահանած կատակերգությունների տեսքով, որոնք սարսափելի որակի են։ Լուրջ ֆիլմեր ոչ ոք չի ուզում վերցնել։ Վարձույթի ոլորտի դիրքորոշումը մի փոքր այլ է։
«Մենք ընդունում ենք ցանկացած ֆիլմ, որը մեզ առաջարկում են՝ անկախ ժանրից։ Սակայն եթե ֆիլմը հաջողություն չի ունենում, եթե հանդիսատեսը չի գնում այն դիտելու, մենք այն հանում ենք վարձույթից։ Եվ այնպես է ստացվում, որ հենց կատակերգություններն են լիքը դահլիճներ հավաքում, այդ պատճառով էլ դրանք բոլորից երկար են մնում վարձույթում։ Իսկ մնացած ադրբեջանական ֆիլմերը շատ շուտ դուրս են մնում հոսքից», – ասում է Park Cinema կինոթատրոնների ցանցի մարքեթինգի տնօրեն Մուսա Ախունդովը։
Նրա խոսքով՝ ամենապոպուլյար հայրենական ֆիլմերը վարձույթում շուրջ 1 մլն մանաթ [588 հազար դոլար] են բերում։ Վերջին մի քանի տարում հինգ այդպիսի ֆիլմ է եղել (և բոլորը կատակերգություններ են)։ Հանդիսատեսը հավանել է վեց գավառականների արկածները, որոնք փնտրում են Իոսիֆ Ստալինի գանձերը («Ստալինի գլուխը», 2017), մրգավաճառների պատմությունը, որոնք փախչում են նարկոմաֆիայից («Ուրց», 2017) և նմանատիպ այլ պատմություններ։
Այս կանոնից հազվադեպ բացառություն է «Վարագույր» եռապատումը (2016-2019), որը ներկայացվել է որպես սոցիալական դրամա և ժամանակին մեծ աղմուկ է հանել։ Երեք ֆիլմերից յուրաքանչյուրի ցուցադրության ժամանակ դահլիճները բառացիորեն լեփ-լեցուն էին, քանի որ ֆիլմերում արծարծվում էին ադրբեջանական հասարակությունում «ամոթալի» և չխոսվող թեմաներ, օրինակ՝ ամուսնական անհավատարմությունը։
Մուսա Ախունդովը հավելում է նաև, որ ցանկացած ֆիլմի հաջողության մեջ հսկայական է գովազի դերը (այդպես էր նաև «Վարագույրի» դեպքում)։ Սակայն ո՛չ պետական, ո՛չ էլ մասնավոր կինոստուդիաները, որպես կանոն, դրան բավականաչափ ուշադրություն չեն դարձնում։
Ռուֆաթ Հասանովը հաստատում է, որ պետության հաշվին նկարահանած ֆիլմերի բյուջեում գովազդի ծախսեր ընդհանրապես նախատեսված չեն։
Ստացվում է, որ Ադրբեջանում ֆիլմերի նկարահանումները ծախսերը չեն ծածկում։ Էլ չենք խոսում այն մասին, որ հանրությունը հաճախ չի էլ իմանում դրանց գոյության մասին։
Ինչի՞ համար է Կինոյի գործակալությունը
Այսպիսին էր իրադրությունը մինչև վերջերս։ 2020 թ-ին, հասկանալի պատճառներով, կինոարտադրությունն ու կինովարձույթն այնքան էլ արդիական չէին։ 2020 թ-ի մայիսին սկանդալ տեղի ունեցավ․ մշակույթի նախարարության մի քանի աշխատակիցներ կալանավորվեցին հափշտակութան մեղադրանքով, իսկ նախարարը պաշտոնանկ արվեց։ Նրա տեղը զբաղեցրեց նոր նախարար Անար Քերիմովը, որը թարմացրեց թիմը, այդ թվում՝ կինոյի բաժինը։ Վերաձևավորված բաժինը գործի անցավ, և հիմնական շեշտը նրանք դնում են Կինոյի գործակալության վրա։ Հիմնական նպատակն ինքնուրույն կազմակերպություն ստեղծելն է, որը կզբաղվի բոլոր կինոհոգսերով։
Գլխավորն այն է, որ գործակալությունն, ի տարբերություն նախարարության, կարող է ինքնուրույն փող հայթայթել իր կարիքների համար և հույսը միայն պետության վրա չդնել։
«Նախարարությունը չունի և չի կարող ունենալ իր կոմերցիոն հաշվեհամարը։ Այդ պատճառով էլ շատ ծառայություններ, օրինակ՝ վարձույթի իրավունքի տրամադրումն, անվճար է իրականացվում։ Իսկ գործակալությունը կարող է իր հաշվեհամարն ունենալ և լրացուցիչ ֆինանսավորում ներգրավել։ Ամենահամեստ հաշվարկներով՝ այդ կերպ կարելի է տարեկան լրացուցիչ 4 մլն մանաթ [2.3 մլն դոլար] աշխատել», – ասում է Ռուֆաթ Հասանովը։
Եվս մեկ պոտենցիալ պլյուսն, ըստ Հասանովի, անկախ ստուդիաների կողմից պետական աջակցություն ստանալու գործընթացի պարզեցումն է։ Այսինքն՝ ստուդիաներն ուղղակիորեն կարող են գործակալությանը դիմել ֆինանսավորման համար։ Ենթադրվում է, որ դա կխթանի «մասնավոր հատվածը»։
Գործակալությանը կից նաև կինոհանձնաժողով կստեղծվի, որի պարտականություններից մեկն արտասահմանյան կինոարտադրողներին Ադրբեջան բերելը կլինի, որոնք նկարահանումների համար տեղանք են փնտրում, և աջակցությունը նկարահանումների կազմակերպմանը․
«Տեղանք ընտրելիս արտասահմանյան կինոստուդիաները հաշվի են առնում ոչ միայն բնության գեղեցկությունը, կլիման կամ համապատասխան ճարտարապետությունը, այլև այնպիսի ոչ ակնհայտ գործոններ, ինչպիսիք են հարկային և այլ արտոնությունները։ Եթե նրանց շահեկան պայմաններ առաջարկենք, դա կբարձրացնի մեր մրցունակությունը տարածաշրջանի մյուս երկրների շարքում։ Դա կնշանակի տնտեսության տարբեր ոլորտների խթանում, այդ թվում՝ հյուրանոցային բիզնեսի և շատ այլ ոլորտների։ Օրինակ՝ անցյալ տարի ամերիկացիները Վրաստանում նկարահանում էին «Ֆորսաժ» ֆիլմը՝ այնտեղ ծախսելով 11 մլն դոլար։ Բացի այդ, սա նշանակում է տեղի դերասանների, օպերատորների և այլ մասնագետների ներգրավում գործընթացին»։
Սակայն պետական նոր կառույցի ստեղծման գործընթացը ժամանակ է պահանջում, և կինոյի բաժինը դեռս Թուրքիաի հետ է պայմանավորվում մի քանի ֆիլմերի և սերիալների համատեղ արտադրության մասին, բանակցություններ է վարում Netflix-ի հետ և արդեն սկսել է համագործակցել մասնավոր ստուդիաների հետ՝ մի քանի համատեղ նախագծերի և կարճամետրաժ ֆիլմերի մրցույթի շրջանակում, որը ներկայացվել է ուղիղ եթերում՝ թափանցիկություն ապահովելու համար։
