Նոր ատոմակայանի կառուցում․ ո՞վ կլինի Հայաստանի էներգետիկ գործընկերը
Նոր ատոմակայանի կառուցում Հայաստանում
Հայաստանում նախատեսվում է մինչև 2036 թվականը նոր ատոմակայան կառուցել ։ Թե ո՞վ կլինի երկրի էներգետիկ գործընկերը՝ ՌԴ-ն, ԱՄՆ-ն, թե՞ երրորդ երկրները, դեռևս չի հայտարարվել։ Վարչապետի խոսքով՝ դիտարկում են, թե «տարբերակներից որն է տնտեսապես ավելի շահավետ» Հայաստանի համար։
2022 թ․-ին Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև ստորագրվեց միջպետական համաձայնագիր, որով նախատեսվում է 1000-1200 մեգավատտ հզորությամբ էներգաբլոկ կառուցել։ Մասնագիտական շրջանակները, սակայն, առավել հակված են փոքր մոդուլային ռեակտորների կառուցմանը։ Նրանց ուսումնասիրությունների համաձայն՝ դրանք ավելի մատչելի են և անվտանգ։
Հայաստանում գործող Մեծամորի ատոմակայանի գործունեության ժամկետը լրանում է 2026 թվականին։ Կառավարությունը նախատեսում է այն երկարաձգել 10 տարով։ Սա է պատճառը, որ հենց 2036 թվականն է մատնանշվում՝ որպես նոր ատոմակայանի գործարկման ժամկետ։
Նոր ատոմակայանի կառուցումը կտևի առնվազն 10 տարի
Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարի խոսքով՝ մեծածավալ աշխատանք կա անելու։
«Մոտ երկու տարի պետք է նախապատրաստվելու համար, 8 կամ 10 տարի էլ՝ կառուցելու»,- նշել է Գնել Սանոսյանը։
Նախարարի դիտարկմամբ՝ նախ պետք է հասկանալ, թե ինչ հզորության ատոմակայան է կառուցվելու, իսկ դա պետք է արվի՝ հաշվի առնելով բազմաթիվ գործոններ առաջիկա 100 տարվա համար․
«Օրինակ՝ պետք է հաշվենք, թե որքան էլեկտրաէներգիա կտանք Իրանին կամ կտա՞նք, թե՞ չենք տա, Վրաստանին էլեկտրաէներգիա կտա՞նք, թե՞ չենք տա։ Պետք է հասկանալ, թե ինչպիսին կլինեն Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունները, Թուրքիան Հայաստանից էլեկտրաէներգիա կգնի՞, թե՞ ոչ, որովհետև Թուրքիայի արևելյան շրջանները հիմա դրա կարիքն ունեն»,- պարզաբանել է նա։
Ըստ Սանոսյանի՝ ևս մեկ խնդիր է տեղական սպառումը հասկանալը՝ պարզելու համար, թե որքան է լինելու կախվածությունը ատոմակայանից։
Ռուսակա՞ն, թե՞ ամերիկյան առաջարկը կընդունվի
Նոր էներգաբլոկի շուրջ քննարկումները նախ տարվել են ռուսական կողմի, մասնավորապես՝ «Ռոսատոմի» հետ։ Առաջարկվել է 1000 կամ 1200 մեգավատտ հզորությամբ էներգաբլոկի կառուցում, կան նախնական տնտեսական գնահատականներ և հարցով զբաղվող աշխատանքային խումբ։
Վերջերս հայտնի դարձավ, որ մոդուլային ռեակտորների կառուցման առաջարկ է արել ամերիկյան կողմը։ Այս դեպքում, սակայն, դեռ պետք է իրականացվի տեխնիկական ուսումնասիրություն։ Այն կարող է ձգվել մի քանի ամիս։ Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարը վստահեցրել է՝ մինչև տարեվերջ հայկական կողմը «կկողմնորոշվի հզորության հարցում»։
Հայաստանում ՄԱԿ-ի ազգային էներգետիկ փորձագետ Արա Մարջանյանը հիշեցնում է նախորդ տարի ՌԴ հետ ստորագրած համաձայնագրի մասին ու նշում, որ ըստ դրա՝ մեկ տարվա ընթացքում պետք է մշակել ճանապարհային քարտեզ, որոշում կայացնել՝ ռեակտորի տիպի և այլ տեխնիկական պարամետրերի հետ կապված։
«Իսկ արդեն 2024 թ․-ի ավարտին և 2025 թ․-ի սկզբին կսկսվեն կառուցման աշխատանքները։ Ատոմային էներգաբլոկի կառուցումը կարժենա մոտ 3-5 միլիարդ դոլար։ Կարծում եմ՝ խելամիտ ծախս է, և Հայաստանի համար հրամայական է անընդհատ ունենալ ատոմային գեներացիա իր տարածքում»,- լրագրողների հետ զրույցում ասել է նա։
«Առաջիկայում Հայաստանից պատվիրակություն կմեկնի ԱՄՆ»,- մայիսի վերջին նման հայտարարությամբ հանդես եկավ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը։ Նրա խոսքով՝ պատվիրակությունը տեղում ավելի մանրամասն ծանոթանալու է մոդուլային տիպի ատոմակայանների հնարավորություններին:
Վարչապետի փոխանցմամբ՝ դրանք կարող են ավելի ցածր, օրինակ՝ 70 մեգավատտ հզորություն ունենալ: Նա հիշեցրեց, որ գործող ատոմակայանի հզորությունը 400 մեգավատտ է․
«Մյուս առաջարկները մեզ համար խնդրահարույց են, որովհետև միանգամից 1000 մեգավատանոց ատոմակայան են առաջարկում, մասնագետներն էլ ասում են, որ դա մեր էներգետիկ համակարգում տեղավորելու հետ կապված դեռ շատ հարցեր կան»։
Ըստ նրա՝ կառավարութունն ունի Հայաստանի միջուկային կարողությունները զարգացնելու մտադրություն և «շատ ակտիվ» բանակցում է և՛ Ռուսաստանի, և՛ ԱՄՆ-ի, և՛ երրորդ երկրների հետ:
Ամերիկյան կողմի հետ բանակցությունների մասին հայկական կողմը հաղորդեց Պետդեպարտամենտի պաշտոնյա Մարիա Լոնգիի՝ Կոնգրեսում արած հայտարարությունից հետո միայն։
«Մի շարք երկրներում, այդ թվում՝ Հայաստանում, մենք ամերիկյան տեխնոլոգիայով կառուցվող փոքր մոդուլային միջուկային ռեակտորների իրագործելիության գնահատում ենք անում։ Դա կարող է նպաստել ինչպես Ռուսաստանից, այնպես էլ Չինաստանից էներգետիկ անկախությանը»,- հայտարարել էր Մարիա Լոնգին։
Փորձագիտական կարծիք
Միջուկային և ռադիացիոն անվտանգության մասնագետ Սուրեն Բզնունու խոսքով՝ ատոմակայանի կառուցման ամենակարևոր հանգամանքը «տնտեսական հիմնավոր հաշվետվություն» ունենալն է, որը կանդրադառնա ինչպես տնտեսական, այնպես էլ անվտանգային բաղադրիչին։
Ասում է՝ պետք է կառուցել անվտանգ և տնտեսապես շահավետ ռեակտոր՝ անկախ նրանից՝ կլինի ռուսական, թե ամերիկյան։ Բզնունու դիտարկմամբ՝ մեծ հզորության՝ 1000 մեգավատտ և ավելի ատոմակայանը ցանցի կայունության տեսանկյունից խնդրահարույց է Հայաստանի համար։
«Մասնագիտական քննարկումները ցույց են տալիս, որ մեզ պետք է գրեթե նույն հզորությամբ ատոմակայան, ինչպիսին մենք հիմա ունենք»,- «Ազատության» հետ զրույցում ընդգծել է նա։
Մասնագետի գնահատմամբ՝ մեծ ռեակտորները գրավիչ չեն բարձր արժեքի, ինչպես նաև հետագայում մեծ քանակի էլեկտրաէնեգիա ստանալու տեսանկյունից։
Սուրեն Բզնունու խոսքով՝ մոդուլային ռեակտորների պարագայում հնարավոր կլինի կառուցել այնքան մոդուլ, որի պահանջարկն այդ պահին կա։
«Մեծ հզորությամբ ռեակտորը 6 միլիարդ դոլար է, սովորաբար դա շինարարության ընթացքում աճում, դառնում է 7 միլիարդ դոլար։ Որոշ երկրներում նույնիսկ կրկնապատկվել է։ Բայց մոդուլային ռեակտորը 500 միլիոն դոլար է՝ Հայաստանի համար հասանելի գումար է»։
Միջուկային և ռադիացիոն անվտանգության մասնագետը շեշտել է՝ փոքր մոդուլային ռեակտորներն ունեն անվտանգության «աննախադեպ բարձր» աստիճան։ Դրանք
- թույլ են տալիս լիովին անկախ լինել արտաքին էներգիայի աղբյուրներից,
- բացառում են մի շարք վթարներ։
Ասում է՝ նման ռեակտորների առավելությունները նկատել են ինչպես Նահանգներում, այնպես էլ Մեծ Բրիտանիայում, Ֆրանիսայում և այլուր։
Էներգետիկ անվտանգության հարցերով փորձագետ Արթուր Ավետիսյանի դիտարկմամբ՝ նոր ատոմակայանի կառուցման քաղաքական բաղադրիչը համաշխարհային էներգետիկ նախագծերին միանալն է։ «Կենտրոնի» եթերում նա կարծիք է հայտնել, որ դա հաշվի առնելով այն պետք է լինի գործողից հզոր, ինչն էլ Հայաստանին հնարավորություն կտա «գերիշխող դիրք ունենալ տարածաշրջանում»։
«Օրինակ՝ Իրանի հյուսիսային հատվածները ամռանը բավականին մեծ էլեկտրաէներգիայի պահանջարկ ունեն, ՌԴ հարավային շրջանները՝ ձմռանը։ Ավելի ձենռտու է Հայաստանից գնել այդ էլեկտրաէներգիան, քան կառուցել նոր հզորություններ»,- նշել է Ավետիսյանը։
Չի բացառել, որ հետագայում իրագործվեն նաև հավակնոտ ծրագրեր, օրինակ՝ Հայաստանի արտադրած էլեկտրաէներգիան մալուխներով՝ Սև ծովի հատակով հասնի Եվրոպա։
«Եթե մենք ասում ենք՝ փոքրը կառուցենք, մեծը մեզ համար չէ, դա արդեն նշանակում է, որ մեր հասարակությանն ասում ենք՝ մենք փոքր խաղացող ենք, չենք կարող հավակնել լուրջ դերակատար լինելուն»։
Նոր ատոմակայանի կառուցում Հայաստանում
