Հայոց ցեղասպանության 110-րդ տարելիցը․ ՀՀ իշխանությունները հետքա՞յլ են անում ճանաչման օրակարգից
Հայոց ցեղասպանության 110-րդ տարելիցը
Ապրիլի 24-ը Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օրն է։ Այսօր լրանում է 110-րդ տարին ոճրագործության, որի արդյունքում Օսմանյան Թուրքիայում սպանվեց շուրջ 1․5 մլն հայ։ Թուրքիան չի ճանաչել ցեղասպանության իրագործման փաստը և շարունակում է վարել ժխտողական քաղաքականություն։
2020 թ․-ի Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո ընթանում է հայ-թուրքական կարգավորման գործընթաց, սակայն շոշափելի արդյունքներ դեռևս չեն գրանցվել։ Անկարան շարունակում է գործընթացը կապել հայ-ադրբեջանական բանակցությունների և խաղաղության պայմանագրի կնքման հետ։ ՀՀ-ն և Թուրքիան պարբերաբար հայտարարում են՝ հարաբերությունների կարգավորումն ընթանում է առանց նախապայմանների։ Հայոց ցեղասպանության և դրա միջազգային ճանաչման վերաբերյալ պաշտոնական Երևանի խոսույթի փոփոխությունը, սակայն, ակնհայտ է։
Անցած մեկ տարվա ընթացքում Հայաստանի իշխանությունները հնչեցրել են մի շարք հայտարարություններ, որոնք հասարակության զգալի մասը մտահոգիչ է համարում։
Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն ու արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանը հայտարարել են՝ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումն այսօր չի մտնում երկրի արտաքին քաղաքական առաջնահերթությունների մեջ։
Քաղաքական մեկնաբան Հակոբ Բադալյանի գնահատմամբ՝ առանց նախապայմանների կարգավորման մասին հայտարարություններն ավելի շուտ քարոզչական սպառման համար են: Ասում է՝ Հայոց ցեղասպանության թեմայով Երևանի վերջին դիրքորոշումները վկայում են՝ կան Անկարայի կողմից թելադրվող նախապայմաններ:
JAMnews-ի հետ զրույցում Բադալյանը նկատել է՝ Թուրքիան «իր տրամաչափից» ցածր է համարում Երևանին նախապայմաններ առաջադրելը։ Ուստի դրանք բարձրաձայնում է Բաքուն։ Կարծում է՝ «պատվիրակված» պահանջների ցանկում առաջինը Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխությունն է։ Հիշեցնում է՝ մայր օրենքը հղում է անում Անկախության հռչակագրին, որտեղ կա նաև հիշատակում Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման մասին։
«Որքան էլ ՀՀ և Թուրքիայի միջև ուժերի հարաբերակցությունը անհամեմատելիորեն հօգուտ Թուրքիայի է, Ցեղասպանության ճանաչման խնդրի առկայությունը ինչ-որ իմաստով Հայաստանը դարձնում է Թուրքիայի հանդեպ գործոն, սուբյեկտ։ Դա թերևս վերջին նման կետն է։ Կար նաև Արցախի հարցը, որն ագրեսիայի հետևանքով դուրս բերեցին այդ դաշտից»,- շեշտել է նա և հավելել՝ Անկարան փորձում է օրակարգից հանել Հայոց ցեղասպանության հարցը և դրանով չեզոքացնել «ՀՀ սուբյեկտայնության վերջին նշույլը»։
JAMnews-ն ամփոփել է վերջին մեկ տարում Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ պաշտոնական Երևանի հնչեցրած հայտարարությունները, թեմայի շուրջ զրուցել քաղաքական մեկնաբան Հակոբ Բադալյանի հետ
- «Կովկասում նոր դարաշրջան բացելու նախադրյալներ կան»․ ՀՀ արտգործնախարար
- Հայ-թուրքական սահմանը 10 օրով բացվել է․ ի՞նչ սպասել
- «Աննախադեպ առիթ և ձևաչափ»․ Փաշինյանի հարցազրույցը թուրքական ԶԼՄ-ներին
Թուրքիան էլ է պահանջո՞ւմ ՀՀ Սահմանադրության փոփոխություն
2024 թ․-ի տարեսզբին Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց՝ ՀՀ-ն կարիք ունի նոր Սահմանադրության, այլ ոչ թե սահմանադրական փոփոխությունների։ Մինչ այդ Երևանի օրակարգում միայն փոփոխությունների հարցն էր դրված։ Իշխանությունը պնդում է՝ երկրի մայր օրենքի փոփոխումն իր ներքին հարցն է և սեփաիան նախաձեռնությունը։
Բաքուն չի դադարում հայտարարել, որ ՀՀ գործող Սահմանադրությունն ամենագլխավոր խոչընդոտն է խաղաղության պայմանագրի կնքման ճանապարհին։ Ադրբեջանական կողմը խնդրահարույց է համարում, մասնավորապես՝ հղումը ՀՀ Անկախության հռչակագրին, որտեղ խոսվում է «Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին» և հայտարարում՝ Հայաստանը տարածքային պահանջներ ունի Ադրբեջանի նկատմամբ։
Նույն փաստաթղթում կա նաև այս նախադասությունը․
«Հայաստանի Հանրապետությունը սատար է կանգնում 1915 թ․-ին Օսմանյան Թուրքիայում և Արևմտյան Հայաստանում հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործին»։
2020 թ․-ի 44-օրյա պատերազմից մեկ տարի անց Ադրբեջանի նախագահը թուրքական «Անադոլու»-ին տված հարցազրույցում ասել էր, թե Հայաստանը պետք է փոխի Սահմանադրությունը, քանի որ այն Թուրքիայի հանդեպ տարածքային պահանջներ է պարունակում։
Թուրքիան բաց տեքստով չի միանում Սահմանադրություն փոփոխելու Բաքվի պահանջին։ Հայ-թուրքական կարգավորման գործընթացում Թուրքիայի հատուկ ներկայացուցիչ Սերդար Քըլըչը հայտարարել է․
«Ադրբեջանը պահանջում է ՀՀ Սահմանադրության փոփոխություն։ Հայաստանի իշխանություններն արդեն հայտարարել են, որ իրենք ևս ցանկանում են փոփոխություններ անել Սահմանադրության մեջ։ Սա Հայաստանի ներքին հարցն է։ Հայ ժողովուրդը և Հայաստանի ինստիտուտներն են որոշելու՝ ինչպես և երբ է այդ փոփոխության գործընթացն իրականացվելու»։
Խորհրդարանական ընդդիմությունը կարծում է՝ նոր Սահմանադրություն ընդունելու հանրային պահանջ չկա, իշխանությունը մայր օրենքը «համապատասխանեցնում է Ադրբեջանի և Թուրքիայի պահանջներին»։ Ւշխող թիմից արձագանքում են, թե «ընդդիմությունը ցանկացած բանի հետևում տեսնում է Թուրքիային կամ Ադրբեջանին, նույնիսկ այնտեղ, որտեղ չի կարելի դա տեսնել»։
Նոր Սահմանադրության ընդունման համար այդ հարցը պետք է դրվի հանրաքվեի։
Սահմանադրական բարեփոխումների խորհրդի անդամները պարբերաբար լրագրողներին հայտնում են՝ իրենց քննարկումների ընթացքում Անկախության հռչակագրի թեմային անդրադարձ չի արվել։
Օրեր առաջ Փաշինյանը հայտարարեց՝ իր կարծիքով՝ նոր Սահմանադրության տեքստում չպետք է հղում լինի Անկախության հռչակագրին․
«Բայց որոշողը ՀՀ ժողովուրդն է, իհարկե, կողմ և դեմ փաստարկներ բերողները քաղաքական ուժերն են: Դա իմ քաղաքական դիրքորոշումն է»։
ՀՀ վարչապետն առաջարկում է «հասկանալ՝ ինչ և ինչու է տեղի ունեցել»
«Մենք Հայոց ցեղասպանության պատմությանն էլ պետք է վերադառնանք։ Պետք է հասկանանք, լավ՝ ինչ է տեղի ունեցել և ինչու է տեղի ունեցել, և ինչպես ենք մենք դա ընկալել, ում միջոցով ենք ընկալել, ոնց է, որ 1939 թվին Հայոց ցեղասպանության օրակարգ չի եղել, և ոնց է որ 1950 թ․-ին Հայոց ցեղասպանության օրակարգ հայտնվել է: Սա մենք պե՞տք է հասկանանք, թե՞ չպետք է հասկանանք»,- հունվարի վերջին շվեյցարահայ համայնքի հետ հանդիպման ժամանակ ասել էր Փաշինյանը։
Այդ հայտարարությունից հետո ՀՀ նախկին արտգործնախարարները երկրի ղեկավարին մեղադրեցին «ուրացման մեկնարկի», խորհրդարանական ընդդիմությունը՝ «թուրքական օրակարգ սպասարկելու մեջ»։ Վերլուծաբանները հայտարարեցին՝ վարչապետը բարձրացնում է հարցեր, որոնց պատասխանները ցեղասպանագիտությունը վաղուց է տվել։
«Դա նույնն է, եթե այսօր փորձենք ասել, որ պետք է վերարժևորել Նյուտոնի օրենքները և հասկանալ՝ արդյոք մեխանիկան այդպես է աշխատում, թե՝ չէ»,- նկատել էր ցեղասպանագետ Սուրեն Մանուկյանը։
Նրա կարծիքով՝ իր հայտարարությամբ վարչապետ Փաշինյանը փորձում էր ակնարկել, թե Խորհրդային միությունն է ստեղծել և օրակարգ բերել Հայոց ցեղասպանության հարցը, այնինչ ԽՍՀՄ-ը միշտ արգելել է այդ թեման, այն սկսել է քննարկվել միայն Ստալինի մահից հետո։
Ցեղասպանությունների կանխարգելման Լեմկինի ինստիտուտը պնդել էր՝ Փաշինյանի հայտարարությունը վտանգավոր է, քանի որ սպառնում է «համարձակություն հաղորդել» Հայաստանի հարևանների գործողություններին․
«Նրա իմաստազուրկ հայտարարություններն անտեսում են հայերի Ցեղասպանության վերաբերյալ թուրք, գերմանացի, բրիտանացի, ամերիկացի ու հայ գիտնականների, ինչպես նաև այլոց ուսումնասիրությունները։ Դրանք խոչընդոտ են արդարության համար շարունակվող պայքարում և ստեղծում են վտանգավոր տարածաշրջանային իրադրություն, հատկապես արցախցիների հանդեպ Ադրբեջանի իրականացրած ցեղասպանության ու ՀՀ նկատմամբ սպառնալիքների համատեքստում»։
Փաշինյանն ավելի ուշ հանդես էր եկել պարզաբանմամբ՝ նշելով, թե ինքը կասկածի տակ չի դրել Հայոց ցեղասպանությունը։ Պարզապես ցանկացել է քննարկման առարկա դարձնել աշխարհը ընկալելու բանաձևերը։
«Ցեղասպանության ժխտումը կամ ուրացումը, հերքումը Հայաստանում քրեական հանցագործություն է։ Ցեղասպանության փաստն անքննելի է և անժխտելի»,- հայտարարել էր վարչապետը։
«Ցեղասպանության ճանաչման օրակարգը ՀՀ թիվ մեկ առաջնահերթությունը չէ»
Նախորդ տարվա հոկտեմբերին արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանը հայտարարեց, թե Հայոց ցեղասպանության ճանաչման օրակարգը Հայաստանի գլխավոր առաջնահերթությունը չէ․
«Պատմության ողբերգական անցքերը, Հայոց ցեղասպանությունը ուսումնասիրելը կամ դա թիվ մեկ առաջնահերթություն դարձնելը անշուշտ ԱԳՆ օրակարգը չէ: Հայաստանի ԱԳՆ թիվ մեկ առաջնահերթությունը ՀՀ շուրջ խաղաղության և կայունության ապահովումն է»։
2025 թ․-ի մարտ ամսին թուրքական ԶԼՄ-ներին տված հարցազրույցում նույնաբովանդակ հայտարարությամբ հանդես եկավ նաև վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը․
«Մեր պաշտոնական դիրքորոշումն այն է, որ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումը մեր արտաքին քաղաքական առաջնահերթությունների մեջ չի մտնում այսօր»։
Փաշինյանը խոսում է «մասշտաբային ողբերգության» մասին
Վարչապետ Փաշինյանի ուղերձներում այլևս որևէ հիշատակում չկա Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման մասին։ Վերջին անգամ նման հիշատակում է եղել նրա 2022 թվականի ուղերձում․
«Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման օրակարգը պիտի ծառայի Հայաստանի անվտանգության երաշխիքների համակարգի ամրապնդմանը»։
Նախորդ տարվա ուղերձում Փաշինյանն արձանագրել էր՝ տեղի է ունեցել «մասշտաբային ողբերգություն»։ Պետականություն չունեցող հայ ժողովուրդը «աշխարհաքաղաքական խարդավանքների ու սին խոստումների զոհ» է դարձել։ Նրա բնորոշմամբ՝ Հայոց ցեղասպանությունը հայերի համար հոգեցնցում է․
«Լինելով միջազգայնորեն ճանաչված պետություն՝ մենք հաճախ այլ երկրների, միջազգային հանրության հետ հարաբերվում ու մրցակցում ենք հոգեցնցման վիճակում։ Եվ այս պատճառով երբեմն չենք կարողանում ճիշտ զատորոշել իրողություններն ու գործոնները, պատմական ընթացքներն ու կանխատեսվող հորիզոնները: Գուցե նաև սա է պատճառը, որ մենք ստանում ենք նորանոր ցնցումներ՝ Հայոց ցեղասպանության հոգեցնցումը վերապրելով արդեն որպես ժառանգություն և որպես ավանդույթ»։
2024 թ․-ի ուղերձը արժանացել էր նաև Լեմկինի ինստիտուտի քննադատությանը։ Կառույցը պնդել էր՝ Հայաստանի ղեկավարը «ոչ բացահայտ կերպով միացել է Հայոց ցեղասպանության ժխտմանը»։
«Ցեղասպանության համար Օսմանյան կայսրության առաջնորդներին մեղադրելու փոխարեն ՀՀ վարչապետը սլաքն ուղղում է հայերի կողմը, որոնք կարծես իրենք են իրենց գլխին ցեղասպանություն բերել՝ քաղաքական իրավիճակի թյուրըմբռնման պատճառով»,- ասվում էր ինստիտուտի հայտարարության մեջ։
Փորձագիտական կարծիք
Քաղաքական մեկնաբան Հակոբ Բադալյանը Հայոց ցեղասպանության հարցում Երևանի դիրքորոշումների փոփոխությունը կապում է Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմում կրած պարտության և դրան հաջորդած իրադարձությունների հետ․
«Տարածաշրջանում փոխվել է ստատուս քվոն, աշխարհաքաղաքական միջավայրը։ ՀՀ-ն պարտվել է, կորցրել է Արցախը, և այդ ամենում էական և անմիջական մասնակցություն է ունեցել Թուրքիան: Փլուզվել է տարածաշրջանային անվտանգության համակարգը և, ըստ էության, ՀՀ համար չկան երաշխիքներ»։
Կարծում է՝ հայկական կողմը հաշվի է նստում այս նոր իրողության և Թուրքիայի դերի հետ, նաև այն հանգամանքի հետ, որ գործնականում հիմա միջազգային հարաբերություններում չկան ռազմական գործողությունների արգելակներ:
JAMnews-ը Բադալյանից հետաքրքրվել է՝ ինչո՞ւ է Փաշինյանն առաջարկում «վերադառնալ Հայոց ցեղասպանության պատմությանը», եթե պատերազմից հետո՝ 2021 թ․-ի ուղերձում հստակ արձանագրել է՝ «այդ սարսափելի հանցագործությունների մեղավորն ու պատասխանատուն Օսմանյան կայսրության երիտթուրքական կառավարությունն էր»։
«2021 թ․-ի ապրիլին դեռևս չէր շոշափվում հայ-թուրքական գործընթաց: Ըստ ամենայնի՝ պաշտոնական Երևանի մոտ կար այն պատկերացումը, որ իրադարձությունների զարգացումը լինելու է գերազանցապես նոյեմբերի 9-ի հայտարարության համատեքստում, ՌԴ-ն ամբողջապես ապահովելու է այդ հայտարարության ռեժիմը, և այդ պարագայում չկա կարիք փոխել հռետորաբանությունը Թուրքիայի հանդեպ»,- պատասխանել է նա։
Քաղաքական մեկնաբանը հիշեցնում է՝ հայ-թուրքական կարգավորման գործընթացն առարկայական փուլ մտավ 2022 թ․-ի հունվարին, երբ ՌԴ-ում կայացավ Հայաստանի և Թուրքիայի հատուկ ներկայացուցիչների առաջին հանդիպումը։ Ուշադրություն է հրավիրում այն հանգամանքի վրա, որ 2022 թ․-ից սկսած իրավիճակն արդեն այլ էր ողջ աշխարհում` ռուս-ուկրաինական պատերազմ, ՌԴ-Արևմուտք առճակատում։
Վերլուծաբանի դիտարկմամբ՝ տակտիկական նկատառումով Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման հարցն արտաքին քաղաքական օրակարգում «պասիվացնելն» ինքնին ոչ խնդրահարույց է, ոչ էլ ճակատագրական.
«Խնդիրն այն մոտեցումներն ու դիրքորոշումներն են, որոնք արտահայտվում են հարցի վերաբերյալ՝ ինչու այդպես եղավ, Հայոց ցեղասպանությունը գործիք է եղել մեր հանդեպ ազդեցության և այլն: Երկրի առաջին դեմքի մակարդակով այս նարատիվները շրջանառելն է խնդրահարույց»:
Ասում է՝ իշխանության ներսում եղած քննարկումներն էր արտահայտում նաև պատգամավոր Անդրանիկ Քոչարյանի՝ 1.5 մլն զոհերին նույնականացնելու, բոլոր զոհերի անուն-ազգանունները գրառելու առաջարկը։ Այն բնորոշում է որպես «ավելի մեծ քաղաքական վարքագծի մի դրվագ»։
Բադալյանը շեշտում է՝ երկրի ղեկավարի, պետական այլ պաշտոնյաների կողմից նման նարատիվների շրջանառումը ստեղծում է «լեգիտիմ միջավայր» թուրքական ժխտողականության առաջմղման համար, ինչը վտանգավոր է․
«Վտանգը հետևյալն է՝ եթե կորցնում ենք մեր խաղաքարտերը, մեր սուբյեկտային՝ առանց այն էլ ոչ մեծ ներուժի առանցքային գործոնները, կորցնում ենք մեր հնարավորությունները։ Եվ մեր ճակատագրին առնչվող հարցերում առավել բարձրանալու է շրջակայքում եղած սուբյեկտների ազդեցությունը»։
Ըստ նրա՝ կասկած չկա, որ Երևանի վարքագիծը պայմանավորված է Թուրքիայի՝ եթե ոչ ուղղակի, ապա անուղղակի պարտադրանքով։
Ասում է՝ գործ ունենք շանտաժի կամ սակարկության հետ, բայց երկու դեպքում էլ թուրքական կողմը Հայաստանին պարտադրում է դիրքորոշում՝ այն չորդեգրելու դեպքում ներկայացնելով սպառնալիքներ, խոստանալով քաղաքական, անվտանգային և այլ բնույթի խնդիրներ։ Կարծում է՝ այդ սպառնալիքները կարող են կապված լինել ինչպես հայ-թուրքական կարգավորման, այնպես էլ հայ-ադրբեջանական բանակցությունների հետ, քանի որ «Ադրբեջանը Թուրքիայի գործիքակազմի մի մասն է»:
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Հայոց ցեղասպանության 110-րդ տարելիցը
