Հայացք նետելով Մոսկվայի կողմը. Հայաստանը ԵՄ-ից զգալի ֆինանսական օգնություն կստանա

Արթուր Խաչատրյան

Երևան

Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից և արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններից հետո Եվրամիությունը որոշեց Հայաստանին 1,6 միլիարդ եվրոյի ֆինանսական օգնություն տրամադրել` երկրի զարգացմանն ուղղված հինգ կոնկրետ նախագծերի իրականացման համար: Եվս մեկ միլիարդ ԵՄ-ն պատրաստ է հատկացնել տնտեսական դժվարությունները հաղթահարելու համար: Փորձագետները վստահ են, որ այս կերպ Բրյուսելը շեշտւմ է իր դերն ու տեղը տարածաշրջանում և հասկացնում Ռուսաստանին, որ պատրաստ չէ համակերպվել Հարավային Կովկասում հետպատերազմյան ուժերի դասավորվածության հետ։

Եվրամիությունը մտադիր է նպաստել Հայաստանում ուժեղ տնտեսության ձևավորմանը, նոր աշխատատեղերի ստեղծմանը, մասնավորապես՝ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտում:

Ի դեպ, ԵՄ ֆինանսական աջակցության զգալի մասը կուղղվի կոմունիկացիաների զարգացմանը, Հյուսիս-հարավ տրանսպորտային միջանցքի կառուցմանը՝ անկախ Հայաստանի ամենախոշոր տրանսպորտային նախագծին: Նախնական հաշվարկներով՝ 490 կմ երկարությամբ մայրուղին ավելի քան 2 միլիարդ դոլար կարժենա:

Հյուսիսից մայրուղին Հայաստանը կկապի Վրաստանի հետ և դրա միջոցով կապահովի ելք դեպի Սև ծով և եվրոպական երկրներ: Հարավից մայրուղին երկիրը կապելու է Իրանի հետ: Այս նախագծի շնորհիվ Հայաստանը կարող է դառնալ տարանցիկ երկիր:

ԵՄ ծրագրում առանձնահատուկ տեղ է գրավում Սյունիքի մարզի՝ Հայաստանի հարավային սահմանի զարգացումը, որը իրադարձությունների էպիկենտրոնում է հայտնվել Արցախյան երկրորդ պատերազմից հետո:

Բոլոր մանրամասները՝ ինչո՞վ է հետաքրքրված ԵՄ-ն և ինչի՞ համար է հատկացնելու ֆինանսական օգնությունը, ինչպե՞ս է Ռուսաստանն արձագանքում Եվրոպայի ակտիվացմանը, ինչպե՞ս կարող են զարգանալ իրադարձությունները:

Ինչի՞ համար է Եվրամիությունը գումար տալիս

Եվրոպական միության կողմից հրապարակված փաստաթուղթը փորձագետների ուշադրությունը գրավել է ոչ միայն հատկացված միջոցների մասշտաբի, այլև հատուկ նախագծերի ընտրության՝ թե ուր են ուղղվելու գումարները և նպատակների ձևակերպման տեսակետից:

Այսպես, փաստաթղթի երկրորդ պարբերությունում նշվում է, որ ԵՄ-ն պատրաստ է Հայաստանին տրամադրել 600 միլիոն եվրո Հյուսիս-հարավ տրանսպորտային միջանցքի ամենաբարդ հատվածների կառուցման համար: Մասնավորապես, միջոցներն ուղղվելու են Հայաստանի հարավային շրջանի Սյունիքի լեռնաշղթայում կամուրջների և թունելների կառուցմանը:

ԵՄ այս որոշումը Հայաստանին իրական հնարավորություններ է տալիս ոչ միայն վերակենդանացնելու այս խոշոր նախագիծը, այլև ավարտին հասցնելու տրանսպորտային միջանցքի կառուցումը, որը սեփական ուժերով իրականացնել այդպես էլ չհաջողվեց:

Հյուսիս-հարավի շինարարությունը Հայաստանում սկսվել է 2012-ին: 2019 թվականին ճանապարհը նախատեսվում էր ամբողջությամբ ավարտել և շահագործման հանձնել: Սակայն մինչ այժմ կառուցվել է մայրուղու մոտ 20 տոկոսը: Ավելին, փորձագետների կարծիքով, դրանք ճանապարհի ամենաթեթև հատվածներն են:

Մինչդեռ մայրուղին չափազանց կարևոր է Հայաստանի համար, որը շարունակում է շրջափակված մնալ Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից:

Այն նախատեսված է Իրանից դեպի Սև ծովի վրացական նավահանգիստներ ապրանքների տարանցումը զգալիորեն հեշտացնելու և Հայաստանին տարածաշրջանում հիմնական տարանցիկ երկրի դերը ստանձնելու միտումով:

Այս ճանապարհի շինարարության շուրջ աշխուժացումը սկսվեց նկատվել Արցախյան երկրորդ պատերազմից և Հայաստանի կողմից Ադրբեջանին երկրի հարավով միջանցք տրամադրելու մասին խոսակցություններից անմիջապես հետո: Հատկապես Երևանում ուշադիր են Իրանում հնչող հայտարարություններին: Իսկ Թեհրանը նշել է, որ պատրաստվում է խթանել տրանսպորտային խոշոր նախագիծ, որի մի մասը Հյուսիս-հարավն է: Սա Պարսից ծոց — Սև ծով միջանցքն է:

«Այժմ ընթանում է Իրանի հետ տնտեսական հարաբերությունների ազատականացման գործընթացը: Եվ ԱՄՆ նոր վարչակազմն ավելի բարեհաճ է տրամադրված այս պետության հանդեպ: Այս նախագծի իրականացումը թույլ կտա երկարաժամկետ հեռանկարում ավելի հուսալի տրանսպորտային կապ ունենալ Իրանի հետ, ինչը նպաստում է Իրանի հետ տնտեսական կապերի բարելավմանը:

Ապագայում, եթե Իրանի դեմ պատժամիջոցները վերացվեն, հարավային ուղղությամբ մենք ելք կունենանք դեպի Բանդար-Աբաս նավահանգիստ [գտնվում է Իրանի հարավում, Պարսից ծոցի ափին], ինչը նաև նոր հնարավորություններ կտա մեր տնտեսությանը», — կարծում է տնտեսագետ Հայկազ Ֆանյանը:

Ինչո՞ւ է ԵՄ-ն հետաքրքրված Սյունիքի զարգացմամբ

«Հյուսիս-հարավ» ծրագրի համար 600 միլիոն եվրոն ԵՄ միակ նախաձեռնությունը չէ, որը վերաբերում է Սյունիքի մարզին: Այս տարածաշրջանի զարգացման համար Բրյուսելը նախատեսել է ևս 80 միլիոն եվրո: Այս միջոցները կօգտագործվեն փոքր և միջին բիզնեսին աջակցելու համար:

Հատկանշական է, որ ԵՄ փաստաթուղթը որպես նպատակ նշում է «Հայաստանի հարավային շրջանների դիմադրողականության բարձրացումը»:

Սյունիքի մարզը սահմանակից է Ադրբեջանին: Հենց Սյունիքն էր, որը պատերազմի ժամանակ յուրատեսակ հենակետ էր, որտեղից բանակին մատակարարում էր հասնում: 2020-ի նոյեմբերին Արցախում ռազմական գործողությունների դադարեցման մասին հայտարարության ստորագրումից հետո Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանը զգալիորեն ընդլայնվեց, և դա առաջին հերթին վերաբերում է Սյունիքին:

Հենց այս տարածքում ի հայտ եկան երկու երկրների սահմանի վիճելի հատվածները: Սակայն այժմ Սյունիքի ամենախնդրահարույց հարցը Մեղրիով անցնող, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքն է»:

Ադրբեջանը պնդում է, որ Երևանը պետք է Բաքվին միջանցք տրամադրի իր տարածքով, ինչը թույլ կտա ուղիղ կապ հաստատել նրա էքսկլավ Նախիջևանի և Թուրքիայի հետ: Հայաստանից ամենաբարձր մակարդակով հայտարարվում է, որ չեն պատրաստվում դա անել, և փաստաթղթի այդ կետը վերաբերում է տարածաշրջանում բացառապես բոլոր հաղորդակցությունների ապաշրջափակմանը:

«Եվրամիությունը մեսիջ է ուղարկում այլ երկրների, որոնք կարծում են, որ կարող են ոտնձգություն կատարել Հայաստանի տարածքի նկատմամբ: Եվ սա, իհարկե, նաև քաղաքական ուղերձ է: Այս հսկայական գումարը թույլ կտա ավարտին հասցնել մայրուղու շինարարությունը, ինչը կփոխի ինչպես տարածաշրջանի տեսքը, այնպես էլ ամբողջ երկրի տրանսպորտային տեսքը»,- ասում է պատգամավոր Արման Եղոյանը:

ԵՄ-ն կարող է Հայաստանին ավելին տալ

Արևելյան գործընկերության ծրագրի անդամ երկրներին ֆինանսական աջակցության մասին փաստաթղթի հրապարակումից անմիջապես հետո տարածաշրջան այցելեց Եվրոպական հանձնաժողովի ընդլայնման և հարևանության քաղաքականության հարցերով հանձնակատար Օլիվեր Վարհելիի գլխավորած պատվիրակությունը:

Հայաստանում նա հանդիպեց երկրի քաղաքական ղեկավարության հետ և ասաց, որ Եվրամիությունը պատրաստ է օգնել Հայաստանին հաղթահարել տնտեսական դժվարությունները և դրա համար ևս մեկ միլիարդ եվրո հատկացնել.

«Մենք ցանկանում ենք մասնակցել ժողովրդավարական ինստիտուտների զարգացմանը և Հայաստանի տնտեսության վերականգնմանը: Մենք պատրաստ ենք, համագործակցելով Հայաստանի կառավարության հետ, ջանք չխնայելով մեր ներդրումն ունենալ ձեր երկրի տնտեսական և սոցիալական աննախադեպ վերականգնման հարցում»:

Եվրահանձնակատարը հայտարարել է նաև, որ ԵՄ-ն մտադիր է աշխատել հայկական կողմի հետ լայնածավալ տնտեսական և ներդրումային նախագծերի վրա՝ Հայաստանի կառավարության գերակայությունների շրջանակներում:

Նրա խոսքով՝ ԵՄ-ն պատրաստ է օգնել Հայաստանին հաղթահարել տարածաշրջանային մարտահրավերները, նպաստել 44-օրյա պատերազմի հետևանքով տուժած տարածքների վերականգնմանը, կորոնավիրուսի դեմ պայքարին, այդ թվում՝ պատվաստանյութեր տրամադրելով:

Եվրամիության այս հետաքրքրությունը Հայաստանի նկատմամբ նույնքան աննախադեպ է, որքան խոստացված գումարները:

Ավելին, Բրյուսելը հայացքը դեպի Երևան ուղղեց հենց տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական իրավիճակի փոփոխությունից հետո, երբ պատերազմից հետո ակնհայտ դարձավ Թուրքիայի և Ռուսաստանի դիրքերի ամրապնդումը:

Քաղաքական մեկնաբան Հակոբ Բադալյանը վստահ է, որ ԵՄ վերջին որոշումները վկայում են մեկ բանի մասին. Բրյուսելը չի պատրաստվում համակերպվել նոր իրողությունների հետ և մտադիր է մնալ տարածաշրջանում.

«ԵՄ-ն շատ հստակ արտահայտել է իր մտադրությունները: Այս ծրագիրը էական մեխանիզմ է այս գործում, որը պետք է խթանել, քանի որ այն բխում է մեր շահերից»:

Այն փաստը, որ պատերազմից հետո Եվրամիության ուշադրությունը Հայաստանի նկատմամբ մեծացել է, հասկանում է նաև Հայաստանի քաղաքական ղեկավարությունը: Իշխող «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության անդամ, պատգամավոր Արման Եղոյանը կարծում է, որ դա պայմանավորված է «պատերազմի անարդար ելքով».

«Ինձ մոտ տպավորություն է, որ բոլոր միջազգային խաղացողները, առաջին հերթին՝ Եվրամիությունը, հասկանում են, որ նոր «ստատուս քվոն» անարդար է: Եվ, հետևաբար, անկայուն: Կարծում եմ, որ Ղարաբաղյան հիմնախնդրի ընկալման առումով կշեռքի նժարը հիմա թեքվում է մեր կողմը»:

Ի՞նչ է մտածում այդ մասին Ռուսաստանը

Սովորաբար Մոսկվան հրապարակավ չի մեկնաբանում Եվրամիության քայլերը: Հայաստանում նման դեպքերում միշտ հայացք են նետում Ռուսաստանին՝ հասկանալու համար՝ արդյո՞ք չեն նեղացրել ռազմավարական գործընկերոջը: Իսկ Մոսկվան վերջին տարիներին սկսել է ավելի շատ նեղանալ Երևանից:

Ռուսաստանի դաշնային լրատվամիջոցները դեռ չեն կարողանում ներել Նիկոլ Փաշինյանին ՀԱՊԿ ռազմական դաշինքից և Եվրասիական տնտեսական միությունից դուրս գալու մասին հայտարարությունների համար, որոնք նա հնչեցրել է, երբ դեռ ընդդիմադիր քաղաքական գործիչ էր: Կրեմլին մոտ շրջանակները ժամանակ առ ժամանակ խոսում են դեպի ԵՄ և ԱՄՆ շարժվելու Հայաստանի մտադրության մասին, չնայած Երևանը միշտ համարվել է Կրեմլին ամենահավատարիմներից մեկը:

Հայաստանում Եվրամիության աշխուժացումը, հատկապես Ռուսաստանից հասարակության դժգոհության ֆոնին, զգոնություն և նույնիսկ որոշակի դիմադրություն կառաջացնի Մոսկվայի կողմից, համոզված է Հակոբ Բադալյանը.

«Հատկացված գումարը հսկայական է Հայաստանի համար՝ հաշվի առնելով երկրի տնտեսության մասշտաբները: Սա էապես կարող է բարձրացնել Հայաստանի տնտեսական ինքնիշխանության մակարդակը: Այս ամենը կանդրադառնա Հայաստանի քաղաքական վարքագծի վրա: Եվ, իհարկե, որոշ երկրներ շատ բան կանեն, որպեսզի կանխեն այդ նախագծերի իրականացումը և տարածաշրջանում ԵՄ դերի ամրապնդումը: Դրանք առաջին հերթին Ադրբեջանն ու Թուրքիան են, ինչպես նաև Ռուսաստանը»:

Այնուամենայնիվ, Հայաստանը չի կարող հրաժարվել ԵՄ օգնությունից: Այս իրավիճակում անհրաժեշտ է բացատրել ռուս գործընկերներին, որ այս ամենը չի կատարվի Մոսկվայի շահերի հաշվին, կարծում է փորձագետը:

Ինչևէ, Եվրամիության օգնությունը Հայաստանին, որը ծանր վիճակում է հայտնվել պատերազմի ու համավարակի հետևանքով, ճգնաժամից դուրս գալու ռեալ հնարավորություն է: Արդյոք երկիրը կկարողանա օգտվել այս շանսից և միաժամանակ մեղմել դրա հետ ծագող ռիսկերը, ժամանակը ցույց կտա: